ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ Ο ΜΩΑΜΕΘ Β’ Ο ΠΟΡΘΗΤΗΣ ΚΥΡΙΕΥΕΙ ΤΗΝ ΑΘΗΝΑ(04/06/1456)

ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ Ο ΜΩΑΜΕΘ Β’ Ο ΠΟΡΘΗΤΗΣ ΚΥΡΙΕΥΕΙ ΤΗΝ ΑΘΗΝΑ(04/06/1456)

Τότε και, λίγο μετά, στην Επανάσταση έγιναν τα μεγαλύτερα πολιτιστικά εγκλήματα στις αρχαιότητες του Ιερού Βράχου της Ακροπόλεως, όπως και σε σχεδόν όλους τους τόπους με ιστορική σπουδαιότητα στον ελληνικό χώρο… Ακόμα αυτά τα χρέη η «πολιτισμένη» Ευρώπη-περισσότερο αυτή ευθύνεται για το έγκλημα, παρά οι Τούρκοι- δεν τα ξεπλήρωσε, ούτε διατίθεται(μάλιστα βάζει τιμή και στον υπόλοιπο Ιερό Βράχο)!!!

Η Αθήνα(13^ος-15^ος αι.) πολιορκήθηκε και διεκδικήθηκε από τα Λατινικά κρατίδια που σχηματίστηκαν μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης(1203-4) κατά την Δ' Σταυροφορία. Η φήμη και η στρατηγική της θέση συνέβαλαν στο να γίνει η Αθήνα πρωτεύουσα του Φραγκικού δουκάτου των Αθηνών(1205-1456). Η Ακρόπολη μετατράπηκε σε παλάτι. Η πόλη(1458) κατακτήθηκε από τους Τούρκους και περιήλθε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Μετά την οθωμανική κατάκτηση η πόλη διεκδικήθηκε από τη Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας. Κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων υπέστη μεγάλες ζημιές, συμπεριλαμβανομένης της ανατίναξης του Παρθενώνα από το στρατηγό Francisco Morozini. Η Αθήνα ήταν μια μικρή ημιέρημη και μισοκατεστραμμένη πόλη(από τις αλλεπάλληλες πολιορκίες κατά στην Επανάσταση), όταν έγινε πρωτεύουσα του νέου Βασιλείου της Ελλάδας(1833). Πιο αναλυτικά. Μετά την πλήρη κατάκτηση της Αθήνας από τους Οθωμανούς(1456-8), την πόλη επισκέφτηκε ο σουλτάνος Μωάμεθ ο Β΄ ο Πορθητής, ο άνθρωπος που κυρίευσε την Κωνσταντινούπολη. Ο Μωάμεθ, άνθρωπος με ευρεία μόρφωση και θαυμασμό για την αρχαία Ελλάδα, ήρθε στην Αθήνα για να θαυμάσει τα μνημεία του παρελθόντος για τα οποία είχε τόσα πολλά ακούσει. Σε συνδυασμό με το γεγονός πως οι Αθηναίοι παραδόθηκαν χωρίς αντίσταση στον Σουλτάνο, εκείνος τους παραχώρησε αρκετά προνόμια και άφησε παρακαταθήκη στους νεώτερους να προστατεύουν και να τιμούν τα παλιά μνημεία της πόλης. Την διοίκηση της πόλης επέβλεπε ο Πασάς που έδρευε στο Negroponte(σημ. Χαλκίδα), την τάξη εξασφάλιζε μικρό στρατιωτικό τμήμα Οθωμανών, που είχε την έδρα του στην Ακρόπολη και την δικαιοσύνη απένεμε ο Οθωμανός δικαστής που ονομαζότανε καδής. Οι Αθηναίοι διατήρησαν τους δικούς τους τοπικούς άρχοντες με περιορισμένες εξουσίες, κυρίως για τα ζητήματα ανάμεσα στους χριστιανούς. Οι άρχοντες αυτοί ονομάζονταν δημογέροντες και προέρχονταν από τις 10-12 παλιές αρχοντικές οικογένειες της πόλης. Ο υπόλοιπος λαός διακρινόταν σε γαιοκτήμονες(νοικοκυραίους), σε έμπορους και βιοτέχνες(παζαρίτες) και τους χωρικούς(ξωτάριδες) που κατοικούσαν στα μικρά αραιοκατοικημένα χωριά της υπαίθρου γύρω από την πόλη σε ολόκληρη την Αττική, τα κατάλοιπα των Δήμων της εποχής της αρχαίας Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Τα μέλη της κάθε κοινωνικής τάξης φορούσαν και διαφορετική ενδυμασία που τους διέκρινε μεταξύ τους. Σύντομα ο Παρθενώνας μετατράπηκε σε τζαμί με ένα κτίσμα που έβλεπε προς την Μέκκα στο εσωτερικό του αρχαίου ναού, όπως επί βυζαντινών χρόνων ο αρχαίος ναός της Αθηνάς είχε μετατραπεί σε ναό της Παρθένου Παναγίας. Οι Ορθόδοξοι Έλληνες ξαναλειτούργησαν τα παλιά μοναστήρια τους που είχαν κλείσει ή μετατραπεί σε καθολικά επί της κυριαρχίας των Λατίνων και ίδρυσαν και νεώτερα κυρίως στον Υμηττό και στην Πεντέλη. Σε εκείνη την εποχή έζησε