Η ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ «ΒΥΖΑΝΤΙΟ», ΤΟ ΑΜΕΣΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
Για 11 αιώνες το «Bυζάντιο» υπήρξε το πιο πολιτισμένο κράτος του μεσαιωνικού κόσμου. Αναχαίτισε τις βαρβαρικές επιδρομές, διατήρησε και εμπλούτισε την αρχαία ελληνική κληρονομιά και με τους θεσμούς του, την κρατική του οργάνωση, την παιδεία του, την νομοθεσία και την τέχνη του επηρέασε αποφασιστικά Α και Δ. Φορείς του βυζαντινού ελληνικού πολιτισμού: έμποροι, ναυτικοί, διπλωμάτες, στρατιώτες. Ήταν οι βυζαντινές πριγκίπισσες, που σαν σύζυγοι ξένων ηγεμόνων μετέφεραν τα ελληνοχριστιανικά ήθη και έθιμα στις χώρες τους και ήσαν υπόδειγμα τρόπου ζωής για τους λαούς τους αυτές και η πολυπληθής ακολουθία τους. Και οι αιχμάλωτοι διέδιδαν τον χριστιανισμό και τον ελληνικό τρόπο ζωής κατά την διάρκεια της αιχμαλωσίας τους. Αλλά οι σπουδαιότεροι και πλέον οργανωμένοι ήσαν οι κληρικοί και οι μοναχοί του Βυζαντίου, οι κατ’ εξοχήν ιεραπόστολοι. Η διάδοση του χριστιανισμού και του πολιτισμού στην Κ Ασία και Άπω ανατολή χαρακτηρίσθηκε σαν 2η κατάκτηση της Ασίας μετά την 1η από τον Μ. Αλέξανδρο. Παλαιστίνη, Γάζα, Λιβύη , Αιθιοπία, Αίγυπτος, Νουβία, Γότθοι, Αβασγοί, Πόντου, Καύκασος, Γεωργία, Αρμενία, Συρία, Μεσοποταμία είναι οι περιοχές που έφτασε το Βυζάντιο. Ο Κοσμάς Ινδικοπλεύστης, βυζαντινός γεωγράφος του 6ου αι γράφει στην «Χριστιανική τοπογραφία» του ότι «και επί Βάκτροις και Ούννοις και Πέρσαις και λοιποίς Ινδοίς και Περσαρμενίοις και Μήδοις και Ελαμίταις και πάση τη χώρα Περσίδος, και εκκλησίαι άπειροι και χριστιανικοί λαοί πάμπολλοι και μάρτυρες πολλοί και μονάζοντες ησυχασταί». Βεβαίως ο χριστιανισμός, σε πολλές από αυτές τις περιοχές, ξεριζώθηκε από τους μουσουλμάνους. Οι Άραβες ακόμα και όταν επεκράτησε ο μουσουλμανισμός είχαν στενή επαφή με το Βυζάντιο από όπου ζητούσαν οι Χαλίφες δασκάλους και μαθηματικούς, διότι από το Βυζάντιο οι Άραβες έμαθαν την κρατική οργάνωση και γνώρισαν την αρχαία ελληνική φιλολογία και επιστήμη, τις οποίες μετέφεραν στην Ευρώπη. Οι Μοραβοί(σημ. Τσεχία και Σλοβακία), οι Σέρβοι και οι Βούλγαροι δέχθηκαν από το Βυζάντιο τον ελληνικό πολιτισμό. Οι Θεσσαλονικείς αδελφοί Κύριλλος και Μεθόδιος είχαν δύσκολο έργο στους Σλάβους διότι αντιμετώπιζαν άγνοια και δεισιδαιμονία. Παρ’ όλα αυτά δημιούργησαν αλφάβητο ειδικά γι’ αυτούς. Το ίδιο συνέβη και με τους Ρώσους. Με την δημιουργία του αλφαβήτου απέδειξαν οι Ρωμιοί «Βυζαντινοί» ότι ήσαν εμπνευσμένοι από το ελληνικό πνεύμα, το δημοκρατικό και φιλελεύθερο, το οποίο σέβεται την οντότητα ατόμων και εθνών, διαφορετικά θα τους υποχρέωναν να μιλάνε ελληνικά. Οι Βαλκανικοί λαοί λόγω της επαφής τους με την ρωμαίικη «βυζαντινή» παράδοση με την οποία ανατράφηκαν, κατόρθωσαν να αποκτήσουν εθνική ταυτότητα με την οποία διαφύλαξαν στην τουρκοκρατία τους λαούς τους και πέτυχαν(19ος αι) να κερδίσουν την ανεξαρτησία τους. Η Ορθοδοξία, η προσωποποίηση της βυζαντινής πνευματικότητας, έδωσε την δυνατότητα και στην Ρωσία να ενωθεί και να γίνει η μεγάλη δύναμη με την βυζαντινή κληρονομιά, που διατήρησε στους αιώνες. Επί 200 χρόνια οι μητροπολίτες της Ρωσίας ήταν Έλληνες! Το Βυζάντιο έδωσε στους λαούς αυτούς τα πάντα: θρησκεία, τέχνη, λογοτεχνία, κρατική οργάνωση, σαν πρότυπα τα ελληνικά κείμενα, που τα μετέφραζαν οι μοναχοί, που έτσι προετοίμασαν την γέννηση της εθνικής φιλολογίας του κάθε λαού. Για όλους αυτούς το Βυζάντιο ήταν ο μεγάλος παιδαγωγός, ο μεγάλος μύστης. Η πνευματική ακτινοβολία του Βυζαντίου δεν περιορίζεται μόνο στην Α και στους Σλαβικούς λαούς αλλά φθάνει ως τα τελευταία άκρα της Δ Ευρώπης. Στην Αγγλία ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος γράφει: «και αι βρεταννικαί νήσοι ησθάνθησαν την δύναμιν του λόγου, διότι και εκεί εκκλησίαι και άγιαι τράπεζαι έχουν ανεγερθεί». 1ος επίσκοπος Καντερβουρίας ήταν ο Αυγουστίνος(604 μ.Χ.), ο μετά απ’ αυτόν Θεόδωρος(669) έριξε τα πρώτα σπέρματα ενότητας των Άγγλων και συνεκάλεσε σύνοδο, γεγονός πρωτάκουστο για την Αγγλία. Συνέταξε συλλογή διατάξεων για την ρύθμιση του εσωτερικού βίου της εκκλησίας, καθιέρωσε σε όλη την Αγγλία το εκκλησιαστικό άσμα και καλλιέργησε το κήρυγμα. Ίδρυσε μονές, βιβλιοθήκες και θέσπισε κάθε μονή να ιδρύει σχολείο και ναό. Επίσης έθεσε τα θεμέλια των κλασικών σπουδών στην Αγγλία. Στην Ιταλία ο βυζαντινολόγος Κάρολος Deal γράφει για την βυζαντινή επίδραση στην Ιταλία: «στην Ρώμη υπήρχε ολόκληρη ελληνική συνοικία, όπου ευρίσκοντο πολλά βυζαντινά μοναστήρια, η δε Ρώμη του 7ου και 8ου αιώνα ήταν πόλη κατά το ήμισυ βυζαντινή. Η Βενετία εξάλλου με τα ήθη της και τις κλίσεις της ήταν πόλη εντελώς ελληνική»… Έλληνες επίσκοποι κυβερνούσαν τις εκκλησιές, το ελληνικό τυπικό ίσχυε παντού, η ελληνική ήταν η επίσημη και συγχρόνως ομιλούμενη γλώσσα της χώρας και όταν ακόμη οι Νορμανδοί βασιλείς διαδέχθηκαν τους βυζαντινούς ηγεμόνες, οι θεσμοί διατήρησαν επί πολύ την σφραγίδα του βυζαντίου και εξακολούθησαν να χρησιμοποιούν την ελληνική τόσο για τις επίσημες πράξεις όσο και για τις τρέχουσες. O μοναχός Νείλος(910-1005 μ.Χ.) στο ησυχαστήριο της Καμπάνιας αντέγραφε χειρόγραφα, δίδασκε καλλιγραφία, φύτευε αμπέλια, πολλά χειρόγραφα του διατηρήθηκαν από τον 10ον αι. στην βασιλική μονή της Κρυπτοφέρρης στην είσοδο της Ρώμης, την τελευταία που έκτισε και που ήταν κέντρο μορφώσεως και υμνογραφικής παραγωγής. Στην Σικελία και Καλαβρία μετά την απόβαση του στρατηγού του Ιουστινιανού, Βελισάριου(535-540 μ.