Α' και Β' Πολιορκίες της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες
Η άνοδος του αραβικού κινδύνου Από την εποχή του αυτοκράτορα Ηρακλείου οι Άραβες έδειξαν τις επεκτατικές τους διαθέσεις εις βάρος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας διαδεχόμενοι τους Σασσανίδες Πέρσες στη θέση της πλέον σημαντικής απειλής στα Α σύνορά της. Σταδιακά και εκμεταλλευόμενοι την τρομακτική εξασθένηση των Σασσανιδών οι διάδοχοι του Προφήτη Μωάμεθ εξαπέλυσαν σειρά πολέμων με στόχο να υποτάξουν τους «απίστους» στο Ισλάμ και να επεκτείνουν την κυριαρχία τους πέραν της Αραβικής χερσονήσου. Κύριος αντίπαλος τους στην προσπάθεια αυτή ήταν οι Βυζαντινοί(ή Α Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία) που κατείχαν Αίγυπτο, Μεσοποταμία, Παλαιστίνη, περιοχές δηλ. ζωτικού ενδιαφέροντος για τους Άραβες χαλίφηδες . Απέναντι στην αραβική επιθετικότητα και τις επεκτατικές τους βλέψεις, οι Βυζαντινοί αντέταξαν μια νωθρότητα που πήγαζε κυρίως από την κούραση που είχε δημιουργήσει η μακρόχρονη αντιπαράθεση με τους Σασσανίδες . Υποτίμησαν τον κίνδυνο και έτσι η αντίδραση τους ήταν εξαιρετικά αργή και σπασμωδική. Είχε ξεκινήσει(633) η διείσδυση των μουσουλμανικών δυνάμεων στη Συρία ενώ τα στρατεύματα της αυτοκρατορίας συγκρούστηκαν(άνοιξη-καλοκαίρι 634) στην Παλαιστίνη(κοντά στη Γάζα) και βορειότερα και ηττήθηκαν από τους Άραβες. Οι Βυζαντινοί έχασαν(τέλη 634-645) σημαντικά ερείσματα τους στην περιοχή(π.χ. Σκυθόπολη, Δαμασκός και Έμεσα). Ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις που απέστειλε στην περιοχή ο αυτοκράτορας Ηράκλειος συνετρίβησαν(636) στην αποφασιστικής σημασίας μάχη στον ποταμό Ιερομίακα (Yarmuk). Η ήττα αυτή ήταν το τελικό χτύπημα στο ήδη αποσαθρωμένο αμυντικό σύστημα των Βυζαντινών στην ευρύτερη περιοχή Συρίας και Παλαιστίνης και είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια της Αιγύπτου και των Α επαρχιών της αυτοκρατορίας. Σταδιακά η αραβική προέλαση οδήγησε σε κατάκτηση της Μεσοποταμίας ενώ οι βλέψεις των Αράβων έφταναν ως την Κωνσταντινούπολη, η κατάληψη της οποίας θα ήταν η ζωτικής σημασίας κίνηση που θα κατέλυε την αυτοκρατορία. Επί Κώνσταντα Β’(641-68) ολοκληρώθηκε η αραβική κατάκτηση της Αιγύπτου με την είσοδο των Αράβων στην Αλεξάνδρεια(642). Η Κυρηναϊκή, αποκομμένη από κάθε ενίσχυσε δεν μπόρεσε να αντισταθεί για πολύ και έπεσε(643) η Τρίπολη. Η αραβική δραστηριότητα συνεχιζόταν στην Μικρά Ασία με επιθέσεις ως την Αρμενία. Οι Άραβες ήξεραν πως για να έχουν βάσιμες πιθανότητες επιτυχίας έπρεπε να κατασκευάσουν ισχυρό ναυτικό και πολύ σύντομα είχαν δημιουργήσει μια φοβερή δύναμη κρούσης που εξαπολύθηκε σε επιδρομές στα παράλια της Α Μεσογείου. Οι Άραβες επιτέθηκαν(650) στην περιοχή της Ισαυρίας και προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές ενώ συνέλαβαν χιλιάδες αιχμαλώτους. Λίγο αργότερα την καταστροφή γνώρισε και η Ρόδος που λεηλατήθηκε άγρια. Η βυζαντινή αντίδραση οδήγησε σε ταπεινωτική ήττα σε ναυμαχία στο Φοίνικα της Λυκίας. Οι εσωτερικές έριδες που ανέκυψαν στο αραβικό στρατόπεδο έφεραν μια κάποια ηρεμία στο Α μέτωπο, αλλά οι Βυζαντινοί δεν έτρεφαν ψευδαισθήσεις πως όλα αυτά δεν ήταν ο προάγγελος μιας μεγάλης καταιγίδας. Στα πρώτα χρόνια του Κωνσταντίνου Δ’, υιού και διαδόχου του Κώνσταντα Β’ οι Άραβες κατέλαβαν την Κύζικο, σημείο στρατηγικής σημασίας κοντά στην Κωνσταντινούπολη που θα χρησίμευε ως βάση στις μελλοντικές τους επιχειρήσεις κατά της Βασιλεύουσας. Με στρατό και στόλο επιτέθηκαν κατά της Λυκίας και της Κιλικίας σε μια προσπάθεια να παρασύρουν σε ανοιχτές μάχες τους Βυζαντινούς και να τους συντρίψουν. Όμως ο Κωνσταντίνος Δ’ δεν είχε καμιά πρόθεση να συγκρουστεί μαζί τους καθώς ήταν πεπεισμένος πως ο επόμενος στόχος τους ήταν η Κωνσταντινούπολη και θα έπρεπε να παραμείνει εκεί ενισχύοντας τις οχυρώσεις της προετοιμαζόμενος για την πολιορκία που δεν αργούσε να ξεκινήσει.
Η Α’ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΡΑΒΕΣ Οι προετοιμασίες των Βυζαντινών υπό την καθοδήγηση του Κωνσταντίνου Δ’ στόχευαν στην ενίσχυση των οχυρώσεων της πρωτεύουσας που πολύ σύντομα θα έπρεπε να αντέξουν το βάρος μιας παρατεταμένης πολιορκίας. Αναδιοργάνωσε την άμυνα της Κωνσταντινούπολης ενώ κατανόησε πως το κύριο βάρος του αγώνα θα έπεφτε στη θάλασσα γιατί έπρεπε να αποτραπεί ένας πλήρης αποκλεισμός της Πόλης από ξηρά και θάλασσα ώστε να υπάρχει απρόσκοπτος ανεφοδιασμός, έτσι φρόντισε να προετοιμάσει κατάλληλα το αυτοκρατορικό ναυτικό ναυπηγώντας νέα πολεμικά πλοία, κυρίως όμως σκάφη με τη δυνατότητα να φέρουν μηχανισμούς εκτόξευσης υγρού πυρός. Ὁ δὲ προλεχθεὶς Κωνσταντίνος τὴν τοιαύτην τῶν θεομάχων κίνησιν ἐγνωκὠς κατεσκεύασε καὶ αὐτὸς διήρεις εὐμεγέθεις κακκαβοπυρφόρους καὶ δρόμωνας σιφωνοφόρους και τούτους προσορμίσαι ἐκέλευσεν ἐν τῷ Προκλιανησίῳ τῶν Καισαρίου λιμένι.(Theophanes Chronographia, 353.19-23) Οι νέες αυτές ναυτικές δυνάμεις δεν ναυλοχούσαν αποκλειστικά στους πολεμικούς λιμένες της Κωνσταντινούπολης αλλά υπήρξε προσεκτική διασπορά τους σε κοντινά και σχετικά ασφαλή λιμάνια ώστε να μπορούν ανά πάσα στιγμή να επέμβουν εφόσον το αραβικό ναυτικό κινείτο απειλητικά. Η μεγάλη πολιορκία άρχισε τον Απρίλιο του 674 όπως το προέβλεψε ο Κωνσταντίνος Δ’, δηλ. με μια επίδειξη ισχύος του αραβικού στόλου που προσπάθησε να παρασύρει τον βυζαντινό στόλο σε ναυμαχία και να τον καταναυμαχήσει, ώστε να μείνει απροστάτευτη η Κωνσταντινούπολη από τη θάλασσα. Τούτῳ τῷ ἔτει ὁ προλεχθεὶς τῶν θεομάχων στόλος ἀναβάλας προσώρμισεν ἐν τοῖς Θρᾳκῴοις μέρεσιν ἀπὸ τῆς πρὸς δύσιν ἀκρότητος τοῦ Ἑβδόμου , ἤτοι τῆς λεγομένης Μαγναύρας , μέχρι πάλιν τοῦ πρὸς τὴν ἀνατολὴν ἀκρωτηρίου τοῦ λεγομένου Κυκλοβίου. (Theophanes Chronographia, 353.23-28) Η αραβική ηγεσία ήλπιζε πως ενδεχόμενη ήττα του βυζαντινού στόλου θα σήμανε την πλήρη ελευθερία κινήσεων τους κυρίως στον τομέα της μεταφοράς στρατιωτικών δυνάμεων απευθείας δια θαλάσσης ώστε να πετύχουν έναν ασφυκτικό αποκλεισμό και μια πιο στενή πολιορκία μέσω των οποίων θα έπεφτε εν τέλει και η πολιορκημένη πόλη. Το στρατηγικό τους σχέδιο περιλάμβανε 2 κύρια πλάνα δράσης. Το 1ο αφορούσε την διεξαγωγή συνεχών εφόδων με στόχο την κατάληψη της Πόλης, ενώ το 2ο θα τίθετο σε εφαρμογή εάν οι επιθέσεις δεν στέφονταν με επιτυχία και προέβλεπε την πολιορκία της Βασιλεύουσας μέχρι να παραδοθούν οι υπερασπιστές της από ασιτία λόγω του παρατεταμένου αποκλεισμού. Κανένα από το σχέδια των Αράβων δεν ευοδώθηκε. Σε σειρά ναυμαχιών(άνοιξη-καλοκαίρι 674) το βυζαντινό ναυτικό θριάμβευσε ενώ οι Άραβες υπέστησαν σοβαρές απώλειες στις ναυτικές τους δυνάμεις, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να αποκόψουν τον ανεφοδιασμό της Κωνσταντινούπολης ούτε να εξασφαλίσουν απρόσκοπτα τις μεταφορές τους. Η πολιορκία που επιδίωκαν είχε εκφυλιστεί σε μια επιτήρηση της Βασιλεύουσας χωρίς ιδιαίτερη ένταση καθώς οι αραβικές δυνάμεις αποσύρονται(φθινόπωρο 674) προς την Κύζικο-η προωθημένη τους βάση ανεφοδιασμού- για να διαχειμάσουν αποδεχόμενες την αποτυχία τους, την οποία θεωρούσαν πρόσκαιρη αφού ήλπιζαν πως με νέες ενισχύσεις και καλύτερη οργάνωση θα πετύχαιναν τους στόχους τους όταν ο καιρός θα βελτιωνόταν(άνοιξη 675). καὶ ὑποστρέψαντες ἀπέρχονται ἐν Κυζίκῳ, καὶ ταύτην παραλαβόντες ἐκεῖσε παρεχείμαζον. καὶ κατὰ τὸ ἔαρ ἀναβάλλων ὁμοίως πόλεμον διὰ θαλάσσης συνῆπτε μετὰ τῶν Χριστιανῶν.(Theophanes Chronographia, 354.2-5) Η Κύζικος απείχε μερικές δεκάδες χιλιόμετρα από την Κωνσταντινούπολη και έτσι δεν ήταν τόσο στενή η πολιορκία, που δίχως ναυτική υποστήριξη θα ήταν άνευ ουσίας και προοπτικών. Οι επιχειρήσεις συνεχίστηκαν με την βελτίωση των καιρικών συνθηκών (άνοιξη 675) και τα επόμενα 3 χρόνια, με την ίδια τακτική και το ίδιο ατυχές για τους Άραβες αποτέλεσμα. Ναυτικές ενέργειες σε Ελλήσποντο και Προποντίδα παράλληλα με επιθετικές ενέργειες στην ξηρά, κυρίως στην ασιατική ακτή. Οι Άραβες υπέστησαν (678) σημαντική ήττα στην ξηρά όταν μια βυζαντινή δύναμη κάτω από την διοίκηση των στρατηγών Πετρωνά, Κυπριανού και Φλώρου αποδεκάτισε ένα απόσπασμα τους στέλνοντας στο θάνατο 30000 χιλιάδες στρατιώτες. Σουφιᾶν δὲ, ὁ υἱὸς τοῦ Ἀῢφ, ὁ δεύτερος ἀδελφός, συνέβαλε πόλεμον μετὰ Φλώρου καὶ Πετρωνᾶ καὶ Κυπριανοῦ ἐχόντων δύναμιν Ῥωμαικὴν. Καὶ κτείνονται Ἄραβες χιλιάδες λ.