και η περίφημη Ρηγούλα Μπενιζέλου, γόνος παλαιάς αθηναϊκής οικογένειας, που λόγω του φιλανθρωπικού της έργου ανακηρύχτηκε αργότερα άγια από την Ορθόδοξη εκκλησία με το όνομα Φιλοθέη. Από το όνομα της αγίας πήρε και το όνομά της η σημερινή περιοχή της Φιλοθέης, γιατί εκεί υπήρχε ο τάφος της. Οι ίδιοι οι Αθηναίοι ονομαζόμενοι από τον κατακτητή «ραγιάδες» πλήρωναν αρκετούς φόρους μεταξύ των οποίων επαχθέστερος ήταν ο κεφαλικός φόρος(χαράτσι) και κάποιες φορές το παιδομάζωμα κυρίως τον 16^ο αι.. Κατά το παιδομάζωμα οι Οθωμανοί επέλεγαν από τις ελληνικές οικογένειες παιδιά μικρότερα από 12 χρονών. Τα μικρά αγόρια τα μετέτρεπαν σε πολεμιστές, τους γενιτσάρους και τα κορίτσια τα οδηγούσαν στο χαρέμι του Σουλτάνου. Τα σπίτια των πλέον ευκατάστατων αθηναϊκών οικογενειών ήταν διώροφα με μεγάλη εσωτερική αυλή που περιβαλλόταν από υψηλούς τοίχους γύρω-γύρω. Οι περιορισμοί περιλάμβαναν για τους σκλαβωμένους Αθηναίους την υποχρέωσή τους να φοράνε συγκεκριμένα ρούχα και πολλές άλλες απαγορεύσεις. Οι σπουδαιότερες: να κτίζουν ψηλότερα σπίτια από των Μουσουλμάνων, να φέρουν όπλα, να ανεβαίνουν στην Ακρόπολη, να ιππεύουν άλογα και να φοράνε πολυτελή ρούχα. Τα περισσότερα στοιχεία που γνωρίζουμε για την ιστορία της πόλης αυτούς τους χρόνους προέρχονται από τοπικά αρχεία και διηγήσεις πολλών επισκεπτών που έρχονταν εδώ για να θαυμάσουν τα αρχαία μνημεία και να γνωρίσουν από κοντά την παλαιά δόξα των αρχαίων Αθηνών. Από τους περιηγητές προήλθε και το όνομα Settines που διαβάζουμε σε χάρτες των Δ της εποχής. Η ονομασία αυτή αποδίδεται στο γεγονός πως οι Έλληνες έλεγαν «στην Αθήνα» και από παραφθορά αυτής της φράσης προήλθε η εσφαλμένη ονομασία των ξεχασμένων Αθηνών. Επισκέφτηκε(1667) την πόλη και ο περίφημος Τούρκος ταξιδευτής Evliya Çelebi που στις αναμνήσεις του επαίνεσε πολύ την πόλη με την αρχαία αίγλη. Ο έλεγχος των Αθηνών περιήλθε(1645) στον αρχιευνούχο του χαρεμιού που διατηρούσε ο Σουλτάνος στο παλάτι του στο περίφημο Topkapı. Αυτή την περίοδο η ζωή των Αθηναίων καλυτέρευσε αισθητά. Ένας κεραυνός(1656) έπληξε τα Προπύλαια στην Ακρόπολη που ανατινάχτηκαν γιατί εκεί φύλαγαν οι κατακτητές το μπαρούτι για τα κανόνια τους. Τότε σκοτώθηκε και ο Yusuf Αγάς που σύμφωνα με τον τοπικό θρύλο των παλιών Αθηναίων τον κεραυνό τον έστειλε ο Άγιος Δημήτριος γιατί ο αγάς σχεδίαζε να βομβαρδίσει τους Έλληνες την ημέρα της γιορτής του Άγιου. Την ίδια περίπου περίοδο, οι Γάλλοι μοναχοί του τάγματος των Καπουτσίνων ίδρυσαν καθολική μονή στην θέση που σήμερα βρίσκεται η Αγία Αικατερίνη και το χορηγικό μνημείο του Λυσικράτους. Στις αναμνήσεις Καπουτσίνων μοναχών που δημοσιεύτηκαν στην Δ μαθαίνουμε πως εκείνη την εποχή υπήρχαν και λειτουργούσαν πολλές μικρές εκκλησίες που είχαν κτιστεί κυρίως με τα υλικά κατεστραμμένων αρχαιοτήτων. Άλλοι ονομαστοί επισκέπτες των Αθηνών ήταν(1670) οι Spon και Wheler που περιέγραψαν αναλυτικά τα μνημεία της παλιάς Αθήνας όπως σώζονταν ακόμα. Οι Βενετοί ουδέποτε αναγνώρισαν την κυριαρχία των Οθωμανών στο Αιγαίο και συνεχώς τους αμφισβητούσαν διάφορα κάστρα και νησιά και την περίπτωση της Αθήνας(1464 και 1687). Οι Βενετοί(1687) κατόρθωσαν να καταλάβουν την Αττική, κατά την διάρκεια κάποιου από τους πολλούς πολέμους που διεξήγαγαν κατά των Τούρκων και διατήρησαν την κυριαρχία τους για 2 σχεδόν χρόνια. Τότε μάλιστα, στην προσπάθεια του Morozini να καταλάβει την πόλη από τους Τούρκους, καταστράφηκε και ο Παρθενώνας από μια εύστοχη βολή του βενετσιάνικου πυροβόλου που χτυπούσε τους Τούρκους που είχαν