Χ.) άνθησε υμνογραφία, μουσική, ρητορική, γραμματική. Αναπτύχθηκε ιδιαίτερα η αγιογραφία. Στην Γερμανία εργάτες του εκπολιτισμού είναι οι Ελληνίδες σύζυγοι των ηγεμόνων και οι κληρικοί και μοναχοί. Η αδελφή του αυτοκράτορα Βασιλείου του Β΄ Θεοφανώ, γίνεται(10ος αι.) σύζυγος του Όθωνα του Β΄ και φέρνει μαζί της έθιμα βυζαντινά και ελληνικά χειρόγραφα, μαζί με πλήθος ακολούθων. Ελληνικά γράμματα διδάσκονται, κτίζονται εκκλησίες από Έλληνες τεχνίτες. Ο Γερμανός ιστορικός Schosser γράφει: «…Ένα μέρος του φωτός, το οποίο λάμπει από τους χρόνους του Όθωνος του μεγάλου, άρχισε να λάμπει στην δύση, όταν άνδρες σοφοί ήλθαν με την σύζυγο του Όθωνα ή εκλήθησαν αργότερα με σκοπό να δώσουν μόρφωση στην Γερμανία…». Η Θεοφανώ σκανδάλισε τους υπηκόους της, διότι έκανε …μπάνιο και φορούσε μεταξωτά, ο γιος της Όθων Γ΄ ήταν αφάνταστα περήφανος για την ελληνική του καταγωγή και του άρεσε να μιλά ελληνικά και να χρησιμοποιεί ότι νόμιζε ότι ήταν η αληθινή αυτοκρατορική εθιμοτυπία. Χάρη στην προστασία του πολλοί Έλληνες ήλθαν στην Γερμανία στον 10ο αι. Μετά τον θάνατο του Όθωνα Β΄ η Θεοφανώ κυβέρνησε τόσο καλά, ώστε ο ιστορικός Gisenbrecht λέει: «ένας ικανός άνδρας σε παρόμοια θέση είναι ζήτημα αν θα κατόρθωνε περισσότερα!». Ο γάμος του Όθωνα είχε κάνει τόση εντύπωση στον Ούγο Καπέτο της Γαλλίας, ώστε ζήτησε κι αυτός βυζαντινή νύφη για τον γιο του τον Ροβέρτο. Στην Σουηδία πήγε η Ειρήνη, κόρη του Ισαακίου Αγγέλου(1208) για να παντρευτεί τον βασιλιά Φίλιππο της Σουηδίας. Και αυτή είχε αγαθή επίδραση στον B, ώστε κάποιος Γερμανός ποιητής την ονομάζει «ρόδο χωρίς αγκάθι και περιστέρι χωρίς χολή». Στην Φινλανδία έρχεται μέσω Ρωσίας τον 11ο αι. ο Έλλην μοναχός Σέργιος, ο οποίος ιδρύει το μοναστήρι Βλάμο σε νησίδα της λίμνης Λαδόγα, που υπάρχει μέχρι σήμερα. Έρχεται(14ος αι.) στον Άθω από την Φινλανδία κάποιος που, αφού εκπαιδεύθηκε, χειροτονήθηκε και πήρε το όνομα Αρσένιος και ίδρυσε άλλο μοναστήρι στην Κονεβίτσα, ιεραποστολικό κέντρο. Ο Σέργιος και ο Αρσένιος εορτάζονται ως άγιοι από την ορθόδοξη εκκλησία της Φινλανδίας. Στον τομέα της τέχνης τα συμπεράσματα του Γάλλου καθηγητού R. Huyghe στο βιβλίο του «Η τέχνη και ο άνθρωπος»(λαρούς) αποδεικνύουν ότι στην ιρλανδική εκκλησιαστική τέχνη δεν έχουμε επιδράσεις από την κελτική της Γερμανίας, αλλά από την τέχνη της Α Εκκλησίας. Μοναχοί από την Α εισέδυσαν στην Γαλλία, Ισπανία και μέχρι την Ιρλανδία, έχοντας μαζί τους «αγίας γραφάς» στολισμένες με μικρογραφίες γεωμετρικού στυλ, χαρακτηριστικής Α τεχνοτροπίας. Ο Άγγλος Α. Lorrie στο έργο του «η τέχνη των μεγάλων ζωγράφων» λέει ότι: «μέχρι τον 9ο αι. οι καλλιγράφοι της δύσεως, Γότθοι ή Ιταλοί, μιμούνται την ιδίαν πένναν και την ιδίαν μελάνην με τους βυζαντινούς. Επίσης βυζαντινή επίδραση παρατηρείται και στις μικρογραφίες και ιδίως στα ψαλτήρια των εκκλησιών Ιρλανδίας και Σκωτίας μέχρι τον 12ο αι». Ο πολιτισμός του Βυζαντίου σημάδεψε όλους τους λαούς ,που για μια στιγμή της ιστορίας τους βρέθηκαν μέσα στα σύνορά του η κάτω από την ακτινοβολία του. Για τον νεότερο Ελληνισμό το Βυζάντιο είναι το άμεσο παρελθόν και οι ρίζες του βρίσκονται σ’ αυτό. Η χιλιετηρίδα του Βυζαντίου είναι η γέφυρα από τον αρχαίο στον νέο Ελληνισμό, αν και ο Ελληνισμός, σαν πολιτιστικός φορέας και όχι κρατική υποδομή, δεν καταργήθηκε ποτέ, διότι είναι διαχρονικό ιδανικό ζωής. Η αρχαία και κλασική Ελλάς είναι κάτι ξεχωριστό για τον Ελληνισμό και για τον σύγχρονο πολιτισμό αλλά και το Βυζάντιο καθόλου δεν υστερεί και τυχόν άρνησή του προκαλεί ένα μεγάλο πολιτιστικό και ιστορικό κενό, για μια εποχή που ο Ελληνισμός είχε την μεγαλύτερη έκταση και ζωή 1100 ετών! ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Στα βιβλία του sir Steven Runciman «Βυζαντινός Πολιτισμός» και «Η Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως». Εντύπωση μεγάλη κάνει η αγάπη για το Βυζάντιο, με την οποία είναι γραμμένα(Πόση αντίθεση με τους επιστήμονες την τακτική των οποίων καταγγέλλουν οι Hanson και Heath στο «Who killed Homer?», οι οποίοι καταγγελλόμενοι επιδεικνύουν στο αντικείμενο της ερεύνησα τους την αγάπη με την οποία ο ιατροδικαστής ανατέμνει το πτώμα δολοφονηθέντος νονού της νύχτας...). Κάτι που θίξαμε σε προηγούμενο μήνυμα: θυμάμαι τις αναφορές που κάνει στην κοινωνική πολιτική του Βυζαντίου, τα ιδρύματα, πτωχοκομεία, θεραπευτήρια κ.α., στην απουσία της θανατικής ποινής και των φυλακών. Εδώ όμως θα μεταφέρουμε 2 ενδιαφέροντα αποσπάσματα. Μερικά ευτράπελα πλην χαρακτηριστικά περιστατικά: «Όταν ο Λουιτπράνδος επισκέφθηκε ξανά την Κωνσταντινούπολη ως απεσταλμένος του Όθωνος Α', βρήκε πολύ ψυχρή υποδοχή και γύρισε πίσω δηλώνοντας ότι όλα τα πράγματα τα έφτιαχναν πολύ καλύτερα στον τόπο του, παρ' όλο που έκανε ό,τι μπορούσε για να περάσει λαθραία από το τελωνείο κομμάτια από αυτοκρατορικά χρυσοΰφαντα μεταξωτά. Λίγα χρόνια αργότερα, όταν ο Όθων Β' παντρεύτηκε την πορφυρογέννητη πριγκίπισσα Θεοφανώ, ακολουθώντας την αποφασιστική αυτή γυναίκα, πλήθος Έλληνες από την Ανατολή και τη νότιο Ιταλία ήρθαν στο βορρά και ακολούθησαν την αυλή στην Γερμανία. Εκεί η Θεοφανώ σκανδάλισε τους κάτοικους διότι έκανε μπάνιο(!) και φορούσε μεταξωτά-φριχτές συνήθειες που την έστειλαν στην κόλαση(την είδε εκεί σε όραμα της μια μοναχή) - ακριβώς όπως και η εξαδέλφη της η Μαρία Αργύρη, λίγα χρόνια αργότερα, έκαμε τον αγαθό άγιο Πέτρο Δαμιανό να φρίξει, επειδή έφερε πιρουνιά στην Βενετία.» Στον επίλογο του έργου, ο λόγος του Runciman είναι πραγματικά συγκινητικός: «Η τραγωδία ήταν τελική. Στις 29 Μαΐου 1453 ένας πολιτισμός σαρώθηκε αμετάκλητα. Είχε αφήσει μια ένδοξη κληρονομιά στα γράμματα και στην τέχνη. Είχε βγάλει χώρες ολόκληρες από την βαρβαρότητα και είχε δώσει σε άλλες την εκλέπτυνση των ηθών. Η δύναμη του και η ευφυΐα του προστάτεψαν πολλούς αιώνες την χριστιανοσύνη. Για έντεκα αιώνες η Κωνσταντινούπολη ήταν το κέντρο ενός κόσμου Φώτος. Το ζωηρό πνεύμα, τα ενδιαφέροντα και η αγάπη για την ομορφιά των Ελλήνων, η υπερήφανη ισχύς και η διοικητική ικανότητα των Ρωμαίων, η υπερβατική ορμή των χριστιανών της Ανατολής, που είχαν ενωθεί μαζί σε ένα ρευστό ευπαθές σύνολο, όλα τώρα αποκοιμήθηκαν. Η Κωνσταντινούπολη έγινε η έδρα της θηριωδίας, της αμάθειας, της μεγαλόπρεπης ακαλαισθησίας. Μόνο στα ρωσικά παλάτια, που από πάνω τους φτερούγιζε ο δικέφαλος, το έμβλημα του οίκου των Παλαιολόγων, εμμείνανε για λίγους αιώνες μερικά ίχνη βυζαντινά - μόνο εκεί, και σε κάτι σκοτεινές αίθουσες κοντά στον Κεράτιο Κόλπο, χωμένες ανάμεσα στα σπίτια του Φαναριού, όπου ο πατριάρχης διατηρούσε την άσημη αυλή του, έχοντας το ελεύθερο, από την πολιτικότητα του κατακτητή σουλτάνου και χάρη στους μόχθους του Γεωργίου Γεννάδιου Σχολάριου , να κυβερνά τον υπόδουλο χριστιανικό κόσμο και να του χαρίζει μια κάποια σιγουριά... Ο δικέφαλος αετός όμως δεν φτερουγίζει πια στη Ρωσία, και το Φανάριον έχει βυθιστεί στην αβεβαιότητα και το φόβο. Τα τελευταία λείψανα ψυχομαχούν ή είναι νέκρα...» Μεγάλο κεφαλαίο στην Ιστορία του ευρωπαϊκού πολιτισμού και η μεταλαμπάδευση του Ελληνικού Φωτός σε όλη την Ευρώπη από τις Ελληνίδες πριγκίπισσες που παντρεύτηκαν ξένους ευγενείς. Ο R. von Vaitzeker, πρόεδρος της Γερμανίας, σε λόγο του στην Ακαδημία Αθηνών(1992), εξέφρασε την ευγνωμοσύνη του δηλώνοντας χαρακτηριστικά ότι «ο πολιτισμός στην Γερμανία εισήχθη από το Βυζάντιο στα τέλη του 10ου αιώνος». ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Οι λόγιοι και θεολόγοι της Ρωμανίας αποτέλεσαν τους συνεχιστές της αρχαίας Ελληνικής φιλοσοφίας. Απόσπασμα από το βιβλίο του Χρ. Γιανναρά «Ορθοδοξία και Δύση στη Νεώτερη Ελλάδα».[Εκδόσεις Δόμος, 1992] Την άποψη αυτή, σύμφωνα με το γραπτό του Χρ. Γιανναρά την διατύπωσε πρώτος ο Βασίλειος Τατακης: Η συμβολή του Τατάκη στη σπουδή και αξιολόγηση της φιλοσοφικής ειδικά προσφοράς του βυζαντινού Ελληνισμού ξεπερνάει τα στενά ελλαδικά όρια. Το βιβλίο του La philosophie byzantine, εκδεδομενο στο Παρίσι το 1949(στη σειρά Histoire de la Philosophie, του E. Brehier[Ελλ. έκδοση από την Εταιρεία Σπουδών Σχολής Μοραΐτη, Αθήνα 1977]) ήταν για τη διεθνή βιβλιογραφία «ορόσημο στη σπουδή της Βυζαντινής Φιλοσοφίας στα νεώτερα χρόνια, το πρώτο συνθετικό έργο στην περιοχή αυτή»[Λίνος Μπενάκης, Η σπουδή της βυζαντινής φιλοσοφίας-κριτική επισκόπηση 1949-1971, Επετηρίδα «Φιλοσοφία» της Ακαδημίας Αθηνών 1/1971] Πριν από το βιβλίο του Τατάκη, η Δ ιστοριογραφία και οι ελλαδικές απομιμήσεις της δεν αναγνώριζαν ύπαρξη φιλοσοφικού λόγου και σκέψης στα 1000 χρόνια ζωής της εξελληνισμένης Α Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Είχε υιοθετηθεί η αντιθετική διαστολή φιλοσοφίας και θεολογίας-χρησίμευε στη Δ για την εξασφάλιση της ελευθερίας των φιλοσοφικών αναζητήσεων από τον δογματισμό του ιδρυματικού «αλάθητου»-και είχαν όλοι αποδεχθεί ότι το Βυζάντιο μόνο θεολογούσε. Η ιστορία της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας σταματούσε στους Στωικούς και Νεοπλατωνικούς, παρεμβαλλόταν ένα κενό 12 αι. απουσίας ελληνικού φιλοσοφικού λόγου και την ιστορική του συνέχεια διεκδικούσε η Δ από την Αναγέννηση και μετά. Μόλις το 1891 ο Krumbacher είδε αναγνωρίσει συγκαταβατικά στους «βυζαντινούς θεολόγους» τη συντήρηση της χειρόγραφης παράδοσης των αρχαιοελληνικών φιλοσοφικών κειμένων και το 1895 ο Ludwig Stein είχε ανασύρει από τη λήθη κάποιους σχολιαστές και υπομνηματιστές-τα λιγότερο δημιουργικά πνεύματα του Βυζαντίου: Μιχαήλ Ψελλό, Ιωάννη Ιταλό, Μιχαήλ Εφέσιο κλπ Με τη Βυζαντινή Φιλοσοφία του Τατάκη, για 1η φορά, προβάλλεται τεκμηριωμένα και αναλύεται συστηματικά η οργανική συνεχεία της ελληνικής φιλοσοφίας στους βυζαντινούς αιώνες. Τα κοσμογονικά φιλοσοφικά επιτεύγματα των αρχαιοκλασικών χρόνων δεν σταματάνε με τον εκχριστιανισμο των Ελλήνων, αλλά η φιλοσοφική προβληματική και ο μεθοδικός φιλόσοφος λόγος συνεχίζονται οργανικά και εξελίσσονται μέσα από τη γόνιμη και δημιουργική σκέψη των Ελλήνων Πατέρων της Εκκλησίας -οδηγούνται σε συνθέσεις που αποτελούν ριζοσπαστικές τομές στην Ιστορία της Φιλοσοφίας. «Η βυζαντινή φιλοσοφία», γράφει ο Τατάκης, «είναι η χριστιανική μορφή του ίδιου του ελληνικού λόγου, του μεγάλου φίλου της θεωρίας. Αν ο λόγος άλλαξε το ένδυμα του και εξεδύθη το χριστιανικό πνεύμα, ως προς τα αλλά μένει ο ίδιος ο ελληνικός λόγος. Το βλέπομε αυτό και στην θαυμαστή ευλυγισία και διεισδυτικότητα του, στη μεθοδική πορεία, στην ταυτότητα των λογικών οπλών με τα οποία ίδιος αυτός στο βάθος, επεξεργάζεται το νέο του θέμα... Αυτό το έργο οιστρήλατοι την Ελληνική Ανατολή από το 2ο κιόλας αιώνα και συνεχίζεται σε όλο το Βυζάντιο»[Μελετήματα Χριστιανικής Φιλοσοφίας, Αθήνα 1967, σελ. 174]. Ο Τατάκης συγκεντρώνει(1952) σε έναν τόμο, με τίτλο: Θέματα Χριστιανικής και βυζαντινής φιλοσοφίας[Αθήνα, Έκδοση Αποστολικής Διακονίας, σελ. 208], μια σειρά ειδικών μελετημάτων που οριοθετούν τόσο τον γενικό χαρακτήρα όσο και επιμέρους πτυχές της φιλοσοφικής θεματικής του έργου των Ελλήνων εκκλησιαστικών
Πατέρων. Ακολουθεί, το 1960, το βιβλίο του: Η συμβολή της Καππαδοκίας στη χριστιανική σκέψη[έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών του Institut Francais d' Athenes, σελ. 285], μελέτημα βαθιάς γνώσης και οργανικής αφομοίωσης του έργου των 3 μεγάλων Πατέρων της Καππαδοκίας-Βασιλείου Καισαρείας, Γρηγορίου Ναζιανζηνού και Γρηγορίου Νύσσης-και πλειάδας των άλλων πνευματικών αναστημάτων της ίδιας γεωγραφικής περιοχής. Το βιβλίο αυτό ήταν αιφνιδιαστική καινοτομία στον χώρο της ελληνικής διανόησης, που για 1η φορά έβλεπε έναν φιλόσοφο ερευνητή να προσεγγίζει από τη σκοπιά του θεολογικά αναστήματα της Εκκλησίας και να παρουσιάζει την εκπληκτική γονιμότητα της σκέψης τους. Αρκεί να συγκρίνει κανείς το μελέτημα του Τατάκη με τις εργασίες των σύγχρονων του πανεπιστημιακών Πατρολόγων της Θεολογικής Σχολής(Δ. Μπαλανου και Κ. Μπονη) για να εκπλαγεί από την υπέροχη του φιλόσοφου σε επίπεδο επιστημονικής αρτιότητας και σε αμεσότητα προσωπικού ενδιαφέροντος. Ακολουθεί το βιβλίο: Μελετήματα χριστιανικής φιλοσοφίας(1967) όπου η σκέψη του Τατάκη αποτολμάει πια συμπερασματικές συνθέσεις(Η περί του ανθρώπου διδασκαλία των Πατέρων της Εκκλησίας μας-Ο διάλογος χριστιανικού με το ελληνικό πνεύμα, κλπ) ή διευκρινίζει μεθοδολογικές αρχές(Γρηγόριος ο Παλαμάς: μεθοδολογικά-Προμηνύματα του σύγχρονου φιλοσοφικού στοχασμού στην βυζαντινή φιλοσοφία-Πλωτίνος, πρόδρομος του χριστιανικού μυστικισμού, κλπ). ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΠΛΑΤΩΝΙΣΤΕΣ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΣΤΕΣ Ο Πλήθων, πλατωνιστής, γράφει στην Φλωρεντία(είχε μεταβεί(1439) για την Σύνοδο την σχετική με την ένωση των Εκκλησιών) το «Περί ων ο Αριστοτέλης προς Πλάτωνα διαφέρεται». Ο Θεόδωρος Γάζης, αριστοτελικός, του αντιτίθεται, όπως και ο Γεώργιος Σχολαριος Γεννάδιος με το «Κατά Πλήθωνος αποριών επ' Αριστοτέλη». Ο Πλήθων ανταπαντά(1450) με το «Προς τας υπέρ του Αριστοτέλους Γεωργίου του Σχολαρίου αντιλήψεις». Ο Γεώργιος Τραπεζούντιος γράφει στα λατινικά το «Comparatio Platonis et Aristoteles», χαρακτηρίζοντας εγκληματική την πλατωνική ηθική και τον Πλάτωνα «επιζήμιο» για την ανθρωπότητα, ενώ τον Αριστοτέλη «ευεργέτη». Ο Βησσαρίων, μαθητής του Πληθωνος, γράφει το «Έλεγχος των κατά Πλάτωνος βλασφημιών», χωρίς να απορρίπτει τον Αριστοτέλη. Όλοι οι παραπάνω λόγιοι κ.ά. (Μανουήλ και Ιωάννης Χρυσολωράς, Ιωάννης Αργυρόπουλος, Δημήτριος Χαλκοκονδύλης, Κωνσταντίνος και Ιωάννης Λάσκαρης, νωρίτερα ο Βαρλαάμ, δάσκαλος του Πετράρχη) διδάσκουν στην Ιταλία, ιδρύουν εκεί δικές τους Σχολές και Ακαδημίες, φέρνουν τους αρχαίους συγγραφείς και τους μεταφράζουν από τα Ελληνικά(αντί από τα αραβικά)(κάτι που είχε ξεκινήσει με τις επαφές Δ και Βυζαντίου μέσω των σταυροφοριών και των εμπορικών συναλλαγών με Βένετους και Γενουάτες), διδάσκουν και την Ελληνική γλώσσα, αναγεννούν τις πλατωνικές σπουδές, οι οποίες, μαζί με τις αριστοτελικές, οι οποίες είχαν διαδοθεί και επικρατήσει από τον 11ο αι μέσω των αραβικών μεταφράσεων και γεννήσει το ρεύμα του σχολαστικισμού, γεννούν τον ουμανισμό και συνδυαζόμενες φέρνουν την Αναγέννηση. Κατά τον Whitehead, «ολόκληρη η ιστορία της ευρωπαϊκής σκέψεως είναι μια σειρά υποσημειώσεων στον Πλάτωνα». Με 1η και σημαντικότερη... τον Αριστοτέλη, έχουμε τα 2 θεμέλια του Ελληνικού, Ευρωπαϊκού και παγκόσμιου πολιτισμού. Αν θεωρήσουμε π.χ. τον μεσαίωνα ως διεστραμμένο πλατωνισμό(δογματική αλήθεια, εξουσιασμός, περιφρόνηση της φύσης και του σώματος και προσκόλληση στον ιδεατό μεταφυσικό κόσμο) ή την σύγχρονη εποχή της επιστημονικής μεθόδου και της τεχνολογίας, αλλά και της λογικοκρατίας και του αστοκαπιταλομαρξισμου-νεοταξικο-εξουσιασμου, ως διεστραμμένο αριστοτελισμό, η αλήθεια του αφορισμού του Whitehead είναι προφανής. Και όχι μόνο αυτό(το ιδεώδες του Ελληνικού Πολιτισμού δεν είναι διαχωριστικό όπως ο σύγχρονος Δ πολιτισμός. Στην Ελληνικότητα συνυπάρχουν αρμονικά το πνεύμα και η ύλη, η επιστήμη και η αρετή, το Απολλώνιον και το Διονυσιακόν). Το σημαντικό είναι ότι όχι μόνο ο πλατωνισμός και ο αριστοτελισμός προσφέρουν τις βασικές μεθόδους θεωρήσεως του κόσμου, αλλά ακριβώς η μελέτη των έργων αυτών των 2, αλλά και όλων των υπόλοιπων βέβαια Ελλήνων δημιουργών, ήταν το βασικό αίτιο της πνευματικής και υλικής προόδου, το βασικό αίτιο όλων των φιλοσοφικών και πολιτιστικών ρευμάτων, τάσεων, εξελίξεων της ευρωπαϊκής ιστορίας. Αν θεωρήσουμε ως αρχή της Αναγέννησης στην Δ τον 11ο αι.(στην Ελλάδα τον 9ο), βασικό αίτιο στην Δ ήταν η(ατελής) γνωριμία με τον Αριστοτέλη, μέσω αραβικών μεταφράσεων, μέσω αραβοκρατουμενης Ισπανίας. Οι Άραβες γνώριζαν τον Αριστοτέλη. Η εποχή μέχρι τότε στην Δ από τον Αυγουστίνο και δώθε ήταν πλατωνική. Η γνωριμία αυτή με τον Αριστοτέλη γέννησε τον Σχολαστικισμό, απόρροια του οποίου είναι η επικράτηση της Λογικής και της επιστημονικής μεθόδου, μέχρι σήμερα(και πολλά στραβά). Περισσότερα έργα Ελλήνων σοφών έγιναν εν συνεχεία προσβάσιμα μέσω των εμπορικών συναλλαγών του Βυζαντίου με Βενετία και Γένοβα και των Σταυροφοριών. Οι Έλληνες λόγιοι(14ος-15ος αι.) συνέβαλαν στην ανανέωση των πλατωνικών σπουδών(είχαν παραμεριστεί από τον Αριστοτελισμό). Έτσι την εποχή αυτή έχουμε μια πιο πλήρη και γνήσια γνωριμία της Δ με τον Ελληνικό Πολιτισμό. Η αναζήτηση του ιδανικού, του ωραίου, της αλήθειας, της αρετής, του δικαίου, της ουτοπίας συνιστούν πλατωνισμό. Αυτή η γνησιότερη και πληρέστερη επαφή με το Ελληνικό Πνεύμα(μετά τον αριστοτελισμό και με τον γνήσιο πλατωνισμό, όχι τον διεστραμμένο του μεσαίωνα) ήταν το κύριο αίτιο του ρεύματος του ουμανισμού και της Αναγέννησης. ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ Κάθε άλλο παρά «παπαδίστικη θεολογία» και τίποτε άλλο διδασκόταν στο Πανδιδακτήριον Κων/πόλεως, μάλιστα η θεολογία δεν αποτελούσε καν αντικείμενο του πανεπιστήμιου. Ο Παν. Κανελλόπουλος, στην Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος, τονίζει ότι το πανεπιστήμιο ήταν οργανωμένο σύμφωνα με τα παλαιά πρότυπα των εθνικών ανώτατων σχολών. Διδασκόταν γραμματική, ρητορική(συνδυασμένη μ' αυτήν η φιλολογία), διαλεκτική(η φιλοσοφία) και αριθμητική, γεωμετρία, αστρονομία, μουσική. Παράλληλα με τους κλάδους αυτούς ίσχυε ως ιδιαίτερο σύστημα γνώσεων, η επιστήμη του Δικαίου. Η ιατρική μπορεί να διδασκόταν ανεξάρτητα, μπορεί όμως και συνδυασμένη μ' έναν από τους άλλους βασικούς κλάδους τεχνών και επιστημών. Αξιοσημείωτο(γράφει ο Κανελλόπουλος): Περίεργο είναι ότι η θεολογία δεν ήταν κλάδος σπουδών στο κοσμικό πανεπιστήμιο. Λειτουργούσε, ως ιδιαίτερο ίδρυμα που δεν είχε άμεση σχέση με το κράτος, η Πατριαρχική Σχολή και άλλες σχολές σε μοναστήρια(Με περιφημότερη την σχολή της μόνης του Στουδίου, στην Κων/πολη.) Επί Ιουστινιανού η Νομική Σχολή ανεξαρτητοποιήθηκε και είχε 5ετες πρόγραμμα σπουδών. Στο Πανδιδακτήριο η φοίτηση ήταν δωρεάν! Αυτά για τις σπουδές στην Πόλη την «κοινή των Ελλήνων εστία, διατριβή των μουσών, της επιστήμης απάσης διδάσκαλον, την των πόλεων βασιλίδα», όπως την χαρακτηρίζει ο Ανδρόνικος Κάλλιστος στην «Μονωδία επί τη δυστυχεί Κωνσταντινουπολει»(μετά την άλωση). Επειδή αναφέραμε τον Νικηφόρο Γρηγορά, αξίζει να πούμε ότι 1ος ανακάλυψε το λάθος του Ιουλιανού ημερολογίου, 250 χρόνια περίπου πριν καθιερωθεί στην Δ το Γρηγοριανό. Άλλοι μεγάλοι θετικοί επιστήμονες... μεγάλες μορφές σαν τον Ιωάννη τον Φιλόπονο(θεμελιωτή της Ουράνιας μηχανικής 10 αιώνες πριν τον Γαλιλαίο, τελειοποίησε όργανα όπως ο αστρολάβος κ.ά.), τον Συνέσιο τον Κρηναίο, τον Λέοντα τον Μαθηματικό, τον Ανθέμιο και τον Ισίδωρο κ.ά. ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΚΑΙ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ Όταν ο Μανουήλ Χρυσολωράς φθάνει στην Φλωρεντία (1397) και αναλαμβάνει την έδρα στο πανεπιστήμιο της πόλης, ο Leonardo Bruni ή Αρετινος καταλαμβάνεται από ενθουσιασμό: «Σπούδαζα τότε Αστικό Δίκαιο αλλά μετά την άφιξη του Χρυσολωρά βρέθηκα σε δίλημμα. Το θεωρούσα ντροπή να εγκαταλείψω τα Νομικά, αλλά και έγκλημα να χάσω την ευκαιρία να σπουδάσω την ελληνική γραμματεία. Και συχνά έλεγα στον εαυτό μου: εσύ στον οποίον ξαφνικά επιτρέπεται να αντικρίσεις τον Όμηρο, τον Πλάτωνα και τον Δημοσθένη, όπως και τους λοιπούς φιλόσοφους, θα τολμήσεις να λιποτακτήσεις; Επί επτακόσια έτη κανείς στην Ιταλία δεν γνώριζε τα ελληνικά γράμματα. Και κάθε γνώση στην Ιταλία από αυτά προέρχεται. Δόκτορες του Αστικού Δικαίου υπάρχουν παντού. Αλλά εάν ο Δόκτωρ των ελληνικών γραμμάτων εξαφανισθεί, δεν θα βρεις άλλον να σε διδάξει. Οι λόγοι αυτοί με κατέκτησαν και παραδόθηκα στον Χρυσολωρά με τέτοιο ζήλο για μάθηση ώστε όσα συγκέντρωνα την ημέρα, ακολουθούσα κατόπιν κατά την νύκτα, συχνότατα δε και στον ύπνο μου.» Ένας άλλος μαθητής του Χρυσολωρά, ο Guarino, γράφει ότι πρέπει να στηθούν για τον δάσκαλο του αψίδες θριάμβου. Λίγες δεκαετίες νωρίτερα, ο Πετράρχης, κατά πολλούς ο βασικότερος πρωτεργάτης της Αναγεννήσεως, εδιδάχθη τα Ελληνικά γράμματα από τον Έλληνα από την Καλαβρία, Βαρλαάμ. Γράφει ο Πετράρχης για τον Βαρλαάμ: «Ήταν πολύ δυνατός στην ελληνική γλώσσα, πλούσιος σε ιδέες και γρήγορος στην σκέψη, εξαιρετικός διδάσκαλος, ο οποίος μου έδωσε την πιο φωτεινή ελπίδα»(«Variarum epistolarum»). Ο Βαρλαάμ δίδαξε και τον Βοκκάκιο, ο οποίος τον χαρακτηρίζει «άνθρωπο με τεράστια μόρφωση»(«De genealogia deorum»). Ο Λεόντειος Πιλάτος, Έλλην από την Καλαβρία και ο Βαρλαάμ, δίδαξε τον Βοκκάκιο. Ο τελευταίος χαρακτηρίζει τον δάσκαλο του ως την «μεγαλύτερη αυθεντία στην Ελληνική φιλολογία και μυθολογία»(«De genealogia deorum»). Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΡΩΜΑΝΙΑΣ Ο Χριστιανικός πολιτισμός είναι ένα παραγνωρισμένο και υποτιμημένο κομμάτι της ιστορίας μας. Οι περισσότεροι γνωρίζουμε αρκετά για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, αγνοούμε όμως, το πως ο ελληνιστικός Χριστιανικός πολιτισμός του «Βυζαντίου»(Α Ρωμαϊκή Αυτοκρατορίας-Ρωμανία) αναπτύχθηκε και ποια ήταν τα επιτεύγματα του. Το άρθρο αυτό φιλοδοξεί απλά να «ακουμπήσει» αυτά τα θέματα και να μας ξυπνήσει από τον ιστορικό λήθαργο, εξετάζοντας ορισμένες μόνο όψεις του Ρωμαίικου Χριστιανικού πολιτισμού. Συνοπτικά τα Ιατρικά συγγράμματα, τους ιατρούς και τα νοσοκομεία στη Χριστιανική Ρωμανία:
Πατέρων. Ακολουθεί, το 1960, το βιβλίο του: Η συμβολή της Καππαδοκίας στη χριστιανική σκέψη[έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών του Institut Francais d' Athenes, σελ. 285], μελέτημα βαθιάς γνώσης και οργανικής αφομοίωσης του έργου των 3 μεγάλων Πατέρων της Καππαδοκίας-Βασιλείου Καισαρείας, Γρηγορίου Ναζιανζηνού και Γρηγορίου Νύσσης-και πλειάδας των άλλων πνευματικών αναστημάτων της ίδιας γεωγραφικής περιοχής. Το βιβλίο αυτό ήταν αιφνιδιαστική καινοτομία στον χώρο της ελληνικής διανόησης, που για 1η φορά έβλεπε έναν φιλόσοφο ερευνητή να προσεγγίζει από τη σκοπιά του θεολογικά αναστήματα της Εκκλησίας και να παρουσιάζει την εκπληκτική γονιμότητα της σκέψης τους. Αρκεί να συγκρίνει κανείς το μελέτημα του Τατάκη με τις εργασίες των σύγχρονων του πανεπιστημιακών Πατρολόγων της Θεολογικής Σχολής(Δ. Μπαλανου και Κ. Μπονη) για να εκπλαγεί από την υπέροχη του φιλόσοφου σε επίπεδο επιστημονικής αρτιότητας και σε αμεσότητα προσωπικού ενδιαφέροντος. Ακολουθεί το βιβλίο: Μελετήματα χριστιανικής φιλοσοφίας(1967) όπου η σκέψη του Τατάκη αποτολμάει πια συμπερασματικές συνθέσεις(Η περί του ανθρώπου διδασκαλία των Πατέρων της Εκκλησίας μας-Ο διάλογος χριστιανικού με το ελληνικό πνεύμα, κλπ) ή διευκρινίζει μεθοδολογικές αρχές(Γρηγόριος ο Παλαμάς: μεθοδολογικά-Προμηνύματα του σύγχρονου φιλοσοφικού στοχασμού στην βυζαντινή φιλοσοφία-Πλωτίνος, πρόδρομος του χριστιανικού μυστικισμού, κλπ). ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΠΛΑΤΩΝΙΣΤΕΣ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΣΤΕΣ Ο Πλήθων, πλατωνιστής, γράφει στην Φλωρεντία(είχε μεταβεί(1439) για την Σύνοδο την σχετική με την ένωση των Εκκλησιών) το «Περί ων ο Αριστοτέλης προς Πλάτωνα διαφέρεται». Ο Θεόδωρος Γάζης, αριστοτελικός, του αντιτίθεται, όπως και ο Γεώργιος Σχολαριος Γεννάδιος με το «Κατά Πλήθωνος αποριών επ' Αριστοτέλη». Ο Πλήθων ανταπαντά(1450) με το «Προς τας υπέρ του Αριστοτέλους Γεωργίου του Σχολαρίου αντιλήψεις». Ο Γεώργιος Τραπεζούντιος γράφει στα λατινικά το «Comparatio Platonis et Aristoteles», χαρακτηρίζοντας εγκληματική την πλατωνική ηθική και τον Πλάτωνα «επιζήμιο» για την ανθρωπότητα, ενώ τον Αριστοτέλη «ευεργέτη». Ο Βησσαρίων, μαθητής του Πληθωνος, γράφει το «Έλεγχος των κατά Πλάτωνος βλασφημιών», χωρίς να απορρίπτει τον Αριστοτέλη. Όλοι οι παραπάνω λόγιοι κ.ά. (Μανουήλ και Ιωάννης Χρυσολωράς, Ιωάννης Αργυρόπουλος, Δημήτριος Χαλκοκονδύλης, Κωνσταντίνος και Ιωάννης Λάσκαρης, νωρίτερα ο Βαρλαάμ, δάσκαλος του Πετράρχη) διδάσκουν στην Ιταλία, ιδρύουν εκεί δικές τους Σχολές και Ακαδημίες, φέρνουν τους αρχαίους συγγραφείς και τους μεταφράζουν από τα Ελληνικά(αντί από τα αραβικά)(κάτι που είχε ξεκινήσει με τις επαφές Δ και Βυζαντίου μέσω των σταυροφοριών και των εμπορικών συναλλαγών με Βένετους και Γενουάτες), διδάσκουν και την Ελληνική γλώσσα, αναγεννούν τις πλατωνικές σπουδές, οι οποίες, μαζί με τις αριστοτελικές, οι οποίες είχαν διαδοθεί και επικρατήσει από τον 11ο αι μέσω των αραβικών μεταφράσεων και γεννήσει το ρεύμα του σχολαστικισμού, γεννούν τον ουμανισμό και συνδυαζόμενες φέρνουν την Αναγέννηση. Κατά τον Whitehead, «ολόκληρη η ιστορία της ευρωπαϊκής σκέψεως είναι μια σειρά υποσημειώσεων στον Πλάτωνα». Με 1η και σημαντικότερη... τον Αριστοτέλη, έχουμε τα 2 θεμέλια του Ελληνικού, Ευρωπαϊκού και παγκόσμιου πολιτισμού. Αν θεωρήσουμε π.χ. τον μεσαίωνα ως διεστραμμένο πλατωνισμό(δογματική αλήθεια, εξουσιασμός, περιφρόνηση της φύσης και του σώματος και προσκόλληση στον ιδεατό μεταφυσικό κόσμο) ή την σύγχρονη εποχή της επιστημονικής μεθόδου και της τεχνολογίας, αλλά και της λογικοκρατίας και του αστοκαπιταλομαρξισμου-νεοταξικο-εξουσιασμου, ως διεστραμμένο αριστοτελισμό, η αλήθεια του αφορισμού του Whitehead είναι προφανής. Και όχι μόνο αυτό(το ιδεώδες του Ελληνικού Πολιτισμού δεν είναι διαχωριστικό όπως ο σύγχρονος Δ πολιτισμός. Στην Ελληνικότητα συνυπάρχουν αρμονικά το πνεύμα και η ύλη, η επιστήμη και η αρετή, το Απολλώνιον και το Διονυσιακόν). Το σημαντικό είναι ότι όχι μόνο ο πλατωνισμός και ο αριστοτελισμός προσφέρουν τις βασικές μεθόδους θεωρήσεως του κόσμου, αλλά ακριβώς η μελέτη των έργων αυτών των 2, αλλά και όλων των υπόλοιπων βέβαια Ελλήνων δημιουργών, ήταν το βασικό αίτιο της πνευματικής και υλικής προόδου, το βασικό αίτιο όλων των φιλοσοφικών και πολιτιστικών ρευμάτων, τάσεων, εξελίξεων της ευρωπαϊκής ιστορίας. Αν θεωρήσουμε ως αρχή της Αναγέννησης στην Δ τον 11ο αι.(στην Ελλάδα τον 9ο), βασικό αίτιο στην Δ ήταν η(ατελής) γνωριμία με τον Αριστοτέλη, μέσω αραβικών μεταφράσεων, μέσω αραβοκρατουμενης Ισπανίας. Οι Άραβες γνώριζαν τον Αριστοτέλη. Η εποχή μέχρι τότε στην Δ από τον Αυγουστίνο και δώθε ήταν πλατωνική. Η γνωριμία αυτή με τον Αριστοτέλη γέννησε τον Σχολαστικισμό, απόρροια του οποίου είναι η επικράτηση της Λογικής και της επιστημονικής μεθόδου, μέχρι σήμερα(και πολλά στραβά). Περισσότερα έργα Ελλήνων σοφών έγιναν εν συνεχεία προσβάσιμα μέσω των εμπορικών συναλλαγών του Βυζαντίου με Βενετία και Γένοβα και των Σταυροφοριών. Οι Έλληνες λόγιοι(14ος-15ος αι.) συνέβαλαν στην ανανέωση των πλατωνικών σπουδών(είχαν παραμεριστεί από τον Αριστοτελισμό). Έτσι την εποχή αυτή έχουμε μια πιο πλήρη και γνήσια γνωριμία της Δ με τον Ελληνικό Πολιτισμό. Η αναζήτηση του ιδανικού, του ωραίου, της αλήθειας, της αρετής, του δικαίου, της ουτοπίας συνιστούν πλατωνισμό. Αυτή η γνησιότερη και πληρέστερη επαφή με το Ελληνικό Πνεύμα(μετά τον αριστοτελισμό και με τον γνήσιο πλατωνισμό, όχι τον διεστραμμένο του μεσαίωνα) ήταν το κύριο αίτιο του ρεύματος του ουμανισμού και της Αναγέννησης. ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ Κάθε άλλο παρά «παπαδίστικη θεολογία» και τίποτε άλλο διδασκόταν στο Πανδιδακτήριον Κων/πόλεως, μάλιστα η θεολογία δεν αποτελούσε καν αντικείμενο του πανεπιστήμιου. Ο Παν. Κανελλόπουλος, στην Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος, τονίζει ότι το πανεπιστήμιο ήταν οργανωμένο σύμφωνα με τα παλαιά πρότυπα των εθνικών ανώτατων σχολών. Διδασκόταν γραμματική, ρητορική(συνδυασμένη μ' αυτήν η φιλολογία), διαλεκτική(η φιλοσοφία) και αριθμητική, γεωμετρία, αστρονομία, μουσική. Παράλληλα με τους κλάδους αυτούς ίσχυε ως ιδιαίτερο σύστημα γνώσεων, η επιστήμη του Δικαίου. Η ιατρική μπορεί να διδασκόταν ανεξάρτητα, μπορεί όμως και συνδυασμένη μ' έναν από τους άλλους βασικούς κλάδους τεχνών και επιστημών. Αξιοσημείωτο(γράφει ο Κανελλόπουλος): Περίεργο είναι ότι η θεολογία δεν ήταν κλάδος σπουδών στο κοσμικό πανεπιστήμιο. Λειτουργούσε, ως ιδιαίτερο ίδρυμα που δεν είχε άμεση σχέση με το κράτος, η Πατριαρχική Σχολή και άλλες σχολές σε μοναστήρια(Με περιφημότερη την σχολή της μόνης του Στουδίου, στην Κων/πολη.) Επί Ιουστινιανού η Νομική Σχολή ανεξαρτητοποιήθηκε και είχε 5ετες πρόγραμμα σπουδών. Στο Πανδιδακτήριο η φοίτηση ήταν δωρεάν! Αυτά για τις σπουδές στην Πόλη την «κοινή των Ελλήνων εστία, διατριβή των μουσών, της επιστήμης απάσης διδάσκαλον, την των πόλεων βασιλίδα», όπως την χαρακτηρίζει ο Ανδρόνικος Κάλλιστος στην «Μονωδία επί τη δυστυχεί Κωνσταντινουπολει»(μετά την άλωση). Επειδή αναφέραμε τον Νικηφόρο Γρηγορά, αξίζει να πούμε ότι 1ος ανακάλυψε το λάθος του Ιουλιανού ημερολογίου, 250 χρόνια περίπου πριν καθιερωθεί στην Δ το Γρηγοριανό. Άλλοι μεγάλοι θετικοί επιστήμονες... μεγάλες μορφές σαν τον Ιωάννη τον Φιλόπονο(θεμελιωτή της Ουράνιας μηχανικής 10 αιώνες πριν τον Γαλιλαίο, τελειοποίησε όργανα όπως ο αστρολάβος κ.ά.), τον Συνέσιο τον Κρηναίο, τον Λέοντα τον Μαθηματικό, τον Ανθέμιο και τον Ισίδωρο κ.ά. ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΚΑΙ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ Όταν ο Μανουήλ Χρυσολωράς φθάνει στην Φλωρεντία (1397) και αναλαμβάνει την έδρα στο πανεπιστήμιο της πόλης, ο Leonardo Bruni ή Αρετινος καταλαμβάνεται από ενθουσιασμό: «Σπούδαζα τότε Αστικό Δίκαιο αλλά μετά την άφιξη του Χρυσολωρά βρέθηκα σε δίλημμα. Το θεωρούσα ντροπή να εγκαταλείψω τα Νομικά, αλλά και έγκλημα να χάσω την ευκαιρία να σπουδάσω την ελληνική γραμματεία. Και συχνά έλεγα στον εαυτό μου: εσύ στον οποίον ξαφνικά επιτρέπεται να αντικρίσεις τον Όμηρο, τον Πλάτωνα και τον Δημοσθένη, όπως και τους λοιπούς φιλόσοφους, θα τολμήσεις να λιποτακτήσεις; Επί επτακόσια έτη κανείς στην Ιταλία δεν γνώριζε τα ελληνικά γράμματα. Και κάθε γνώση στην Ιταλία από αυτά προέρχεται. Δόκτορες του Αστικού Δικαίου υπάρχουν παντού. Αλλά εάν ο Δόκτωρ των ελληνικών γραμμάτων εξαφανισθεί, δεν θα βρεις άλλον να σε διδάξει. Οι λόγοι αυτοί με κατέκτησαν και παραδόθηκα στον Χρυσολωρά με τέτοιο ζήλο για μάθηση ώστε όσα συγκέντρωνα την ημέρα, ακολουθούσα κατόπιν κατά την νύκτα, συχνότατα δε και στον ύπνο μου.» Ένας άλλος μαθητής του Χρυσολωρά, ο Guarino, γράφει ότι πρέπει να στηθούν για τον δάσκαλο του αψίδες θριάμβου. Λίγες δεκαετίες νωρίτερα, ο Πετράρχης, κατά πολλούς ο βασικότερος πρωτεργάτης της Αναγεννήσεως, εδιδάχθη τα Ελληνικά γράμματα από τον Έλληνα από την Καλαβρία, Βαρλαάμ. Γράφει ο Πετράρχης για τον Βαρλαάμ: «Ήταν πολύ δυνατός στην ελληνική γλώσσα, πλούσιος σε ιδέες και γρήγορος στην σκέψη, εξαιρετικός διδάσκαλος, ο οποίος μου έδωσε την πιο φωτεινή ελπίδα»(«Variarum epistolarum»). Ο Βαρλαάμ δίδαξε και τον Βοκκάκιο, ο οποίος τον χαρακτηρίζει «άνθρωπο με τεράστια μόρφωση»(«De genealogia deorum»). Ο Λεόντειος Πιλάτος, Έλλην από την Καλαβρία και ο Βαρλαάμ, δίδαξε τον Βοκκάκιο. Ο τελευταίος χαρακτηρίζει τον δάσκαλο του ως την «μεγαλύτερη αυθεντία στην Ελληνική φιλολογία και μυθολογία»(«De genealogia deorum»). Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΡΩΜΑΝΙΑΣ Ο Χριστιανικός πολιτισμός είναι ένα παραγνωρισμένο και υποτιμημένο κομμάτι της ιστορίας μας. Οι περισσότεροι γνωρίζουμε αρκετά για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, αγνοούμε όμως, το πως ο ελληνιστικός Χριστιανικός πολιτισμός του «Βυζαντίου»(Α Ρωμαϊκή Αυτοκρατορίας-Ρωμανία) αναπτύχθηκε και ποια ήταν τα επιτεύγματα του. Το άρθρο αυτό φιλοδοξεί απλά να «ακουμπήσει» αυτά τα θέματα και να μας ξυπνήσει από τον ιστορικό λήθαργο, εξετάζοντας ορισμένες μόνο όψεις του Ρωμαίικου Χριστιανικού πολιτισμού. Συνοπτικά τα Ιατρικά συγγράμματα, τους ιατρούς και τα νοσοκομεία στη Χριστιανική Ρωμανία:
· η δωδεκάτομη «Παθολογία» του εκ Τράλλεων Αλεξάνδρου όπου δίνονται λεπτομέρειες για 120 εγχειρήσεις, από τη μαστεκτομή ως την αφαίρεση ουρόλιθων
· η «Σύνοψη της Ιατρικής» των Νικήτα και Λέοντα(9ος αι.) που αναφέρεται σε χειρουργικά θέματα και εργαλεία. το «Ιατρικά εκκαίδεκα» του Αέτιου 16 τόμων, εκ των οποίων ο 7ος αφορά την οφθαλμολογία(φάρμακα και επεμβάσεις)
· Ο γιατρός Ιωάννης Ακτουάριος τον 14ο αι. 1ος ανακάλυψε το παράσιτο της ταινίας, τον «τριχοκέφαλον άνισον»
· Στην Ρωμανία γίνονταν επιτυχείς εγχειρήσεις δύσκολες, όπως η εγχείρηση διαχωρισμού σιαμαίων τον 10ο αι., ενδοκυστικής λιθοτριψίας εντός της ουροδόχου κύστης(9ος αι.) επί του άγιου Θεοφάνη(Βίος και Εγκώμιο συμπλεκόμενον του οσίου πατρός ημών Θεοφάνους τού και Ισαακίου, γραμμένη από τον Νικηφόρο Σκευοφύλακα, που προτάσσεται στην έκδοση της Χρονογραφίας του Θεοφάνη(1), όπου αναφέρεται ότι ειδικά εργαλεία εισήλθαν στην κύστη δια της φυσικής οδού και έτριψαν τους λίθους απαλλάσσοντας τον Θεοφάνη από τη δυσουρία.
· Έχουμε επιτυχή διαχωρισμό Σιαμαίων(10ος αι.)(2)
· Ενδοκαυτηρίαση ουρήθρας Ισαάκιου Α’ Κομνηνού(1057-9) όπως αναφέρει ο Μ. Γλυκάς [Coprus Scriptorum Historiae Byzantinae, 603-4)] και ο Ιωάννης Κουροπαλάτης [CSHB, 648-9]
· Στην Ρωμανία υπήρχαν από τους πρώτους αιώνες ως το 1453 σε όλες τις πόλεις(στην Αντιόχεια του 12ου αι. υπήρχαν 2) «ξενώνες» δηλ. νοσοκομεία με ιατρικό προσωπικό, νοσοκόμους και χειρούργους. Τρανό παράδειγμα(12ος αι.), το νοσοκομείο του Παντοκράτορα το οποίο είχε στην Κωνσταντινούπολη 5 θαλάμους, συνολικά 50 κρεβάτια και 5 επικουρικά ανά θάλαμο, 12 εκ των οποίων για τις άρρωστες γυναίκες, 8 για οφθαλμικές παθήσεις, 13 άντρες γιατροί, μία γυναίκα γιατρός, 4 γυναίκες βοηθοί γιατροί, 2 γυναίκες αναπληρωματικοί βοηθοί(Την ίδια εποχή φραγκολατίνοι θεολόγοι, προσπαθούσαν να αποφασίσουν αν η γυναίκα είναι άνθρωπος, ενώ στην Αρχαία Ελλάδα δεν υπάρχει ούτε μία γυναίκα Ιατρός) και 2 χειρούργοι, 11 υπηρέτες, 5 πλύντριες, 2 μάγειρους, 2 αρτοποιούς, 1 κλητήρα, 1 θερμαστή, 1 ιπποκόμο για τα άλογα των γιατρών, 1 θυρωρό, 4 σαβανωτές, 1 μυλωνά, 1 καθαριστή αποθηκών, κι έναν για να τροχίζει τα χειρουργικά εργαλεία
Ποια η προσφορά της Ρωμανίας, στην διατήρηση Ελλήνων κλασσικών και της αρχαιοελληνικής παιδείας: «Τουλάχιστον το 75% των γνωστών σήμερα Αρχαίων Ελλήνων κλασσικών συγγραφέων μάς έγιναν γνωστοί μέσω Βυζαντινών χειρογράφων.» «Πολλά από αυτά που ξέρουμε για την αρχαιότητα, ειδικά για την ελληνική και ρωμαϊκή φιλολογία και την ρωμαϊκή νομοθεσία θα είχαν χαθεί παντοτινά, αν δεν υπήρχαν οι λόγιοι και οι αντιγραφείς της Κωνσταντινούπολης» Ο Άγγλος ιστορικός Γίββων, μεγάλος ιδεολογικός εχθρός της Ρωμανίας/ «Βυζαντίου», αναφέρει: «Το πνεύμα του Ομήρου, του Δημοσθένους, του Αριστοτέλους, του Πλάτωνος, φώτιζε την Κωνσταντινούπολη. Οι πολυάριθμες ερμηνείες και τα σχόλια των Βυζαντινών εις τους κλασσικούς συγγραφείς δεικνύουν με πόση επιμέλεια ανεγινώσκοντο. Οι Έλληνες της Κωνσταντινουπόλεως απεκάθηραν την κοινήν γλώσσαν και ανέκτησαν την εύκολον χρήσιν της γλώσσης των προγόνων αυτών, η οποία είναι το αριστούργημα του ανθρώπινου πνεύματος. Η γνώσις των υπέροχων διδασκάλων, οι οποίοι είχαν μαγεύσει και διδάξει το μέγιστον από τα έθνη (τους Ρωμαίους) είχε καταστή πολύ κοινή. Η Κωνσταντινούπολη περιέκλειεν εις τον περίβολον αυτής τόσην επιστήμην και τόσα βιβλία, όσα δεν υπήρχαν σε όλας μαζί τας μεγάλας χώρας της Δύσεως» Άλλοι επίσης σημειώνουν: «Η ελληνική παιδεία, παράλληλα προς τον Χριστιανισμό και τη ρωμαίικη κρατική παράδοση, αποτελεί ένα από τα κύρια συστατικά στοιχεία του Βυζαντίου(Ρωμανία) Τα αριστουργήματα της αρχαίας γραμματείας διασώθηκαν επειδή, οι βυζαντινοί γραφείς εξακολουθούσαν να τα αντιγράφουν, ιστορώντας τα μάλιστα με περίτεχνες μικρογραφίες» «Η ελληνική κουλτούρα που γνωρίζουμε είναι η ελληνική κουλτούρα που δε σταμάτησε ποτέ να κεντρίζει το ενδιαφέρον της ανώτερης τάξης της Κωνσταντινούπολης σε όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα. Αυτοί οι άνθρωποι ζούσαν στο κλασικό τους παρελθόν με τέτοια φυσικότητα ώστε το μεσαιωνικό Βυζάντιο(Ρωμανία) ποτέ δε γνώρισε μια Αναγέννηση. Οι Βυζαντινοί(Ρωμαίοι) ποτέ δε θεώρησαν ότι το κλασσικό τους παρελθόν είχε πεθάνει, γι’ αυτό και σπάνια επιχείρησαν συνειδητά να το αναστήσουν. Το συντηρούσαν κάθε τόσο με μια ανακάθαρση, κάπως σα τα δημόσια μνημεία που όντας διαρκώς παρόντα ανακαινίζονται κατά καιρούς σε εξάρσεις ζήλου» Jacques Bompaire, καθηγητής του Πανεπιστημίου Paris IV-Sorbonne: «Τα έργα της αρχαίας Ελλάδας, η παράδοση των αρχαίων ελλήνων διασώθηκαν και έφτασαν ως τη νεώτερη Ευρώπη, την Ευρώπη της Αναγέννησης, βασικά μέσω του Βυζαντίου(Ρωμανίας). Αυτό οφείλεται κατά πολύ στη γλωσσική συνέχεια, αλλά και στην αδιάλειπτη δράση των αντιγραφέων, βιβλιοθηκάριων, φιλολόγων και συγγραφέων του Βυζαντίου. Χωρίς αυτούς δε θα μας είχαν απομείνει παρά ίχνη ελάχιστα μιας απέραντης κληρονομιάς. Χάρη σ’ αυτούς μάς έμειναν πολλά.» «Η Κωνσταντίνου πόλις καταλήγει ν’ αποκαλείται Δεύτεραι Αθήναι από τον Ιω. Χορτασμένο, δάσκαλο του Μάρκου Ευγενικού, του Βησσαρίωνα, του Γεννάδιου Σχολάριου, Χρυσαί Αθήναι από τον ιστορικό της Αλώσεως Δούκα (Δούκας, XXXVIII 8: 339,13: τάς χρυσάς όντως Αθήνας τας κόσμουσας τον κόσμον)» «Η βυζαντινή(Ρωμαίικη) αυτοκρατορία παρέμεινε το θεμέλιο του πολιτισμού δια μέσου των δυσχερέστερων χρόνων του βαρβαρισμού στη δυτική Ευρώπη» Ποια ήταν η εικόνα της οικονομίας στην Ρωμανία; Ποια η νομισματική της κατάσταση; «η Κωνσταντινούπολη διατήρησε ανόθευτο το χρυσό «νόμισμα» από την εποχή του Μ Κωνσταντίνου μέχρι του 1078. Στη διάρκεια αυτών των 750 χρόνων, το «νόμισμα» αποτελούσε το μοναδικό αξιόπιστο χρήμα σε όλη την Ευρώπη και πέρα απ’ αυτήν(π.χ. στα Αραβικά χαλιφάτα). Το solidus(λατινική ονομασία), περιείχε σταθερά 4,48 gr χρυσού και ήταν το καθιερωμένο νόμισμα στις διεθνείς συναλλαγές, το «δολάριο της μεσαιωνικής περιόδου». Οι υπηρεσίες, οι μισθοί, τα προϊόντα, οι φόροι και τα λύτρα σε εχθρούς εκφράζονταν όλα σε «νομίσματα» τα οποία είχαν σταθερή αξία 8 αιώνες. Πρόκειται για το μακροβιότερο παράδειγμα νομισματικής σταθερότητας σε ολόκληρη την Ιστορία της Ευρώπης.» Η Ρωμανία σίγουρα δεν ήταν κράτος δίχως διανόηση: Το Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης ήταν υπό την κρατική φροντίδα(σε αντίθεση με τα πανεπιστήμια της Δ που άρχισαν ως εκκλησιαστικά ιδρύματα), σε αυτό δεν διδάχθηκε ποτέ θεολογία και ως την τελευταία στιγμή του Βυζαντίου ήταν ξακουστό και πολλοί δυτικοευρωπαίοι πήγαιναν εκεί για να σπουδάσουν. «Γίνεται σήμερα γενικά αποδεκτό -κι αυτό χάρη στις εργασίες του Zachariaw von Lingenthal-ότι η Σχολή του Δικαίου της Κωνσταντινούπολης, συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό στη διαμόρφωση της Σχολής Δικαίου της Bologna. Το καταστατικό αυτής της Σχολής παρουσιάζει χτυπητές ομοιότητες με το αντίστοιχο της Σχολής της Κωνσταντινούπολης· και το σημαντικότερο, οι Ιταλοί καθηγητές οικειοποιήθηκαν τη μέθοδο που χρησιμοποιούσαν οι καθηγητές της Κωνσταντινούπολης. Η επίδραση της Σχολής αυτής έγινε ακόμα περισσότερο αισθητή στις νομικές σπουδές και στη νομοθεσία της μεσημβρινής Ιταλίας και της Σικελίας.» Η προσφορά της Ρωμανίας στις τέχνες και τον πολιτισμό: «Δυο μεγάλα ψέματα έχουν ειπωθεί σχετικά με τη βυζαντινή ζωγραφική. Πρώτον ότι έμεινε αναλλοίωτη επί αιώνες και δεύτερον ότι εμίσησε τη ζωή και την ηδονή, προσπαθώντας να αποδώσει την ανυπαρξία» «Πάνω σ’ αυτούς τους ρυθμούς χτίζεται το ρεμπέτικο τραγούδι, του οποίου παρατηρώντας τη μελωδική γραμμή διακρίνομε καθαρά την επίδραση ή καλύτερα την προέκταση του βυζαντινού μέλους. Όχι μόνο εξετάζοντας τις κλίμακες που από το ένστιχτο των λαϊκών μουσικών διατηρούνται αναλλοίωτες, μα ακόμη παρατηρώντας τις πτώσεις, τα διαστήματα και τον τρόπο εκτέλεσης. Όλα φανερώνουν την πηγή, που δεν είναι άλλη από την αυστηρή και απέριττη εκκλησιαστική υμνωδία» Πόσοι γνωρίζουν, άραγε, πως εκτός της εκκλησιαστικής βυζαντινής ελληνικής μουσικής, στην Ρωμανία υπήρχε «κλασσική» κοσμική, μουσική, που σώζεται αυτούσια σε χειρόγραφα; Σχεδόν κανείς «λάτρης του πολιτισμού» δεν ευδόκησε στο αρχαιόπληκτο κράτος μας να ασχοληθεί μαζί της και μόνο μετά από 170 χρόνια χάρη στον Χ. Χάλαρη και τον Π. Ταμπούρη βγήκαν στην επιφάνεια τα θαυμάσια μουσικά έργα των προγόνων μας. Να τι ανάφερε για τη Ρωμαίικη τέχνη ο κορυφαίος Άγγλος «Βυζαντινολόγος» Σερ Steven Runciman: «Κάποιοι υποστηρίζουν ότι το Βυζάντιο δεν είχε τέχνη. Τότε αυτοί δεν πρέπει να ξέρουν τίποτε από τέχνη. Η βυζαντινή τέχνη ήταν από τις μεγαλύτερες σχολές τέχνης παγκοσμίως. Κανένας αρχαίος Έλληνας δε θα μπορούσε να χτίσει την Αγία Σοφία, αυτό απαιτούσε πολύ βαθιά τεχνική γνώση. Κάποιοι, ξέρετε, υποστηρίζουν, ότι η βυζαντινή τέχνη είναι στατική. Δεν ήταν καθόλου στατική, αλλά ήταν μια σχολή τέχνης από τις σημαντικότερες στον κόσμο, που όσο περνά ο καιρός εκτιμάται όλο και περισσότερο, κι όσοι Έλληνες διανοούμενοι σάς λένε ότι το Βυζάντιο δε δημιούργησε τίποτε, είναι τυφλοί.» Στο λόγο του, όταν πήρε το Νόμπελ λογοτεχνίας στα 1979, ο Οδ. Ελύτης ανέφερε πως ακολούθησε τη μέθοδο του Ρωμανού του Μελωδού, που δημιουργεί σε καθεμιά από τις ωδές ή τα κοντάκιά του μια νέα μορφή. «Στις μέρες μας απομένει μόνον ένα πράγμα να μας θυμίζει την ιδιοφυΐα των Βυζαντινών: η λαμπρότητα της τέχνης τους.» «Νοιώθω το ίδιο, αν ακούσω ένα ζεϊμπέκικο, ένα ποίημα του Ελύτη ή βυζαντινή μουσική. Υπάρχει ένα φως που ενώνει την αρχαία και την σύγχρονη Ελλάδα»
Μερικά ενδιαφέροντα και χαρακτηριστικά γεγονότα:
· «Είναι συνηθισμένο να θεωρούμε τον «Βυζαντινό» έναν άνθρωπο φανατικά προσηλωμένο σε δογματικές λεπτολογίες και σχολαστικότητες. Μια στατιστική για το εύρος της ενασχόλησης με τη θεολογία δείχνει πως, με χονδρικούς υπολογισμούς, η αναλογία των συγγραφέων που ασχολήθηκαν με τη θεολογία στο σύνολο των βυζαντινών λογίων δεν πρέπει να ξεπερνάει τα 2/5 περίπου»(18)
· H πρόοδος της μηχανικής των, Χριστιανών πια, Ρωμαίων ήταν τόση που υπάρχουν δεκάδες γραπτές μαρτυρίες από τον 4ο ως τον 14ο αι.(π.χ. Χρυσόστομος, PG 58, 522. Θεοφάνης, 172,9¸265,3. Τζέτζης, Χιλιάδες, χιλ. 5, ιστορ. 17, στιχ. 618. Άννα Κομνηνή, Αλεξιάς, 2, 377, 16. Αρμενόπουλος, Εξάβιβλος, 2,4,28) για τριώροφες, τετραώροφες και πενταόροφες οικοδομές, ιδιωτικές και πολυκατοικίες. Νόμοι του 5ου αιώνα απαγόρευαν το ύψος των ιδιωτικών οικοδομών να υπερβαίνει τα 25 περίπου μέτρα.
· Στην Χριστιανική Ρωμανία πρωτάρχισε ο δημόσιος φωτισμός των πόλεων τις νύχτες. Την Κωνσταντινούπολη έκανε 1η πόλη του φωτός ο έπαρχός της Κύρος. Το ίδιο συνέβαινε και στην Αντιόχεια, στην Καισάρεια και συνεχίστηκε καθ’ όλη την εποχή του Ρωμαίικου κράτους
· Οι γυναίκες της Ρωμανίας δε θεωρήθηκαν ανάξιες να κατέχουν το ύψιστο αξίωμα απλά επειδή ήταν γυναίκες. 4 Ρωμιές αυτοκράτειρες κυβέρνησαν μόνες τους - δίχως να έχουν σύζυγο-χωρίς να φέρει κανείς αντίρρηση λόγω του φύλου τους. Η Ζωή (914-919), η Ειρήνη (797-802), Θεοδώρα και Ζωή (1042), Θεοδώρα (1054-1056). «Συνταγματικός φραγμός δεν υπήρχε. Και στο τέλος αιτία της πτώσης της [Ειρήνης] ήταν περισσότερο η κακή της υγεία παρά το φύλο της. Ποτέ οι βασιλείες αυτές των γυναικών δε θεωρήθηκαν παράνομες». Αυτά στη Δ Ευρώπη έγιναν μόνο μετά από 500 χρόνια, οπότε από τότε και μετά μόνον βρίσκει κανείς γυναίκες βασίλισσες. Και δεν μετρούμε και τις γυναίκες που ουσιαστικά κυβερνούσαν έχοντας κάποιον άνδρα ως ανδρείκελο μπροστά, για λόγους «δημοσίων σχέσεων». Δεν λέμε βεβαίως πως η κατάσταση της Γυναίκας, ήταν όπως σήμερα. Αλλά ο Χριστιανισμός, ανέδειξε την γυναίκα και την απελευθέρωσε από τον αρχαίο ειδωλολατρικό σοβινισμό. Ο Δημόκριτος, έλεγε: «η γυναίκα να μην εξασκείται στο ρητορικό λόγο, γιατί είναι κακό πράγμα» και: «Είναι η πιο μεγάλη προσβολή για τον άντρα να κυβερνάται από γυναίκα».
· Στην Κωνσταντινούπολη επί Θεοδόσιου Β΄ υπήρχαν 8 μεγάλα δημόσια λουτρά και 153 ιδιωτικά σε οικείες, φιλανθρωπικούς οίκους και μοναστήρια. Τα μεγαλύτερα(είχαν ονόματα όπως Ζεύξιππος, Αχιλλεύς, Καμίνια) μπορούσαν να εξυπηρετήσουν ως και 2.000 λουόμενους. Τα ιδιωτικά λουτρά χτιζόταν ακόμη και στη στέγη των πλουσίων σπιτιών, οπότε με σωλήνες(ανεπτυγμένη υδραυλική) ανέρχονταν το προς λούσιμο νερό
· Στην Χριστιανική Ρωμανία για την ασφάλεια των πολιτών κατά τη νύχτα και την δίωξη των συμμοριών συστάθηκε αστυνομικό σώμα υπό τον νυχτέπαρχο
· Μεγάλο κεφαλαίο στην Ιστορία του ευρωπαϊκού πολιτισμού είναι η μεταλαμπάδευση του Ελληνικού Φωτός της Ρωμιοσύνης σε όλη την Ευρώπη από τις Ελληνίδες πριγκίπισσες που παντρεύτηκαν ξένους ευγενείς. Όταν ο Όθων Β΄ παντρεύτηκε την πορφυρογέννητη πριγκίπισσα Θεοφανώ, ακολουθώντας την αποφασιστική αυτή γυναίκα, πλήθος Έλληνες από την Α και τη Ν Ιταλία ήρθαν στο Β και ακολούθησαν την αυλή στην Γερμανία. Εκεί η Θεοφανώ σκανδάλισε τους κατοίκους διότι έκανε μπάνιο(Στην Κωνσταντινούπολη του 12ου αι. υπήρχαν 33 δημόσια λουτρά, και κατά μέσο όρο οι Ρωμιοί λούονταν σε αυτά 3 φορές την εβδομάδα!) και φορούσε μεταξωτά. Φριχτές συνήθειες που την έστειλαν στην κόλαση(την είδε εκεί σε όραμα της μια φραγκοπαπική μοναχή!). Το ίδιο έπαθε και η εξαδέλφη της η Μαρία Αργύρη, που έκαμε τον Πέτρο Δαμιανό να φρίξει, επειδή έφερε πιρούνια στην Βενετία. Πάντως, δεν είναι όλοι οι Δ αχάριστοι. Αρκετοί αναγνωρίζουν την προσφορά της Ρωμανίας στην εξέλιξη τους. Ιδιαίτερα οι Γερμανοί. Ο R. von Vaitzeker, τότε πρόεδρος της Γερμανίας, σε λόγο του στην Ακαδημία Αθηνών (1992), εξέφρασε την ευγνωμοσύνη του δηλώνοντας χαρακτηριστικά ότι «ο πολιτισμός στην Γερμανία εισήχθη από το Βυζάντιο στα τέλη του 10ου αιώνος».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου