Συνθήκη των Σεβρών(28/07/1920)(από τον θρίαμβο στον όλεθρο του 1922)

Συνθήκη των Σεβρών(28/07/1920)(από τον θρίαμβο στον όλεθρο του 1922)

Η Συνθήκη των Σεβρών υπεγράφη(28/07-10/08/1920) στην πόλη Σέβρ (Sèvres) της Γαλλίας, φέρνοντας την ειρήνη ανάμεσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και τις Συμμαχικές και σχετιζόμενες Δυνάμεις μετά τον Α' ΠΠ(1914-8). Εκ μέρους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έγινε αποδεκτή από τον σουλτάνο Μεχμέτ ΣΤ' που προσπαθούσε να σώσει τον θρόνο του, αλλά απορρίφθηκε από το κίνημα των Νεότουρκων(1908). Το κίνημα υπό την ηγεσία του Μουσταφά Κεμάλ χρησιμοποίησε αυτή τη διένεξη για να αυτοανακηρυχθεί κυβέρνηση και να καταργήσει την μοναρχία. Οι βασικοί όροι της συνθήκης: η Οθωμανική Αυτοκρατορία παρέδιδε την κυριαρχία της Μεσοποταμίας(Ιράκ), Παλαιστίνης και Υπεριορδανίας στην Βρετανία ως προτεκτοράτα της Κοινωνίας των Εθνών, την Συρία και τον Λίβανο στην Γαλλία επίσης ως προτεκτοράτα. Η Hejaz(μέρος της σημ. Σαουδικής Αραβίας) το Κουρδιστάν και η Αρμενία θα γίνονταν ανεξάρτητα κράτη. Η Β. Ήπειρος ενσωματωνόταν στο ιδρυόμενο Αλβανικό κράτος, ουσιαστικά προτεκτοράτο της Ιταλίας. Τα Δωδεκάνησα παραδόθηκαν στην Ιταλία η οποία συμφώνησε να τα δώσει εκτός από Ρόδο και Καστελλόριζο στην Ελλάδα, και αν η Βρετανία έδινε την Κύπρο στην Ελλάδα, τότε(μετά από δημοψήφισμα) θα έδιναν κι αυτά τα νησιά(η συμφωνία ακυρώθηκε από την Ιταλία το 1922). Στην Ελλάδα παραχωρούνταν Ίμβρος και Τένεδος και η Θράκη από την οποία η Βουλγαρία παραιτούνταν οριστικά από κάθε δικαίωμά της. Η περιοχή της Σμύρνης έμενε υπό την ονομαστική επικυριαρχία του Σουλτάνου αλλά θα διοικούνταν από Έλληνα Αρμοστή ως εντολοδόχο των Συμμάχων, και θα μπορούσε να προσαρτηθεί στην Ελλάδα μετά από 5 χρόνια με δημοψήφισμα. Τα στενά των Δαρδανελίων και η θάλασσα του Μαρμαρά αποστρατικοποιήθηκαν και έγιναν διεθνής περιοχή, οι Σύμμαχοι απέκτησαν τον οικονομικό έλεγχο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και καθορίζονταν η ισότητα και τα δικαιώματα των μειονοτήτων. Η ΕΣΣΔ δεν συμμετείχε και έκανε ξεχωριστή συνθήκη με τους Οθωμανούς. Μετά την επικράτηση των Νεότουρκων, που μετέφεραν την πρωτεύουσα στην Άγκυρα και την Μικρασιατική Καταστροφή(1922), οι σύμμαχοι αναγκάστηκαν να υπογράψουν νέα συνθήκη(Συνθήκη της Λωζάννης, 1923), με ευνοϊκότερους όρους για την (πλέον) Τουρκία.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: Οι συμμαχικές και οι σχετιζόμενες δυνάμεις: Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Ιταλία, Ιαπωνία(πρωταρχικοί σύμμαχοι), Αρμενία, Βέλγιο, Ελλάδα, Hejaz, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Γιουγκοσλαβία και Τσεχοσλοβακία.

Η Συνθήκη των Σεβρών. Η Ελλάδα των «Δύο Ηπείρων και των Πέντε Θαλασσών»  Με την ανακωχή του Μούδρου(28/07/1918), ανοίγει ο δρόμος για την ουσιαστική διεκδίκηση μικρασιατικών περιοχών, όπου κατοικούν συμπαγείς ελληνικοί-χριστιανικοί πληθυσμοί. Οι ελληνικές διεκδικήσεις κωδικοποιούνται στα 2 υπομνήματα του Ελευθέριου Βενιζέλου προς τους Συμμάχους(Οκτώβριος και Δεκέμβριος 1918) και αντιμετωπίζονται ευνοϊκά από τους Αγγλογάλλους, εχθρικά από τους Ιταλούς(επίσης διεκδικητές μικρασιατικών εδαφών) και με σκεπτικισμό από τους Αμερικανούς. Ακολουθεί η συμμετοχή της Ελλάδας στην ανεκδιήγητη διεθνή εκστρατεία της Ουκρανίας εναντίον των μπολσεβίκων, με την οποία εξασφαλίζει μεν κάποια εύσημα από την Entente, όμως στρέφει εναντίον της το νεαρό σοβιετικό καθεστώς. Στην συνεδρίαση του ανώτατου συμμαχικού συμβουλίου(22/04/1919), οι Αγγλογάλλοι και οι Αμερικανοί, εκμεταλλευόμενοι την απουσία του Ιταλού εκπροσώπου, δίνουν στην Ελλάδα την άδεια να καταλάβει την ευρύτερη περιοχή της Σμύρνης(17.000 km² περίπου). Η αποστολή εκείνη στοχεύει στην τήρηση της τάξης και στην προστασία των χριστιανικών πληθυσμών, μέχρι να επιτευχθεί η σύναψη της τελικής ειρηνευτικής συμφωνίας. Μέσω της απόφασης τους εκείνης, οι Αγγλογάλλοι επιδιώκουν να χρησιμοποιήσουν τον ελληνικό στρατό ως δύναμη κρούσης για τον πειθαναγκασμό της Τουρκίας σε ουσιαστική υποταγή και να περιορίσουν τα ιταλικά επεκτατικά σχέδια, που θίγουν άμεσα και καίρια τα δικά τους συμφέροντα. Η επιχείρηση για τη στρατιωτική κατάληψη της Σμύρνης θα πραγματοποιηθεί, μετά από καθυστερήσεις και αναβολές(02/05/1919). Κατά την αποβίβαση τους οι ελληνικές δυνάμεις γίνονται δεκτές με ενθουσιασμό από τους Έλληνες κατοίκους, την πλειονότητα του όλου πληθυσμού της περιοχής. Δέχονται επίθεση από ομάδες Τούρκων ενόπλων και απαντούν. Κατά τις συγκρούσεις χάνουν τη ζωή τους 2 Έλληνες και 5 Τούρκοι στρατιώτες, ενώ υπάρχει και μικρός αλλά αδιευκρίνιστος αριθμός νεκρών και τραυματιών στον άμαχο πληθυσμό. Το άτυχο εκείνο περιστατικό(λέγεται ότι υποκινήθηκε από τους Ιταλούς) αμαυρώνει τη λαμπρή ατμόσφαιρα της υποδοχής και προκαλεί προβληματισμούς στον πρωθυπουργό Βενιζέλο, που επιθυμεί να αποδείξει στους συμμάχους ότι η ελληνική κυβέρνηση έχει τη θέληση και τη δύναμη να επιβάλει την τάξη στις κατεχόμενες περιοχές, σεβόμενη τα δικαιώματα του τουρκικού πληθυσμού. Τις μέρες που ακολουθούν, οι ελληνικές στρατιωτικές αρχές, κάτω από την καθοδήγηση του ύπατου αρμοστή Αριστείδη Στεργιάδη, δεν διστάζουν να στείλουν ακόμα και στο απόσπασμα Έλληνες που παρεκτρέπονται. Την ίδια ώρα, οι Τούρκοι εθνικιστές ετοιμάζουν την αντεπίθεση τους.

Η Συνθήκη των Σεβρών και η κλιμάκωση του πολέμου της Μικράς Ασίας  Με την συνθήκη των Σεβρών δείχνει να τερματίζεται θριαμβευτικά η πολεμική περιπέτεια που είχε ξεκινήσει η Ελλάδα το 1920. Ενσωματώνει την Ανατολική Θράκη και νομιμοποιεί την παρουσία της στην Μικρά Ασία και δείχνει να κερδίζει την μάχη για τα Δωδεκάνησα και την Κύπρο. Η Ελλάδα των «Δύο Ηπείρων και των Πέντε Θαλασσών» είναι πια πραγματικότητα, εφήμερη. Τερματίζεται(28/07/1920) και τυπικά για την Ελλάδα και την Τουρκία ο Πόλεμος. Σε μια αίθουσα του δημαρχείου των Σεβρών, κοντά στο Παρίσι, υπογράφεται η τελική συνθήκη ειρήνης ανάμεσα στη σουλτανική κυβέρνηση της Κωνσταντινούπολης και τους συμμάχους της Entente. Την Ελλάδα εκπροσωπούν(και υπογράφουν) ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Έλληνας πρεσβευτής στο Παρίσι Άθως Ρωμανός. Η συνθήκη είναι καταδικαστική για την Τουρκία, που διαλύεται και χάνει τα αραβικά της εδάφη, την Α Θράκη και μεγάλες περιοχές της Δ, Β και Ν Μικράς Ασίας.

Οι όροι της Συνθήκης Άκρως ωφελημένη από τη Συνθήκη των Σεβρών έβγαινε η Ελλάδα, που κατοχύρωνε επισήμως την κατοχή της Δ Θράκης και ενσωμάτωνε και την Α μέχρι περίπου την Κωνσταντινούπολη(η Πόλη και τα Στενά περνούσαν σε καθεστώς διεθνούς ελέγχου). Η Ελλάδα έπαιρνε Ίμβρο και Τένεδο και επισημοποιούσε την παρουσία της στην περιοχή της Σμύρνης και στην ενδοχώρα (ήδη υπό ελληνικό έλεγχο, από το Μάιο του 1919). Το καθεστώς της ελληνικής κατοχής της Σμύρνης ήταν ιδιόμορφο και είχε 5ετή διάρκεια. Μετά την παρέλευση της προθεσμίας, οι κάτοικοι θα αποφάσιζαν ελεύθερα με δημοψήφισμα για την ενσωμάτωση της περιοχής στην Ελλάδα. Πέρα από τις πιο πάνω ρυθμίσεις, η Ελλάδα φαινόταν να έχει εξασφαλίσει τα Δωδεκάνησα πλην της Ρόδου(με ιδιαίτερη ελληνοϊταλική συμφωνία) και την Κύπρο(βρετανική υπόσχεση), ενώ συνεχίζονταν οι διαβουλεύσεις και για τη Β Ήπειρο.

Η συνθήκη και οι Έλληνες Οι όροι αυτοί αποτελούσαν οπωσδήποτε θριαμβευτική νίκη για την Ελλάδα και δικαίωση των θυσιών από το 1912 και ιδίως το 1916-7, οπότε μπήκε ουσιαστικά στον Α’ ΠΠ(με αγγλικό εκβιασμό με πλοία στην Θεσσαλονίκη) με την πλευρά της Entente. Αποτελούσε πλήρη δικαίωση της εξωτερικής πολιτικής που είχε ακολουθήσει από το 1914 ο Ελευθέριος Βενιζέλος, πολιτικής που τον έφερε σε σύγκρουση με το βασιλιά Κωνσταντίνο και σηματοδότησε την οδυνηρή περίοδο του Εθνικού Διχασμού(1915-7). Οι βενιζελικοί πανηγύρισαν την υπογραφή της συνθήκης και θεώρησαν ότι παγίωνε τα ελληνικά δίκαια και αποτελούσε τη σταθερή βάση για τον τελικό ελληνικό θρίαμβο-με τη σύμπραξη της διεθνούς κοινότητας- στο ανοιχτό ακόμα μέτωπο της Μικράς Ασίας, που «είχε σηκώσει κεφάλι» ο Κεμάλ με τους ακραίους εθνικιστές του. Τον ενθουσιασμό αυτόν δεν συμμεριζόταν η κωνσταντινική αντιπολίτευση, που εξακολουθούσε να καθορίζεται από τα διχαστικά σύνδρομα και να παρουσιάζει τη συνθήκη ως αποτυχία. Και οι 2 πλευρές, δεν φαίνονταν να εντοπίζουν τους πραγματικούς κινδύνους για την Ελλάδα η ασταθής διεθνής κατάσταση και οι αυξανόμενες στρατιωτικές δυσκολίες στη Μικρά Ασία.

Η συνθήκη και οι Τούρκοι Η υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών βρήκε την Τουρκία σε κατάσταση αναστάτωσης. Η σουλτανική κυβέρνηση είχε χάσει πλέον ολοκληρωτικά το κύρος της και η εξουσία της περιοριζόταν στην Κωνσταντινούπολη και σε περιοχές ελεγχόμενες από τους συμμάχους. Πραγματικός κυρίαρχος των εξελίξεων ήταν πλέον ο Κεμάλ Ατατούρκ, που ξεκινήσει το κίνημα αντίστασης εναντίον των Ελλήνων και είχε επιβάλει τον πρωταγωνιστικό του ρόλο με τα εθνικά συνέδρια Erzurum και Σεβάστειας(Αύγουστος-Σεπτέμβριος του 1919) και τη σύγκληση της Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης στην Άγκυρα(Μάρτιος 1920).  Για τον Τούρκο ηγέτη και τους οπαδούς του η Συνθήκη των Σεβρών ήταν ένα «κουρελόχαρτο» ανάλογο με εκείνο της Ανακωχής του Μούδρου(1918), που θα ακυρωνόταν με την ένοπλη αντίσταση του τουρκικού λαού εναντίον των ξένων εισβολέων. Κύριος στόχος ήταν οι Έλληνες(οι μόνοι που είχαν ιστορικούς τίτλους στη Μικρά Ασία) και δευτερεύοντες Γάλλοι, Ιταλοί και Άγγλοι, με τους οποίους θα μπορούσε να γίνει(όπως κι έγινε) τελικός συμβιβασμός.  Στο πλευρό του βρισκόταν και το νεαρό σοβιετικό καθεστώς της Ρωσίας, το οποίο είχε κάθε λόγο να αντιπαρατίθεται στην Entente και ειδικά στην Ελλάδα(είχε συμμετάσχει στην εκστρατεία της Ουκρανίας(1919) εναντίον των μπολσεβίκων).

Η συνθήκη και οι σύμμαχοι Με τη Συνθήκη των Σεβρών οι σύμμαχοι της Entente επιτυγχάνουν όλους σχεδόν τους αντικειμενικούς στόχους τους. Οι Άγγλοι κερδίζουν τη μερίδα του λέοντος, θέτοντας κάτω από άμεσο ή έμμεσο έλεγχο τους μια τεράστια περιοχή, από τον Εύξεινο και την Κωνσταντινούπολη ως τη Ν Αραβία και τον Περσικό κόλπο. Επιβεβαιώνουν-για λογαριασμό των ίδιων και των συμμάχων τους- το διαβόητο αποικιακού τύπου καθεστώς των «διομολογήσεων». Άμεσα ωφελημένοι εμφανίζονται και οι Γάλλοι, που εξασφαλίζουν ισχυρά ερείσματα σε Μέση Ανατολή και Κιλικία της Μικράς Ασίας. Ακολουθούν οι Ιταλοί, με «δικαιώματα» επί της ΝΔ Μικράς Ασίας και σταθερή(παρά τις αντίθετες υποσχέσεις προς τον Βενιζέλο) την παρουσία τους στα Δωδεκάνησα. Οι σύμμαχοι αυτοί, αν και συναινούν στις παραχωρήσεις προς την Ελλάδα, δεν δείχνουν διατεθειμένοι και να τις επιβάλουν στους Τούρκους εθνικιστές του Κεμάλ. Ουδέτεροι παρουσιάζονται οι Άγγλοι, οι οποίοι είχαν υποστηρίξει τον Βενιζέλο, ως προς την ικανοποίηση των ελληνικών δικαίων(γνωρίζοντας ίσως ότι η ελληνική παρουσία στη Μικρά Ασία θα λειτουργούσε ως προστατευτική ασπίδα για τους ίδιους). Ως προς τους Γάλλους-επιφυλάξεις για τη βιωσιμότητα της Συνθήκης των Σεβρών-θα κινηθούν γρήγορα προς την κατεύθυνση εξυπηρέτησης των δικών τους συμφερόντων και σύντομα θα προσεγγίσουν τον Κεμάλ για να προσκομίσουν άμεσα και έμμεσα οικονομικά και πολιτικά οφέλη. Ακόμη πιο εχθρικοί για την Ελλάδα θα σταθούν οι Ιταλοί, αρνητικοί προς τα ελληνικά δίκαια στη Μικρά Ασία, είχαν υπογράψει όμως-κάτω από πιέσεις- τις σχετικές διατάξεις της Συνθήκης των Σεβρών. Σε πολύ σύντομο διάστημα, θα μετατραπούν σε ουσιαστικούς συμμάχους του Κεμάλ και θα καταβάλουν κάθε προσπάθεια για τη νίκη του επί των Ελλήνων.

Συνέπειες Η Συνθήκη των Σεβρών υπήρξε πράγματι θρίαμβος για την ελληνική διπλωματία, που όμως δεν καλυπτόταν από ουσιαστικές συμμαχικές εγγυήσεις και δεν έπειθε για την αποτελεσματικότητα της. Όσα είχε κερδίσει η Ελλάδα έπρεπε να τα κατοχυρώσει στο πεδίο της μάχης, αντιμέτωπη μ' έναν ισχυρό και φανατισμένο εχθρό-το εθνικιστικό κίνημα του Κεμάλ- που κάθε άλλο παρά εμφανιζόταν ανοργάνωτο και διπλωματικά απομονωμένο. Με τη Συνθήκη των Σεβρών η σουλτανική εξουσία καταρρακώνεται πλήρως στη συνείδηση του τουρκικού λαού και οι κεμαλικοί αναδεικνύονται σε πραγματικούς κυρίαρχους και φορείς εξουσίας. Η πραγματικότητα αυτή δεν αγνοείται από το νεαρό σοβιετικό καθεστώς του Lenin, που υποστηρίζει ανοιχτά τους Τούρκους εθνικιστές και υπογράφει μ' αυτούς(03/12/1920) την περίφημη Συνθήκη του Alexandropol(σημ. Αρμενία), που σχεδόν ισοδυναμούσε με σύναψη πολιτικοστρατιωτικής συμμαχίας. Η κίνηση αυτή είναι εύκολα εξηγήσιμη, αν υπολογίσει κανείς τη στάση που είχαν κρατήσει οι σύμμαχοι της Entente(και η Ελλάδα) στην επανάσταση του. Η τουρκοσοβιετική προσέγγιση θα επιδράσει καταλυτικά στο θέατρο της διεθνούς πολιτικής και γρήγορα θα μετατρέψει τον Κεμάλ σε συνομιλητή των εταίρων της Entente, που σταδιακά θα εγκαταλείψουν την Ελλάδα στην τύχη της, για να υπερασπιστούν τα δικά τους Α συμφέροντα. Την πολιτική αυτή μεταστροφή τους (ουσιαστική ακύρωση της Συνθήκης των Σεβρών) θα διευκολύνουν οι δραματικές πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα, δηλ. η ήττα Βενιζέλου στις εκλογές του Νοεμβρίου 1920 και η επιστροφή των αντιπάλων του στην εξουσία. Το γεγονός αυτό θα δώσει το άλλοθι στους Αγγλογάλλους να αποστασιοποιηθούν πλήρως από τις τυπικές δεσμεύσεις είχαν αναλάβει με τη Συνθήκη των Σεβρών και να κινηθούν με λυμένα τα χέρια στην Α τους πολιτική. Με τη στάση τους αυτή, ουσιαστικά προδιαγράφεται η τραγωδία του 1922.