οχυρωθεί στην Ακρόπολη. Ο Morozini εγκαταλείποντας την Αθήνα ξανά στους Τούρκους(1689) πήρε μαζί του και ένα μαρμάρινο λιοντάρι από το λιμάνι του Πειραιά και το μετέφερε στην Βενετία, όπου το θαυμάζουν και σήμερα οι επισκέπτες της. Από ένα παρόμοιο μαρμάρινο λιοντάρι ονομάστηκε το επίνειο των Αθηνών, ο Πειραιάς, Porto Leone. Μετά την εγκατάλειψη της πόλης από τους Βενετούς οι περισσότεροι κάτοικοι κατέφυγαν σε περιοχές που κατείχαν ακόμα οι Βενετοί, στην Πελοπόννησο και τα Επτάνησα και στην γειτονική Σαλαμίνα, όπως γινόταν τα αρχαία χρόνια σε εποχές εισβολών επικίνδυνων εχθρών. Μετά από αρκετό διάστημα άρχισαν να επιστρέφουν και τελικά επέστρεψαν οι περισσότεροι από όσους είχαν φύγει, μετά από την αμνηστία που έδωσε στους Αθηναίους ο Σουλτάνος. Επέστρεψαν και λιγότεροι Τούρκοι που εγκαταστάθηκαν και πάλι στην πόλη. Από τότε και πέρα η παρουσία των Τούρκων στην πόλη δεν ανερχόταν σε μεγάλους αριθμούς, όπως πριν την επίθεση του Morozini. Οι Οθωμανοί έκτισαν λιγοστά καινούρια κτίρια, κυρίως θρησκευτικού και διοικητικού χαρακτήρα. Ιδρύθηκε(1721) ο Μεντρεσές, ένα θρησκευτικό οθωμανικό ίδρυμα που προοριζόταν για την μελέτη των ιερών κειμένων τους. Και κτίστηκε(1759) και το γνωστό τζαμί μπροστά από τον σημερινό σταθμό του μετρό στο Μοναστηράκι. Τότε για το κτίσιμό του χρησιμοποιήθηκε και μια κολώνα από το ναό του Ολυμπίου Διός που ανατινάχτηκε με δυναμίτη και όπως γνωρίζουμε από την ιστορία ο Πασάς της Χαλκίδας στην δικαιοδοσία του οποίου ανήκε και η Αθήνα τιμωρήθηκε από τον Σουλτάνο με μεγάλο πρόστιμο γιατί παρέβη τις εντολές του Μωάμεθ του Πορθητή, που είχε ζητήσει από τους Τούρκους να προστατεύουν και όχι να καταστρέφουν τα αρχαία μνημεία των Αθηνών. Ο πλούσιος έμπορος Ντέκας έκτισε(1750) μια σχολή, εκεί όπου η σημερινή οδός Ντέκα κοντά στην Πλάκα, για να μπορούν να φοιτούν εκεί τα παιδιά των φτωχών Αθηναίων. Πολλοί περιηγητές συνέχισαν να επισκέπτονται την πόλη, μεταξύ των οποίων οι Edward Gibbon και οι Stuart και Revett οι οποίοι δημοσίευσαν ένα περίφημο έργο για τις αρχαιότητες της πόλης με πολλές γκραβούρες. Έτσι, μετά την δημοσίευση αυτού έγιναν γνωστές στην Δ και με πολλές εικόνες οι αρχαιότητες γεγονός που προκάλεσε αύξηση των επισκεπτών. Τότε επισκέφτηκε την πόλη ο γνωστός Hans Christian Andersen και αργότερα(αρχές 19^ου αι.) ο γνωστός βρετανός ποιητής Λόρδος Byron με τον φίλο του Hobhouse. Από τότε είναι γνωστός και ο τρυφερός έρωτας του ποιητή για την νεαρή Τερέζα Μακρή, στο σπίτι των γονιών της οποίας είχε φιλοξενηθεί και για την οποία έχει γράψει μερικά πολύ ωραία ποιήματά του. Ο Hadji Ali Haseki αγόρασε(1772) τον Μαλικανέ των Αθηνών και 3 χρόνια αργότερα διορίστηκε βοεβόδας των Αθηνών και ξεκίνησε την επιχείρησή του να βγάλει όσα λεφτά μπορούσε από τους Αθηναίους. Ορδές Τουρκαλβανών λυμαίνονταν(1777) την περιοχή και ο βοεβόδας με την συμμετοχή των Ελλήνων έκτισε ένα χαμηλό τοίχο γύρω από την πόλη, τον Σερπετζέ(Ωδείο Ηρώδου του Αττικού), για να προστατεύεται η πόλη. Τότε για το κτίσιμο του τείχους χρησιμοποιήθηκαν πολλά μαρμάρινα και πέτρινα τμήματα από τα αρχαία μνημεία. Η διοίκηση του Haseki διήρκεσε 20 σχεδόν χρόνια(ως το 1792) οπότε ο Σουλτάνος τον έδιωξε από βοεβόδα και τον τιμώρησε, μετά από πολλά παράπονα των Αθηναίων. Άλλο σημαντικό γεγονός ήταν η κλοπή(αρχές 19^ου αι.) των μαρμάρινων γλυπτών του Παρθενώνα με την άδεια των τούρκικων αρχών(φιρμάνι) από τον Βρετανό Λόρδο Elgin. Στις παραμονές της Επανάστασης οι κάτοικοι των Αθηνών υπολογίζονταν γύρω στις 10-12.000 ψυχές.

Η ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΚΑΙ Ο ΠΑΡΘΕΝΩΝΑΣ ΕΠΙ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ Στην Τουρκοκρατία η Ακρόπολη έπαθε τις περισσότερες ζημίες. Οι Τούρκοι είχαν αποθηκεύσει πυρίτιδα σ' αυτήν και έγιναν αίτιοι να καταστραφούν τα μνημεία της. Ένας κεραυνός που έπεσε πάνω στην πυρίτιδα ανατίναξε τα Προπύλαια(1645). Όταν την Ακρόπολη πολιορκούσε ο Morozini, μία από τις βόμβες έπεσε πάνω στην πυρίτιδα που ήταν αποθηκευμένη στον Παρθενώνα και τον κατέστρεψε(1687). Εκτεταμένες καταστροφές προκάλεσε ο Elgin λίγο πριν την Επανάσταση του 1821. Έβαλε να ξηλώσουν τη ζωφόρο του Παρθενώνα, μετόπες, αετώματα, μία Καρυάτιδα και έναν κίονα του Ερεχθείου, τα οποία μετέφερε στην Αγγλία. Γι’ αυτά πλήρωσε £ 35.000 στους Τούρκους. Στους Αθηναίους δώρισε(!) ένα ρολόι, που στήθηκε στην αρχαία Αγορά. Στην Επανάσταση η Ακρόπολη πολιορκήθηκε διαδοχικά από Έλληνες και Τούρκους και υπέστη νέες καταστροφές. Άρχισαν οι αρχαιολογικές εργασίες για την αποκατάσταση των μνημείων(1834). Οι Τούρκοι διέλυσαν το ναό της Αθηνάς Νίκης(1687) και με τα αρχιτεκτονικά του μέλη ενίσχυσαν τις οχυρώσεις τους. Επί Φραγκοκρατίας ο περί τον Παρθενώνα χώρος έγινε τόπος ενδιαίτησης του 1^ου Φράγκου άρχοντα των Αθηνών, Όθωνα De la Roche, ενώ η Ακρόπολη γίνεται η έδρα της φραγκικής βαρωνίας και το κέντρο του ιστορικού βίου της πόλης, σε σημείο που η Αθήνα είναι γνωστή πλέον ως Castellum Athenarum. Ο Παρθενώνας αποδίδεται στη ρωμαϊκή εκκλησία και γίνεται ναός λατινικός, στο όνομα της Θεοτόκου. Στη ΝΔ γωνία προστέθηκε ένα κωδωνοστάσιο, που επί Τουρκοκρατίας έγινε μιναρές. Επί Ενετοκρατίας δεν παρατηρήθηκαν και δεν καταγράφτηκαν αλλαγές στο μνημείο. Από τις αφηγήσεις μεταγενέστερων περιηγητών(π.χ. ο Ιταλός νοτάριος Νικόλαος Μαρτόνης που επισκέφθηκε την Ακρόπολη(1395) ή ο Κυριακός ο Αγκωνίτης που ταξίδεψε(1436) στην Αθήνα), έχουμε 2 περιγραφές του χριστιανικού Παρθενώνα. Ο 1^ος εκφραστής της μεσαιωνικής ιδεολογίας απορεί πως είναι δυνατόν να έχει χτιστεί ένα τόσο μεγάλο κτήριο ενώ ο 2^ος, εκπρόσωπος της Ιταλικής Αναγέννησης, επικεντρώνεται στην ομορφιά των αρχαίων μνημείων. Επί Τουρκοκρατίας η Ακρόπολη έπεσε στα χέρια των Τούρκων(1458) του Μωάμεθ Β΄ του Πορθητή. Ο ιερός βράχος έμεινε γνωστός με το όνομα Atina Kalesi, δηλ. φρούριο των Αθηνών. Ο Παρθενώνας είναι πλέον τζαμί(17^ος αι.) και έχει μιναρέ, που καταστράφηκε(1687). Τζαμί, ωστόσο που δεν πληρούσε τις προδιαγραφές της ισλαμικής θρησκείας και για αυτό δεν έγινε ποτέ λατρευτικό τέμενος των μωαμεθανών. Στην εκστρατεία του Francisco Morozini κατά των Αθηνών(1687), ο Παρθενώνας υπέστη και το μεγαλύτερο πλήγμα(βράδυ 16/09), όταν οβίδα τίναξε την πυριτιδαποθήκη που είχε εγκαταστήσει ο Αλή αγάς, διοικητής του φρουρίου στον ναό. Το μεγαλύτερο τμήμα του ναού προς την Α του πλευρά κατέρρευσε. Έκτοτε και μέχρι να παραδοθεί το μνημείο στην αρχαιολογία λεηλατήθηκε συστηματικά κυρίως από τον Λόρδο Elgin. Υπέστη σημαντικές καταστροφές στην Επανάσταση του 1821 και την πολιορκία του βράχου από τον Κιουταχή Μπέη(1826).

ΕΡΕΧΘΕΙΟ Μετά την κατάληψη της Ακρόπολης από τους Φράγκους ο ναός μετατράπηκε σε κατοικία, χρήση που εξακολούθησε να έχει και κατά την οθωμανική περίοδο. Στο Δ του μέρος είχε διαμορφωθεί μεγάλη υπόγεια δεξαμενή. Η κατοικία είχε επεκταθεί και μέσα στο Β προστώο στα μετακιόνια του οποίου είχαν κτισθεί τοίχοι. Α του βορείου προστώου κατά μήκος του Β τοίχου του κλασικού κτηρίου υπήρχε τριώροφη πτέρυγα της κατοικίας με μονόρριχτη στέγη. Η πρόσταση των Κορών διατηρούνταν ανέπαφη, τοίχοι όμως κάλυπταν τα διαστήματα ανάμεσα στις Καρυάτιδες. Μετά τα γεγονότα με το Morozini και κατά την προσωρινή παραμονή των Βενετών, ο ναός μετατράπηκε σε πυριτιδαποθήκη. Με την ανακατάληψη της Ακρόπολης από τους Οθωμανούς(1688), οι ζημιές στο Ερεχθείο ήταν αρκετές, έτσι ώστε εγκατέλειψαν κάθε προσπάθεια αναστύλωσης. Μάλλον ο χώρος της Αθηνάς Πολιάδας εξακολούθησε να χρησιμοποιείται ως πυριτιδαποθήκη. Ο Elgin αφαίρεσε(1803) από το ναό το Β κίονα του Α πρόστυλου(της Αθηνάς Πολιάδας), μία από τις Καρυάτιδες, τη 2^η από αριστερά και κάποια άλλα μέρη(η κόρη σήμερα βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο). Στην Επανάσταση του 1821, εξαιτίας μιας οβίδας κατέρρευσε(1827) ένα τμήμα του Ν τοίχου μαζί με την πρόσταση των Καρυάτιδων. Αναστηλώθηκε(1845) από το Γάλλο αρχιτέκτονα Paccard η πρόσταση των Καρυάτιδων. Αναστηλωτικές εργασίες έγιναν το 1902-9 και το 1979-87. Τότε μεταφέρθηκαν και οι Καρυάτιδες στο Μουσείο της Ακρόπολης. Σήμερα βρίσκονται στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης.

ΕΛΓΙΝΕΙΑ ΜΑΡΜΑΡΑ Όταν χτίστηκε ο Παρθενώνας(447- 432 π.Χ.), κατασκευάστηκαν 3 ομάδες γλυπτών για τη διακόσμησή του: μετόπες, ζωφόρος και αετώματα. Οι μετόπες και η ζωφόρος αποτελούσαν μέρος του οικοδομήματος του ναού. Δεν κατασκευάστηκαν πρώτα και έπειτα τοποθετήθηκαν ψηλά στον Παρθενώνα, αλλά σκαλίστηκαν στις πλευρές του αφού είχε ολοκληρωθεί η κατασκευή του. Οι μετόπες ήταν ξεχωριστά γλυπτά υψηλής ανάγλυφης δημιουργίας. Υπήρχαν 92, 32 σε κάθε πλευρά και 14 σε κάθε άκρη. Κάθε μετόπη χωρίζονταν από τις γειτονικές της με μια απλή αρχιτεκτονική διακόσμηση που ονομάζεται τρίγλυφο. Οι μετόπες ήταν τοποθετημένες πάνω από την εξωτερική σειρά κιόνων γύρω από το ναό και παρουσίαζαν διάφορες ιστορικές μάχες. Η Β πλευρά ιστορούσε σκηνές από τον Τρωικό πόλεμο, η Ν μια μάχη μεταξύ Ελλήνων και Κενταύρων, η Α Γιγαντομαχία και η Δ μια μάχη ανάμεσα στους Έλληνες και τις Αμαζόνες. Η ζωφόρος, μήκους 160 m, ήταν τοποθετημένη πάνω από την εσωτερική σειρά κιόνων, πάνω δηλ. από τον κυρίως ναό, με αποτέλεσμα να δυσχεραίνει το θεατή να το δει καλά. Πρόκειται για μακρύ, συνεχόμενο ανάγλυφο όπου απλώνεται η εικόνα της παναθηναϊκής πομπής προς το ναό. Στις 2 πλευρές του ναού, στα μεγάλα τριγωνικά διαστήματα, τοποθετήθηκαν τα εναέτια γλυπτά. Ήταν σχεδιασμένα κατά τέτοιο τρόπο ώστε τα αγάλματα που βρισκόταν στο κεντρικό και υψηλότερο σημείο του τριγώνου, να είναι γιγαντιαία. Οι καταστροφές που υπέστησαν τα αετώματα ήταν τόσο μεγάλης έκτασης ώστε τα θέματα των παραστάσεων να μας είναι γνωστά μόνο από τις γραπτές μαρτυρίες του Παυσανία(περ. 150 μ.Χ.). Σύμφωνα με τα γραπτά του, στο Α αέτωμα ο Φειδίας ιστόρησε τη γέννηση της Αθηνάς από το κεφάλι του Δία και στο Δ τη διαμάχη της Αθηνάς και του Ποσειδώνα για την προστασία της Αθήνας. Το αποκορύφωμα της μεγαλοπρέπειας του ναού βρισκόταν στο εσωτερικό του. Το άγαλμα της θεάς Αθηνάς είχε ύψος 40 πόδια(12 m) και ήταν κατασκευασμένο από χρυσό και ελεφαντόδοντο. Καταστράφηκε από φωτιά(200 π.Χ.) και φημολογείται ότι το αντικατέστησαν(165-160π.Χ.). Το περίφημο άγαλμα δεν σώθηκε. Σήμερα δεν σώζονται εξ' ολοκλήρου τα μάρμαρα του Παρθενώνα. Αρχικώς, υπήρχαν 115 πλάκες στη ζωφόρο. Από αυτές, 94 σώζονται, ολόκληρες ή σε κομμάτια. 36 βρίσκονται στην Αθήνα, 56 στο Βρετανικό Μουσείο και μία στο Λούβρο. Από τις 92 μετόπες, 39 βρίσκονται στην Αθήνα και 15 στο Λονδίνο. 17 εναέτια αγάλματα, μία Καρυάτιδα και μία κολώνα από το Ερεχθείο βρίσκονται επίσης στο Βρετανικό Μουσείο. Έτσι τα μάρμαρα του Παρθενώνα είναι σχεδόν ίσα μοιρασμένα σε Λονδίνο και Αθήνα. Ο Παρθενώνας είναι ένα από τα μεγαλύτερα καλλιτεχνικά επιτεύγματα που δημιουργήθηκαν μέχρι σήμερα. Πολλά γλυπτά μέρη του ναού αποσπάστηκαν και μεταφέρθηκαν στην Αγγλία από τον Λόρδο Elgin. ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΑΡΘΕΩΝΩΝΑ Μετά τη νίκη τους κατά των Περσών στις Πλαταιές(479 π.Χ.) ο Αθηναίοι επέστρεψαν στην εγκαταλειμμένη τους πόλη, όπου βρήκαν όλα τα κτίσματα της Ακρόπολης ερημωμένα. Ο Περικλής θέλησε να ξανακτίσει την πόλη και να την αναδείξει σε καλλιτεχνικό, πολιτιστικό και πολιτικό κέντρο της Ελλάδας. Κατά τη διάρκεια των 30 χρόνων διακυβέρνησης της πόλης από τον Περικλή ανεγέρθησαν πολλά κτίσματα(π.χ. Παρθενώνας, Προπύλαια κ.ά.). Η γενική καλλιτεχνική επίβλεψη των κτισμάτων της Ακρόπολης ανατέθηκε στο Φειδία, ο οποίος διακρίθηκε για τη μοναδική μεγαλοπρέπεια που διέθεταν οι διακοσμήσεις που δημιούργησε. Ο Παρθενώνας αφιερώθηκε(439 π.Χ.) στη θεά Αθηνά και χρειάστηκαν 15 χρόνια για να ολοκληρωθεί. Το χρονικό αυτό διάστημα είναι εξαιρετικά σύντομο αν λάβουμε υπόψη μας τις αρχιτεκτονικές αρχές που χρησιμοποιήθηκαν-μερικές είναι ακόμη άγνωστες-. Ο μεγαλοπρεπής ναός μετατράπηκε(450 μ.Χ.) σε χριστιανική εκκλησία αφιερωμένη στην Παναγία, όμως όταν οι Φράγκοι κατέλαβαν την Αθήνα (1204), έγινε καθολικός ναός. Έπειτα, υπό την κυριαρχία των Τούρκων, εξελίχθηκε(1453) σε τζαμί και τούρκικα σπίτια χτίσθηκαν γύρω του. Ο Γάλλος πρεσβευτής Μαρκήσιος του Nointel επισκέφτηκε(1674) την Αθήνα συνοδευόμενος από τον Jacques Carrey, ο οποίος έκανε κάποια σχέδια του Παρθενώνα. Στα σχέδια αυτού φαίνεται ότι ο Παρθενώνας παρέμενε ακόμα άθικτος. Ο Βενετός στρατηγός Francesco Morosini πολιόρκησε την Ακρόπολη(1687). Τη βομβάρδισε παρά το γεγονός ότι γνώριζε πως οι Τούρκοι τη χρησιμοποιούσαν ως πυριτιδαποθήκη. Από την έκρηξη που δημιουργήθηκε καταστράφηκε μεγάλο μέρος του Παρθενώνα. Ο ΛΟΡΔΟΣ ELGIN Ο Thomas Bruce, 7^ος κόμης του Elgin, ήταν πρεσβευτής της Βρετανίας στην Κωνσταντινούπολη(1799). Επιθυμία του ήταν να θέσει εαυτόν στην υπηρεσία των Τεχνών φέρνοντας τους συμπατριώτες του πιο κοντά στις ελληνικές αρχαιότητες. Δημιούργησε λοιπόν ομάδα από ζωγράφους, αρχιτέκτονες και γλύπτες. Η τοπική τουρκική διοίκηση επέτρεψε(1800) στους καλλιτέχνες να κάνουν σχέδια αλλά τους απαγόρευσε να προχωρήσουν στην κατασκευή προπλασμάτων ή να στήσουν σκαλωσιές για να μπορέσουν να μελετήσουν από πιο κοντά τα γλυπτά. Η λεηλασία του Παρθενώνα άρχισε αμέσως. Τα γλυπτά του ναού κατέβηκαν από τη θέση τους και μεταφέρθηκαν στη Βρετανία με πολεμικό πλοίο. Φοβούμενος ότι ίσως οι Γάλλοι επιχειρούσαν να τον εμποδίσουν, ο Elgin διέταξε(26/12/1801) την άμεση αποστολή των γλυπτών με το πλοίο Mentor, το οποίο είχε φέρει για το σκοπό αυτό. Αποσπάστηκε(1806) μια από τις Καρυάτιδες, μια γωνία του Ερεχθείου, τμήμα της ζωφόρου του Παρθενώνα, πολλές επιγραφές και εκατοντάδες αγγεία. Προστέθηκαν κι άλλοι σ' αυτό το παραλήρημα λεηλασίας, το οποίο δεν περιορίστηκε στην Ακρόπολη αλλά εξαπλώθηκε στην Αθήνα και σε μεγάλα τμήματα της Ελλάδας και συνεχίστηκε για πολλά χρόνια. Ο Elgin φόρτωσε(1810) τα τελευταία λάφυρά του στο πολεμικό πλοίο Hydra. 2 ακόμα πολεμικά πλοία, τα Tagus και Satellite, έφυγαν(1817) για τη Βρετανία φορτωμένα με μαρμάρινες ταφόπλακες, χάλκινα αντικείμενα και εκατοντάδες αγγεία. 4 χρόνια αργότερα(1821), ο ελληνικός πόλεμος για την απελευθέρωση έδωσε τέλος στη λεηλασία του Elgin. Έφτασαν στο Λονδίνο τα πρώτο 65 κιβώτια(Ιανουάριος 1804). Εκεί παρέμειναν 2  χρόνια καθώς ο Elgin ήταν φυλακισμένος στη Γαλλία. Η κακή μεταχείριση την οποία υπέστησαν τα μάρμαρα ήταν αναπόφευκτη. Τοποθετήθηκαν στην υγρή και βρώμικη αποθήκη και έξω στο οικόπεδο της οικίας του Elgin, για 3 χρόνια, παραδομένα στη διάβρωση που προκαλεί το υγρό κλίμα του Λονδίνου, ενώ εκείνος προσπαθούσε να βρει αγοραστή. Ο Elgin επιχείρησε να πουλήσει τα μάρμαρα στη βρετανική κυβέρνηση αλλά το ποσό που ζήτησε ήταν πολύ υψηλό με αποτέλεσμα να του αρνηθούν. Με το πέρασμα των χρόνων, τα μάρμαρα επηρέασαν τη ζωή των ανθρώπων στη Βρετανία. Εκκλησίες, κτίρια και σπίτια χτίζονταν σε κλασικό αρχαιοελληνικό ρυθμό. Ο Elgin παραδέχεται(επιστολή 1815) ότι τα μάρμαρα βρίσκονταν ακόμη στην καρβουναποθήκη του σπιτιού του στο Burlington, εκτεθειμένα στην υγρασία. Τελικά, τα μάρμαρα πουλήθηκαν(1816) στη βρετανική κυβέρνηση και μεταφέρθηκαν αμέσως στο Βρετανικό Μουσείο, όπου δημιουργήθηκε ειδικός εκθεσιακός χώρος με δαπάνη του Sir Jozeph Duveen. Η βουλευτής των Εργατικών κ. Keir ρώτησε(Δεκέμβριος 1940) τον πρωθυπουργό κ. Winston Churchill αν τα μάρμαρα θα επιστρέφονταν στην Ελλάδα ως μερική αναγνώριση της Αντίστασης της χώρας ενάντια στους Γερμανούς και της θυσίας του λαού της. Η απάντηση ήταν αρνητική. Η ερώτηση της κ. Keir συμπίπτει χρονικά με μεγάλο αριθμό επιστολών υπέρ της επιστροφής των μαρμάρων στην Ελλάδα, τις οποίες δημοσιεύουν οι Times. Ο αρχηγός της Εργατικής παράταξης κ. Clement Attlee, μέλος της κυβέρνησης συνασπισμού που βρισκόταν στην ηγεσία την περίοδο του πολέμου, απάντησε(1941) στην κ. Keir ότι δεν υπήρχε πρόθεση να ληφθούν μέτρα για την επιστροφή των μαρμάρων. Ο Edward Clarke, στο βιβλίο του «Ταξίδια σε ευρωπαϊκές χώρες»(1811), παραθέτει μια από τις διασημότερες περιγραφές των επιχειρήσεων που διεξήγαγε στην Ακρόπολη η ομάδα εργατών του Elgin υπό την επίβλεψη του Lusieri. Σύμφωνα με τον Clarke-παρών όταν μεταφέρονταν οι μετώπες-, επρόκειτο για φανταστικά, θαυμάσιας τέχνης γλυπτά. Όμως, σε μια άτυχη στιγμή, ένα κομμάτι του πεντελικού μαρμάρου υποχώρησε κάτω από την πίεση των μηχανημάτων του Elgin και ο Clarke αναφέρει ότι ακόμα και ο Τούρκος αξιωματικός έβγαλε μια απελπισμένη κραυγή καθώς το μάρμαρο έσπαζε σε εκατοντάδες κομμάτια.  Ο συγγραφέας αναφέρει ακόμα ότι οι εργάτες του Elgin δεν κατέστρεψαν τον Παρθενώνα κατά λάθος, αλλά έκοψαν το μάρμαρο σε μικρότερα κομμάτια για να γίνει η μεταφορά του ευκολότερη. Ο Clarke γνώριζε ότι τα γλυπτά κοσμήματα του Παρθενώνα ήταν κατά τέτοιο τρόπο σχεδιασμένα από το Φειδία και τους συνεργάτες του ώστε η καλύτερη γωνία θέασής τους να είναι από κάτω προς τα πάνω και όχι όταν βρίσκονται στο ύψος των ματιών, όπως όταν εκτίθενται σε μουσείο. Ολοκληρώνει την αναφορά του τονίζοντας ότι ο ναός υπέστη μεγαλύτερη ζημιά από εκείνη που προκάλεσαν τα μηχανήματα του Morosini, διεπράχθη μεγάλη παρανομία και η αγγλική κυβέρνηση θα μπορούσε να είχε απαιτήσει από την τουρκική κυβέρνηση τη λήψη μέτρων για την προστασία των γλυπτών. Ο Edward Dodwell, αντικρούοντας το επιχείρημα των Βρετανών, επισημαίνει ότι οι Έλληνες δεν αδιαφορούσαν για τη διατήρηση των μνημείων. Πολλοί διαμαρτυρήθηκαν στο Σουλτάνο για την καταστροφή, καθώς ήταν εκείνος που επέτρεψε στον Elgin να πραγματοποιήσει τα σχέδιά του. Δηλώνει επίσης, ότι αισθάνθηκε ταπεινωμένος όντας μάρτυρας σ’ αυτή τη λεηλασία των πλέον ξεχωριστών γλυπτών και αρχιτεκτονικών στοιχείων. Οι τέχνες στην Αγγλία θα μπορούσαν να επωφεληθούν από προπλάσματα των γλυπτών του Φειδία και τονίζει ότι δεν πρόκειται μόνο για βέβηλη πράξη αλλά ανατέθηκε σε ανθρώπους που ενεργούσαν αποκλειστικά από προσωπικό συμφέρον. Ο Thomas Hughes, Άγγλος κληρικός, περιγράφει με τρομερό τρόπο τη λεηλασία της Ακρόπολης: ««τύμπανα, κιονόκρανα, θριγκός, στεφάνη, όλα βρίσκονταν συσσωρευμένα σε όγκους ικανούς να προσφέρουν υλικό για ανέγερση ολόκληρου μαρμάρινου ανάκτορου». Ο Άγγλος ζωγράφος Hugh Williams συμφωνεί ότι τα Ελγίνεια μάρμαρα θα συνέβαλαν σίγουρα στην πρόοδο των τεχνών στην Αγγλία, αλλά δεν δέχεται ότι είχε ο οποιοσδήποτε το δικαίωμα να τα απομακρύνει από την Ελλάδα. Ο Λόρδος Broughton αναφέρεται επίσης στην ζημιά που προκλήθηκε στον Παρθενώνα και κατηγορεί τον Elgin ότι σχεδίαζε να μεταφέρει ολόκληρο το ναό του Θησείου, αφιερωμένος στον Ήφαιστο. Ο Francis Douglas, μέλος του βρετανικού κοινοβουλίου διαβεβαιώνει τη Βουλή ότι οι Έλληνες θαύμαζαν τα ερείπια του Παρθενώνα και ότι ακόμα και οι Τούρκοι είχαν αρχίσει να εκτιμούν την αξία τους. Κάθε γλυπτό του Παρθενώνα μας θυμίζει τη σμίλη του δημιουργού τους και εκείνους για τους οποίους φτιάχτηκε. Εκφράζει την απογοήτευσή του για την αναίδεια εκείνων που δεν δίστασαν να ξεριζώσουν τα υπέροχα κοσμήματα του Παρθενώνα και επαινεί τον Chateaubriand, ο οποίος καταλόγισε στον Elgin το αδίκημα της ιεροσυλίας. Η 2^η απόπειρα του Elgin να πουλήσει τα μάρμαρα στη βρετανική κυβέρνηση οδήγησαν σε διένεξη στη Βουλή, κατά την οποία ο βουλευτής Sir John Newport είπε για τον Λόρδο Elgin: «ο ευγενής Λόρδος εκμεταλλεύτηκε τα πλέον άνομα μέσα(δηλ. τη δωροδοκία) και διέπραξε την πιο σκανδαλώδη λεηλασία». Την ίδια μέρα, ο ομιλητής του Κοινοβουλίου σημείωσε στα πρακτικά: «η αίτηση του Λόρδου Elgin καταχωρήθηκε. Διαμφισβητήθηκαν τα δικαιώματα ιδιοκτησίας του της συλλογής. Επιπλέον επικρίθηκε η συμπεριφορά του». Στους πρώτους ανθρώπους που επέκριναν τον Elgin συγκαταλέγεται και ο βουλευτής H. Hammersley. Υποστήριξε ότι σε περίπτωση που κάποια μελλοντική ελληνική κυβέρνηση ζητούσε τα μάρμαρα πίσω, η Αγγλία θα έπρεπε να τα επιστρέψει χωρίς περαιτέρω διαδικασίες ή άρνηση. Οι Dodwell και Clarke πρότειναν την επιστροφή τουλάχιστον του μαρμάρινου πλαισίου του Ερεχθείου και του ιωνικού κίονα. Ο Franklin Harrison στο κύριο άρθρο του περιοδικού «19^ος αιώνας», το οποίο δημοσίευσε με τον τίτλο «Επιστρέψτε τα Ελγίνεια μάρμαρα!», υποστηρίζει(1890) ότι τα γλυπτά ήταν περισσότερο αγαπητά στους Έλληνες από ότι στους Βρετανούς. Ο βουλευτής και γραμματέας τότε του πρωθυπουργού Philip Sassoon έγραψε στους Times(1928), ότι τα έξοχα ερείπια του Παρθενώνα και η φωτεινή ατμόσφαιρα της Αθήνας αποτελούσαν καταλληλότερη θέση για τα πιο αρμονικά γλυπτά του κόσμου από ότι το Βρετανικό Μουσείο.

ΤΟ ΦΕΤΙΧΙΕ ΤΖΑΜΙ(ΣΥΜΒΟΛΟ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ) Το Φετιχιέ τζαμί, Τζαμί του Πορθητή είναι ένα κτήριο του 15^ου αι. στο κέντρο της Αθήνας. Κατασκευάστηκε(1456/8), λίγο καιρό μετά την οθωμανική κατάκτηση του Δουκάτου των Αθηνών από τον Omar. Βρίσκεται στο Β τμήμα της Ρωμαϊκής Αγοράς, κοντά στον Πύργο των Ανέμων, κτισμένο στα ερείπια μιας τρίκλιτης βασιλικής της μέσοβυζαντινής περιόδου, μέρος των οποίων είναι ορατό στην Β πλευρά του τεμένους. Κατά την Τουρκοκρατία, ήταν γνωστό ως «το τζαμί του Σταροπάζαρου». Από το 1834, όταν η Αθήνα έγινε πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους ως τις πρώτες δεκαετίες του 20^ου αι., χρησιμοποιήθηκε ως στρατιωτικό αρτοποιείο. Έκτοτε χρησιμοποιήθηκε κυρίως ως αρχαιολογική αποθήκη για τα ευρήματα των ανασκαφών της Αγοράς και της Ακρόπολης.  Το κτήριο δεν συντηρήθηκε ποτέ και αντιμετωπίζει σοβαρά στατικά προβλήματα. Το φθινόπωρο του 2010, το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού οργάνωσε την μεταφορά των αρχαιοτήτων σε άλλες τοποθεσίες και εκπονεί μελέτη για την αναστήλωση και το άνοιγμά του στο κοινό