Η μάχη του Manzikert(19/08/1071)

Η μάχη του Manzikert(19/08/1071)

Σαν σήμερα(19/08/1071), έγινε στο Manzikert, μία από τις σημαντικότερες μάχες για την πορεία του μεσαιωνικού ελληνισμού, της οποίας η έκβαση σηματοδότησε την αρχή του τέλους της κυριαρχίας των Βυζαντινών στην Α Μικρά Ασία. Το Manzikert, ήταν μία μικρή πόλη-φρούριο, στο A άκρο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας-τότε στην επαρχία της Μεγάλης Αρμενίας-. Βρίσκεται κοντά στην λίμνη Van και είναι σήμερα πόλη της A Τουρκίας, κοντά στα σύνορα με το Ιράν. Στην μάχη αυτή, στην πεδιάδα N της πόλης του Manzikert, αναμετρήθηκαν ο Βυζαντινός στρατός με επικεφαλής τον αυτοκράτορα Ρωμανό Δ' Διογένη, με τους Σελτζούκους Τούρκους του σουλτάνου Alp Arslan(= λιοντάρι του βουνού), οι οποίοι τελευταία παρενοχλούσαν με επιδρομές τις A επαρχίες της αυτοκρατορίας. Η μάχη κατέληξε σε ήττα των Βυζαντινών, την 1^η από τους Τούρκους, που άνοιξε τον δρόμο για τη εγκατάσταση τους στην περιοχή. Ο αυτοκράτορας, μαζί με πολλούς στρατηγούς, πιάστηκε αιχμάλωτος και υποχρεώθηκε να συνάψει ταπεινωτική συμφωνία με τον Alp Arslan, αποδεχόμενος την δημιουργία τουρκικού κράτους στην περιοχή της NA Μικράς Ασίας. Η αιχμαλωσία του Ρωμανού Διογένη είχε έντονη απήχηση, καθώς ήταν η 1^η φορά που Βυζαντινός αυτοκράτορας, έπεφτε αιχμάλωτος στο πεδίο της μάχης και μάλιστα από μουσουλμάνους. Η συμφωνία αυτή, είχε σαν αποτέλεσμα την δημιουργία του Σουλτανάτου του Ικονίου, που σηματοδότησε την οριστική εγκατάσταση των Τούρκων στην περιοχή και την απαρχή της πτώσης της αυτοκρατορίας. Ο βυζαντινός στρατός, είχε δύναμη 40.000 ανδρών και ήταν ανομοιογενής, αποτελούμενος από ξένους μισθοφόρους-Νορμανδούς, Βούλγαρους, Φράγκους, Πετσενέγγους, Γότθους, Σλάβους, Τουρκομάνους Ούζους, Χαζάρους, Κουμάνους και Ίβηρες από την Αρμενία-, καθώς ο πιστός και εμπειροπόλεμος στρατός των Θεμάτων της αυτοκρατορίας είχε παραμεληθεί από τους προηγούμενους αυτοκράτορες. Ο στρατός των Σελτζούκων ήταν ομοιογενής, αποτελούμενος από Σελτζούκους και Τουρκομάνους νομάδες που επιδίωκαν νέα εδάφη για εγκατάσταση και είχε αριθμητική ισχύ αντίστοιχη ή λίγο μικρότερη του βυζαντινού. Οι αιτίες της στρατιωτικής ήττας: υπεροψία των Βυζαντινών για εύκολη επικράτηση τους απέναντι στους άτακτους Σελτζούκους και στρατηγικά λάθη κατά την διάρκεια της μάχης. Το μεγαλύτερο λάθος του Ρωμανού Διογένη, ήταν η διαίρεση του στρατού και η αποστολή των καλύτερων μονάδων του-και των κατάφρακτων ιπποτών- να καταλάβουν πόλη 50 km Ν του Manzikert. Ο επικεφαλής της δύναμης, Ιωσήφ Ταρχανειώτης, παρέκλινε της πορείας του και κατευθύνθηκε ακόμα μακρύτερα, προς την πόλη Μελιτηνή, 150 km ΝΔ του πεδίου της μάχης, πιθανότατα επειδή ισχυρή δύναμη των Σελτζούκων του έκοψε τον δρόμο. Η υπόλοιπη δύναμη του στρατού, υπό τον αυτοκράτορα Ρωμανό Διογένη, αφού είχε για 2-3 μέρες, αρκετές απώλειες από την συνήθη στους Τούρκους τακτική της ψευδούς υποχώρησης με στόχο την ενέδρα, παρατάχθηκε(26/08/1071) για μάχη, απέναντι σε υπέρτερες δυνάμεις Σελτζούκων, αποτελούμενες από ελαφρό ιππικό, εφοδιασμένο με τόξα και σπαθιά, χωρίς να περιμένει την επιστροφή του Ταρχανειώτη, στηριζόμενος στο χαμηλό αξιόμαχο των αντιπάλων. Κατά την διάρκεια της μάχης, και ενώ η έκβαση της μάχης ήταν θετική για τους Βυζαντινούς, η αδυναμία συντονισμού του ετερογενούς στρατεύματος σε συνδυασμό με διαταγές που παρεξηγήθηκαν δημιούργησαν χάος, το οποίο εκμεταλλεύτηκαν οι οπισθοχωρούντες Σελτζούκοι. Η αδυναμία αυτή δημιούργησε πανικό και βοήθησε στην προσχώρηση των Ούζων στους ομόγλωσσους τους Σελτζούκους και στην αδράνεια(ίσως προδοσία) του επικεφαλής της οπισθοφυλακής Ανδρόνικου Δούκα (πολιτικού αντίπαλου του Ρωμανού).  Η συνέχεια ήταν τραγική για τον αυτοκρατορικό στρατό καθώς υπέστη συντριπτική ήττα από τους Σελτζούκους οι οποίοι, απέκοπταν με το ελαφρύ ιππικό τους, τα πανικοβλημένα τμήματα του στρατού των Βυζαντινών και τα οδηγούσαν στην σφαγή, αφήνοντας στο πεδίο της μάχης 8.000 νεκρούς, έναντι ούτε 1.000 των Σελτζούκων. Είναι ενδεικτική, η στιχομυθία μεταξύ των 2 ανδρών, όταν έφεραν τον πληγωμένο Ρωμανό μπροστά στον Alp Arslan. «Τι θα έκανες Ρωμανέ, αν εγώ ήμουν αιχμάλωτός σου» τον ρώτησε ο Alp Arslan. «Θα σε θανάτωνα, επί τόπου» απάντησε ο Ρωμανός. «Εγώ θα κάνω κάτι χειρότερο, θα σε αφήσω ελεύθερο» του απαντά ο Alp Arslan, κατακρίνοντάς τον στην συνέχεια για την υπεροψία του. Ο αυτοκράτορας απελευθερώθηκε μετά την υπογραφή της συμφωνίας και την καταβολή λύτρων και επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, όπου τυφλώθηκε από το μανιασμένο πλήθος, υποκινούμενο από τον επόμενο αυτοκράτορα Μιχαήλ Δούκα, πολιτικό αντίπαλο του Ρωμανού. Εξορίσθηκε στην νήσο Πρώτη της Προποντίδας, όπου και πέθανε το 1072, από τα τραύματά του, σε ηλικία 49 ετών. Τα ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ αίτια της ήττας στο Manzikert: πολιτική παράλυση των τελευταίων 30 ετών και έντονη αντιπαράθεση φεουδαρχών και κεντρικής εξουσίας που αποδυνάμωσε την αυτοκρατορία. Η κρατούσα τάξη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, αποτελούμενη από φεουδαρχικές οικογένειες της Μ. Ασίας(Σκληροί, Δούκες, Μελισσηνοί κλπ) αντιδρούσε στην προσπάθεια του Ρωμανού Διογένη, να επαναφέρει δικαιότερο φορολογικό σύστημα, να καταργήσει τον θεσμό της δουλοπαροικίας και να ενισχύσει την κεντρική εξουσία, που θα επέτρεπε την αποκατάσταση της ισχύος των Βυζαντινών θεματικών στρατευμάτων. Οι φεουδάρχες υποστήριζαν την μη φορολόγηση τους, την δυνατότητα διατήρησης ιδιωτικών στρατών και την αποδυνάμωση της κεντρικής εξουσίας. Η αντιπαράθεση αυτή οδήγησε σε φεουδαρχικούς πολέμους για την απόκτηση του θρόνου, την αλλαγή 5 αυτοκρατόρων σε 30 χρόνια και την εξασθένηση του κράτους και της εξωτερικής πολιτικής θέσης του. H πολιτική αντιπαράθεση μεταφέρθηκε στους κόλπους του στρατού, όπου οι φεουδαρχικής καταγωγής ανώτεροι αξιωματικοί, εφάρμοζαν προσωπικές πολιτικές και στις μάχες. Η κατάσταση αυτή, σε συνδυασμό με το ετερογενές και αμφιβόλου πίστης μισθοφορικό στράτευμα, οδηγούσε συχνά σε δυσπιστία μεταξύ των επικεφαλής των μονάδων, αδυναμία συντονισμού και πλήρη αναποτελεσματικότητα του στρατού. Μετά την ήττα στο Manzikert, η αυτοκρατορία περιήλθε άλλη μια φορά στην δίνη των εμφυλίων, που βοήθησαν στην σταδιακή επέκταση της κυριαρχίας των Σελτζούκων, ιδίως μετά την νικηφόρα μάχη του Μυριοκέφαλου(1176), ενώ έφτασαν ως την Νίκαια(1077). Η κυριαρχία των Σελτζούκων στην περιοχή, απέσπασε από την αυτοκρατορία τις Α περιοχές της Καππαδοκία, Αρμενία) που τροφοδοτούσαν τον στρατό με έμπιστους στρατιώτες, οι οποίες σταδιακά εκτουρκίστηκαν, ενώ απέκοψε τους εμπορικούς δρόμους με Περσία, Ινδία και Άπω Ανατολή, που συντηρούσαν για αιώνες την Κωνσταντινούπολη ως το σημαντικότερο για την εποχή διεθνές κέντρο εμπορίου. Ο έτερος πρωταγωνιστής, ο Alp Arslan, δεν είχε καλύτερο τέλος. Πέθανε(1072) σε ηλικία 42 ετών, από την υπεροψία του, ελάττωμα για το οποίο είχε κατακρίνει τον Ρωμανό Διογένη. Ο θάνατος του, προήλθε από μονομαχία που προκάλεσε ο ίδιος, με τον αιχμάλωτο του, Πέρση Yussuf el-Harezmi, κυβερνήτη του φρουρίου του Barzam, αμέσως μετά την κατάληψη του φρουρίου από τους Σελτζούκους.