(Theophanes Chronographia, 354.11-13) Η ήττα αυτή των Αράβων ακολουθήθηκε από μια εξίσου σοβαρή ήττα και στη θάλασσα αφού ο βυζαντινός στόλος σε μια σειρά ναυμαχιών διέλυσε κάθε ελπίδα των Αράβων για νίκη και επικράτηση και αυτό οφειλόταν κατά κύριο λόγο στην χρήση του υγρού πυρός. Το υγρό πυρ προξένησε τρομερές απώλειες στον αραβικό στόλο και η φθορά δεν περιορίστηκε στις υλικές απώλειες αλλά έφθειρε σημαντικά και την ψυχολογία των πολιορκητών που βρέθηκαν αντιμέτωποι με ένα νέο όπλο για το οποίο δεν είχαν αντίμετρα. Για την απόκτηση του υγρού πυρός και την διαφυγή του Καλλινίκου στους Βυζαντινούς γράφει ο Θεοφάνης: τότε Καλλίνικος ἀρχιτέκτων ἀπὸ Ἡλιουπόλεως Συρίας προσφυγῶν τοῖς Ῥωμαῖοις πῦρ θαλάσσιον κατασκευάσας τὰ τῶν Ἀράβων σκάφη ἐνέπρησε καὶ σύμψυχα κατέκαυσεν . καὶ οὖτως οἱ Ῥωμαῖοι ὑπέστρεψαν καὶ τὸ θαλάσσιον πῦρ εὖρον. (Theophanes Chronographia , 354.13-17). Αποκαρδιωμένοι από τις ήττες οι Άραβες είδαν τις δυνάμεις τους σε ξηρά και θάλασσα να μειώνονται δραματικά και αποφάσισαν να εγκαταλείψουν το εγχείρημα αποσυρόμενοι σταδιακά. Ακόμη και στην υποχώρηση όμως στάθηκαν άτυχοι καθώς μια καταιγίδα κοντά στο Σύλλαιο προξένησε σοβαρές απώλειες στα εναπομείναντα πολεμικά τους πλοία και όσα κατάφεραν να γλυτώσουν από την μανία της φύσης καταστράφηκαν από τον βυζαντινό στόλο του θέματος των Κιβυρραιτωτών που εκμεταλλεύθηκε την σύγχυση και την κακή κατάσταση της αραβικής αρμάδας και αντεπιτέθηκε. Στην ξηρά οι αραβικές δυνάμεις δέχονταν τις ενοχλητικές επιθέσεις των Μαρδαιτών στα περάσματα της Κιλικίας με αποτέλεσμα να υποστούν νέες απώλειες πέρα από τις κακουχίες. Όλες αυτές οι αντιξοότητες ανάγκασαν τον Χαλίφη Μωαβία να στείλει να απεσταλμένους στον Βυζαντινό αυτοκράτορα για συναφθεί μια συνθήκη ειρήνης μεταξύ των 2 δυνάμεων. Μια συνθήκη ειρήνης με δυσμενείς για τους Άραβες όρους που προέβλεπαν και την ετήσια καταβολή χρηματικού ποσού στους Βυζαντινούς. Η αποτυχία των αραβικών δυνάμεων να καταλάβουν την Κωνσταντινούπολη ήταν εξαιρετικά σημαντική αν αναλογιστούμε το χρόνο και τα μέσα που δαπανήθηκαν σε υλικό αλλά και έμψυχο δυναμικό επί 4 χρόνια δίχως αποτέλεσμα. Όμως οι επιθέσεις που σχεδίασαν και εξαπέλυσαν οι Άραβες ήταν οι πλέον σκληρές στην ως τότε ιστορία τους και απέναντι σε οχυρώσεις τέτοιου επιπέδου που δεν είχαν ξανασυναντήσει στα προηγούμενα χρόνια των θυελλωδών τους προελάσεων και επεκτάσεων στην Α. Θα έπρεπε να περάσουν δεκάδες χρόνια μέχρι να αποτολμήσουν μια νέα επίθεση κατά της Βασιλεύουσας οι Άραβες.
Η Β’ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΡΑΒΕΣ Ο τρόπος με τον οποίον ηττήθηκαν οι αραβικές δυνάμεις κατά την 1η τους συντονισμένη απόπειρα για απειλή της Κωνσταντινούπολης οδήγησε σε σύναψη ειρήνης. Χρειάστηκε να περάσουν 40+ χρόνια ώστε να αποτολμήσουν εκ νέου μια επίθεση. Αυτή τη φόρα αυτοκράτορας ήταν ο Λέοντας Γ’, ο οποίος εξελίχθηκε σε έναν από τους πλέον δραστήριους και ικανούς αυτοκράτορες του Βυζαντίου. Από την 1η στιγμή που κατέλαβε την εξουσία ο Λέοντας(717), ήξερε πως μια αραβική επίθεση ήταν προ των πυλών και έσπευσε να ενισχύσει τα αμυντικά μέσα της Κωνσταντινούπολης επιδιορθώνοντας τα τείχη της πόλης και φροντίζοντας για τον στόλο που έμελλε να διαδραματίσει για άλλη μια φορά σημαίνοντα ρόλο για την απόκρουση της απειλής. Οι Βυζαντινοί δεν αιφνιδιάστηκαν καθώς όταν η αυτοκρατορία αντιμετώπιζε πολιτική κρίση(715-7) ισχυρές αραβικές δυνάμεις κάτω από την καθοδήγηση του Μασαλμά, αδελφού του χαλίφη Σουλεϊμάν είχαν εισβάλει στην Μικρά Ασία και κατέστρεφαν ανεξέλεγκτα χωρίς να συναντούν αντίσταση. Ο Μασαλμάς(Maslama) ήταν ένας ικανότατος στρατηγός, αδελφός του Χαλίφη Σουλεϊμάν και είχε διακριθεί ως διοικητής των Αραβικών δυνάμεων της Αρμενίας, ενώ μεταξύ άλλων είχε καταλάβει Μελιτηνή και Αμάσεια. Είχε πετύχει να ξεριζώσει το πρόβλημα των Μαρδαιτών που είχε ταλαιπωρήσει τον Μωαβία δεκαετίες αφού εκπόρθησε τα οχυρά τους στην Κιλικία και ενσωμάτωσε αρκετούς από αυτούς στα στρατεύματα του στο Ιράκ. Οι Άραβες φρόντισαν να καταλάβουν διάφορες πόλεις(π.χ. Σάρδεις και Πέργαμος), ενώ σταδιακά άρχισαν να διεκπεραιώνουν τις δυνάμεις τους στην δυτική πλευρά του Ελλησπόντου μέσω της Αβύδου-το πλέον στενό σημείο του- και η όλη διαδικασία μπορούσε να πραγματοποιηθεί με μεγαλύτερη ασφάλεια και ταχύτητα. Η απόβαση ολοκληρώθηκε(αρχές Αυγούστου 717) και στις 15/08 οι δυνάμεις του Μασλαμά άρχισαν την πολιορκία των χερσαίων τειχών της Κωνσταντινούπολης. Στο παρακάτω απόσπασμα από τη Χρονογραφία του Θεοφάνη φαίνεται πως οι Άραβες έφτιαξαν ένα περιτείχισμα απέναντι από τις οχυρώσεις της Κωνσταντινούπολης για να επιτηρούν καλύτερα τους πολιορκημένους. Μασαλμᾶς δὲ χειμάσας ἐν τῇ Ἀσίᾳ ἐξεδέχετο τὰς τοῦ Λέοντος ὑποσχέσεις. μηδὲν δὲ παρὰ Λέοντος δεξάμενος καὶ γνοὺς ὃτι ἐνεπαίχθη ὑπ’ αὐτοῦ , ἐλθῶν εἰς τὴν Ἄβυδον ἀντεπέρασε λαὸν ἱκανὸν εἰς τὴν Θράκην καὶ ἐπὶ τὴν βασιλεύουσαν πόλιν ἀπεκίνησεν, γράψας καὶ πρὸς Σουλειμὰν τὸν πρωτοσύμβουλον καταλαβεῖν μετὰ τοῦ προετοιμασθέντος στόλου. τῇ δε ιε τοῦ Αὐγούστου μηνὸς παρεκάθισε τὴν πόλιν ὁ Μασαλμᾶς λυμηνάμενος καὶ τὰ Θρᾳκῷα κάστρα. περιχαρακώσαντες δὲ τὸ χερσαῖον τεῖχος ὤρυξαν φῶσαν μεγάλην καὶ ἐπάνω αὐτῆς περιτείχισμα στηθαῖον διὰ ξηρολίθου ἐποίησαν .(Theophanes Chronographia , 395.12-21) Οι αραβικές επιθέσεις κατά της Πόλης απέβησαν άκαρπες παρότι βιαιότατες και μεγάλης έντασης, συγκρινόμενες μόνο με αυτές που εξαπέλυαν τα στρατεύματα του Μωαβία 40 χρόνια πριν. Η βυζαντινή αμυντική διάταξη δεν παραβιάσθηκε σε κανένα σημείο και σημαντικό ρόλο έπαιξαν για ακόμη μια φορά τα τείχη της Βασιλεύουσας μαζί με τους γενναίους υπερασπιστές τους υπό την εμπνευσμένη ηγεσία του Λέοντα Γ’. Και στη θάλασσα τα πράγματα δεν ήταν καλύτερα για τους Άραβες. Ο Βυζαντινός στόλος ήταν σημαντικά ενισχυμένος με πυρφόρα πλοία (δρόμωνες εφοδιασμένους με συσκευές εκτόξευσης υγρού πυρός) ενώ τα πληρώματα ήταν υψηλότατου επιπέδου και γνώριζαν πολύ καλά τον θαλάσσιο χώρο, τα ρεύματα και τους ανέμους Προποντίδας και Βοσπόρου. Σε σειρά θαλασσίων συγκρούσεων πέριξ της Κωνσταντινούπολης οι αραβικές ναυτικές δυνάμεις υπέστησαν σημαντικές απώλειες και αναγκάστηκαν να διαδραματίσουν δευτερεύοντα ρόλο στην πολιορκία και την πορεία των επιχειρήσεων, κάτι που υπέσκαψε την προσπάθεια των χερσαίων δυνάμεων του Μασαλμά. Οι επιχειρήσεις σταμάτησαν(μέσα Σεπτέμβρη) λόγω της κακοκαιρίας και έτσι και οι 2 πλευρές βρήκαν τον απαραίτητο χρόνο για να ανασυνταχθούν. Όμως η κατάσταση δεν εξελισσόταν όπως περίμεναν οι Άραβες ηγέτες. Ο χειμώνας του 717-8 ήταν ιδιαίτερα βαρύς και επηρέασε πολύ περισσότερο τους πολιορκητές που δεν ήταν συνηθισμένοι σε τέτοια κλίματα καθώς προέρχονταν από περιοχές με εντελώς διαφορετικές συνθήκες διαβίωσης και έπρεπε να υποστούν τον παγετό και τα χιόνια στα πρόχειρα καταλύματα τους. Ένα επιπλέον πρόβλημα προέκυψε για τον Μασαλμά και ήρθε να δώσει ένα καίριο χτύπημα στις ελπίδες του για νίκη. Η πείνα. Παρότι ο Άραβας στρατηγός είχε συγκεντρώσει τεράστια αποθέματα τροφίμων στις βάσεις εφόρμησης του στρατού του αυτά εξαντλήθηκαν πολύ γρήγορα λόγω του αριθμού των στρατευμάτων του ενώ η εξάπλωση επιδημιών προκάλεσε περισσότερες απώλειες στο αραβικό στρατόπεδο. Όπως αναφέρει ο Θεοφάνης στη Χρονογραφία του: Λιμοῦ τε μεγάλου γεγονότος ἐν τοῖς Ἄραψιν , πάντα τὰ ἀποθνήσκοντα ζῶα αὐτῶν κατήσθιον, ἳππους τε καὶ ὄνους καὶ καμήλους. φασί δὲ τινες ὃτι καὶ ἀνθρώπους τεθνεῶτας καὶ τὴν ἑαυτῶν κόπρον εἰς τα κλίβανα βάλλοντες καί ζημοῦντες ἤσθιον. ἐνέσκηψε εἰς αὐτοὺς καὶ λοιμικὴ νόσος καὶ ἀναρίθμητα αὐτῶν πλήθη ὤλεσεν. (Theophanes, Chronografia, 397.23-28) Οι Βυζαντινοί δεν είχαν να αντιμετωπίσουν τόσες έγνοιες . Οι σιταποθήκες της Πόλης ήταν γεμάτες , το φρόνημα στρατού και λαού σε υψηλά επίπεδα και ο στόλος εγγυάτο την απρόσκοπτη τροφοδοσία. Όμως δεν αρκούσε αυτό. Η γιγαντιαία στρατιά του Μασαλμά ήταν μια διαρκής απειλή έξω από τα τείχη της Κωνσταντινούπολης αλλά σταδιακά υπέκυπτε στο ίδιο της το βάρος. Έπρεπε να αποκοπεί από την ροή ενισχύσεων που θα επιχειρούσαν να στείλουν οι Άραβες ηγέτες από την Ασία. Έτσι θα ήταν πολύ πιο εύκολα τα πράγματα μακροπρόθεσμα. Γι’ αυτό ο Λέοντας Γ’ διέταξε τα βυζαντινά στρατεύματα της Ανατολής να αντεπιτεθούν στο μέτωπο της Βιθυνίας, όπου έδρευαν ισχυρές αραβικές δυνάμεις υπό τον στρατηγό Μαρντασάν και σε διαδοχικές μάχες σχεδόν τις εκμηδένισαν. Ο Μαρντασάν σκόπευε να ενισχύσει με ξεκούραστα στρατεύματα τον Μασαλμά, αλλά τελικά δεν ήταν γραφτό οι δυνάμεις του να ενωθούν με τους πολιορκητές της Κωνσταντινούπολης. Σε διπλωματικό επίπεδο οι Βυζαντινοί προσέγγισαν τους Βουλγάρους και τους έπεισαν να τους βοηθήσουν χτυπώντας τα νώτα των αραβικών δυνάμεων πολιορκίας, Δ της Βασιλεύουσας δίνοντας τους το δικαίωμα να κρατήσουν τα λάφυρα που θα αποκόμιζαν από τις μάχες. Οι Βούλγαροι συνέδραμαν τους Βυζαντινούς και επέφεραν με τις ενοχλητικές προσβολές τους ακόμη περισσότερες απώλειες στους Άραβες. συνῆψε δὲ πρὸς αὐτοὺς πόλεμον τὸ τῶν Βουλγάρων ἔθνος, καί, ὣς φασιν οἱ ἀκριβῶς ἐπιστάμενοι, ὃτι κβ χιλιάδας Ἀράβων κατέσφαξαν(Theophanes Chronographia, 397.28-30) Η έλευση της άνοιξης του 718 σήμανε επανέναρξη των πολεμικών επιχειρήσεων με εντατικότερους ρυθμούς. Ισχυροί αραβικοί στόλοι κατέπλευσαν στα ανοιχτά της Κωνσταντινούπολης προερχόμενοι από Αίγυπτο και Αφρική(Ifriqiya). Οι αραβικές ενισχύσεις θα μπορούσαν να ανατρέψουν την ισορροπία ισχύος στη θάλασσα εφόσον ολοκληρωνόταν η αναδιάταξη των στόλων τους, σε βάρος των Βυζαντινών. Ένα απρόβλεπτο γεγονός άλλαξε τη ροή των γεγονότων και χάλασε τα σχέδια των Αράβων . Ανάμεσα στα πληρώματα των αραβικών στόλων υπήρχαν Αιγύπτιοι και Ρωμαίο-Λίβυες που είχαν ακόμη βαθιά μέσα τους ριζωμένη την αυτοκρατορική ιδέα και βρήκαν την ευκαιρία να αυτομολήσουν στους Βυζαντινούς. Οι αυτόμολοι αυτοί έδωσαν στον Λέοντα και στους στρατηγούς του σημαντικές πληροφορίες αναφορικά με τα αγκυροβόλια των νεοαφιχθέντων στόλων. Ήταν αυτό που χρειαζόταν όσο τίποτε άλλο ο αυτοκράτορας. οἱ δὲ τῶν δύο στόλων τούτων Αἰγύπτιοι καθ’ ἑαυτοὺς βουλευσάμενοι νυκτὸς τοὺς τῶν κατηνῶν σανδάλους ἀράντες ἐν τῇ πόλει προσέφυγον τὸν βασιλέαν εὐφημούντες , ὢστε ἀπὸ τῆς Ἱερείας ἔως τῆς πόλεως ὁλόξυλον φαίνεσθαι τὴν θάλασσαν. μαθὼν δὲ αὐτῶν ὁ βασιλεὺς περὶ τῶν κρυπτομένων δύο στόλων ἐν τῷ κόλπῳ σίφωνας πυρσοφόρους κατασκευάσας εἰς δρόμονας τε καὶ διήρεις τούτους ἐμβαλὼν κατὰ τῶν δύο στόλων ἐξέπεμψεν .(Theophanes Chronographia, 397.5-12) Άμεσα διατάχθηκε αιφνιδιαστική νυκτερινή επίθεση με τους πυρφόρους δρόμωνες που προξένησε τρομακτικές απώλειες στους ανυποψίαστους και απροετοίμαστους αραβικούς στόλους. Το μεγαλύτερο μέρος των αραβικών πολεμικών σύντομα μετατράπηκε σε φλεγόμενα ερείπια ενώ όσα απέμειναν ακέραια υποχώρησαν. τοῦ δὲ θεοῦ συνεργησάντος διὰ τῶν πρεσβειῶν της παναχράντου θεοτόκου ἐπιτοπίως ἐβυθίσθησαν οἱ ἐχθροὶ . καὶ λαβόντες τὰ σκῦλα οἱ ἡμέτεροι καὶ τὰς δαπάνας αὐτῶν μετὰ χαρᾶς καὶ νίκης ὑπέστρεψαν.(Theophanes Chronographia , 397.12-15) Το πλήγμα αυτό ήταν και το τελευταίο που μπορούσαν να αντέξουν οι Άραβες. Ο νέος χαλίφης Ουμάρ Β’ διέταξε την διακοπή των επιχειρήσεων και ανακάλεσε τα στρατεύματα πίσω στις πατρίδες τους. Έτσι οι Άραβες άρχισαν να υποχωρούν(15/08/718) σταδιακά παίρνοντας τον μακρύ δρόμο της επιστροφής. Όμως τα στοιχεία της φύσης συνωμότησαν για άλλη μια φορά κατά των Αράβων καθώς οι στόλοι τους συνάντησαν ισχυρή θαλασσοταραχή στην Προποντίδα και το Αιγαίο και αποδεκατίστηκαν. Μοίρες του βυζαντινού στόλου επιτίθεντο σταδιακά σε αποκομμένα αραβικά πλοία ή ομάδες πλοίων που προσπαθούσαν να επανακάμψουν στα λιμάνια εξόρμησης τους. Ορισμένες πηγές αναφέρουν πως μόλις 5 πλοία κατάφεραν να φτάσουν στη Συρία. Περιγράφει την υποχώρηση των Αράβων προς τα εδάφη τους ο Θεοφάνης και στέκεται στην επίδραση των στοιχείων της φύσης που κατέστρεψαν τον αραβικό στόλο και αποδίδει τα εύσημα στη βοήθεια της Θεοτόκου. Οὔμαρος δὲ κρατήσας τῶν Ἀράβων ἐπέτρεψεν ἀνακάμψαι τὸν Μασαλμᾶν. ἀποκινησάντων δε τῶν Ἀγαρηνῶν τῇ ιε τοῦ Αὐγούστου μηνὸς μετὰ πολλῆς αὶσχύνης. ἔν γαρ τῷ ἐκπορίζειν τὸν στόλον αὐτῶν λαῖλαψ ἐκ θεοῦ διὰ τῶν πρεσβειῶν τῆς θεομήτορος ἐνσκήψας εἰς αὐτοὺς τούτους διεσκόρπισεν. καὶ τοὺς μεν ἐν Προκονήσῳ καὶ ταῖς λοιπαῖς νήσοις, τοὺς δὲ ἐν τοῖς Ἀποστρόφοις καὶ ταῖς λοιπαῖς ἀκταῖς κατεπόντισεν, οἱ δὲ περιλειφθέντες παρήρχοντο τὸ Αἰγαῖον πέλαγος, καὶ ἄφνω ἐπῆλθεν αὐτοῖς θεομηνία φοβερά. χάλαζα γαρ πύρινος κατελθοῦσα ἐπ’ αὐτοὺς τὸ ὒδωρ τῆς θαλάσσης καχλάσαι πεποίηκεν, καὶ τῆς πίσσης λυθείσης , αὔτανδροι αἱ ναῦς εἰς βυθὸν κατηνέχθησαν. δέκα δὲ μόναι καὶ αὖται προνοίᾳ Θεοῦ διασωθεῖσαι ἐξ αὐτῶν πρὸς τὸ ἀπαγγεῖλαι ἡμὶν τὰ μεγαλεῖα τοῦ Θεοῦ τὰ γεγονότα εἴς αὐτοὺς. ἂς καὶ περιτυχόντες οἱ τῶν ἡμετέρων τὰς μὲν πέντε πιάσαι ἠδυνήθησαν, αἱ δὲ ἄλλαι πέντε ἀπεσώθησαν εἰς Συρίαν τὴν τοῦ Θεοῦ δυναστείαν ἀναγγέλουσαι.(Theophanes Confessor Chronographia , 399.4-19) Οι απώλειες των Αράβων εκτινάχθηκαν συνολικά στις 150.000 σύμφωνα με διάφορες εκτιμήσεις αν και ο αριθμός αυτός φαίνεται διογκωμένος. Αν υπολογιστούν οι απώλειες των στρατευμάτων του Μασλαμά κατά τις άκαρπες εφόδους κατά των οχυρώσεων της Βασιλεύουσας, οι απώλειες εκτός πολεμικών επιχειρήσεων που οφείλονταν στην πείνα και τις αρρώστιες, οι απώλειες στη θάλασσα όπου συνήθως ένα πλήρωμα που εγκατέλειπε το σκάφος του είχε μικρή επιβιωσιμότητα και η συντριβή του εκστρατευτικού σώματος του Μαρντασάν στη Βιθυνία, μας κάνει να πιστεύουμε πως ο τελικός αριθμός απωλειών δεν απέχει πολύ από το προαναφερθέν νούμερο. Όπως και να ‘χει και η 2η μεγάλη προσπάθεια των Αράβων είχε αποτύχει με τρομερές απώλειες και πλέον η Κωνσταντινούπολη δεν θα απειλείτο παρά εκατοντάδες χρόνια μετά και αυτό οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στις άοκνες προσπάθειες του Λέοντα Γ’.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου