Οι Μυστικές εταιρίες και ο ρόλος τους στο 1821

Οι Μυστικές εταιρίες και ο ρόλος τους στο 1821

H ιστορία κάθε έθνους περιλαμβάνει ολόκληρα κεφάλαια τα οποία, για διαφορετικούς λόγους, παραμένουν από πρόθεση κρυφά και καταχωνιασμένα στα συρτάρια. Περιμένουν τους ερευνητές/ιστορικούς να τα αποκαλύψουν. Ένα από τα κεφάλαια της ιστορίας των Ελλήνων που νομίζουμε ότι γνωρίζουμε καλά είναι της Επανάστασης του 1821, ιδιαίτερα την προεπαναστατική περίοδο και μέχρι την ίδρυση της Εταιρίας των Φιλικών, τις διεργασίες(1818-21) και την περίοδο από την κήρυξη της Επανάστασης μέχρι την ίδρυση του ελληνικού κράτους. Γαλλικός Διαφωτισμός & Τεκτονισμός Καμία επανάσταση δεν ξεκινά από το πουθενά όσο βαθιά και αν αισθάνεται ο εκάστοτε καταπιεσμένος λαός την ανάγκη της αποτίναξης του ζυγού του. Είναι τα φωτισμένα εκείνα μυαλά,  που αφού αποκτήσουν ατομική επαναστατική συνείδηση, με τις υψηλές και ανιδιοτελείς τους ιδέες μετατρέπουν την επαναστατική τους συνείδηση από ατομική σε συλλογική και εθνική. Οι προσλαμβάνουσες που αποκτούν τα φωτισμένα μυαλά στη γνώση και στα κέντρα διαμόρφωσης των νέων ιδεών και τάσεων είναι η κινητήρια δύναμη σφυρηλάτησης των επαναστατικών τους συνειδήσεων σε συνδυασμό με τον ιδανικό χρόνο. Ο Ρήγας Φεραίος αν έμενε για πάντα στο Βελεστίνο το πώς σκεπτόταν το Φανάρι και τι σημαντικό ρόλο, πολιτικό και κοσμοθεωρητικό, είχε παίξει η Αμερικανική και Γαλλική Επανάσταση στο ιστορικό γίγνεσθαι της Ευρώπης. Δεν θα μάθαινε τους πολιτικούς συσχετισμούς των Ευρωπαίων και τις βλέψεις τους στη λεηλάτηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μετά την επερχόμενη κατάρρευση της. Στην Ευρώπη, η περιρρέουσα ατμόσφαιρα(μέσα 18^ου αι.) χαρακτηρίζεται από την καταπίεση των λαών από τους βασιλιάδες, τους φεουδάρχες και τον παπισμό. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη κοινωνικών οργανώσεων με σαφή εταιρική μορφή. Οι 2 κύριες τάσεις νέων ιδεών εναντίον αυτής της καταπίεσης: μυστικές εταιρίες και επιρροή που στη διαμόρφωση επαναστατικών ιδεών. Η μία προέρχεται από την Αγγλία, εξαπλώνεται στην Αμερική και στην Ευρώπη και είναι ο τεκτονισμός και η άλλη από το Γαλλικό Διαφωτισμό που έχει βαθιά επηρεαστεί και αυτός από τις μυστικές εταιρίες. Οι μυστικές εταιρίες, με επιρροές από Ναΐτες, Ροδόσταυρους και αλχημιστές, μιλώντας για ελευθερία ισότητα και αδελφοσύνη-αδιανόητες για την εποχή ιδέες- έχουν τη δυνατότητα να κρύβονται καλά από τους διώκτες τους χρησιμοποιώντας σύμβολα, λέξεις και μύθους που μόνο οι μυημένοι μπορούν να αποκρυπτογραφήσουν. Έτσι έχουν τη δυνατότητα να πυκνώνουν τις τάξεις τους βρίσκοντας πλούσιο έδαφος τις καρδιές των καταπιεσμένων, ώστε να σπείρουν τις ιδέες τους που οδηγούν σε σύγκρουση με την καθεστηκυία τάξη. Στο πλαίσιο αυτό ορισμένοι Έλληνες που βρίσκονται σε σημείο να μαθαίνουν το τι γίνεται στην Ευρώπη και μέσα στα κέντρα λήψης μεγάλων αποφάσεων, διαμορφώνουν την ατομική επαναστατική τους συνείδηση, ενστερνίζονται τις έννοιες ελευθερίας και αδελφότητας και προσβλέπουν σε μία ελεύθερη Ελλάδα κατά τα πρότυπα της Αμερικής και της Γαλλίας, μέσω των μυστικών εταιριών. Δεν έχει σημασία αν οι μυστικές αυτές εταιρίες έχουν τεκτονική δομή ή αν χρησιμοποιούν την τεκτονική πρακτική ως συνωμοτικό πρότυπο. Σημασία έχει ότι τα φωτισμένα ελληνικά μυαλά χρησιμοποιούν όλες τις δυνατότητες μεταλαμπάδευσης των ιδεών του Διαφωτισμού και των αρχών του τεκτονισμού στους υπόδουλους Έλληνες και επηρεάζουν τους «αδελφούς» Ευρωπαίους Θετικά υπέρ του ελληνικού ζητήματος. Το ελληνικό ζήτημα είχε περιστασιακά απασχολήσει τους Ισπανούς, που υποκίνησαν(1601) και υποστήριξαν το κίνημα του Διονυσίου Φιλοσόφου για εμπορικοναυτιλιακούς λόγους, τους Βενετσιάνους που για τους ίδιους λόγους υποκίνησαν(περ. 1700) μικρά κινήματα σε Β και Δ Πελοπόννησο και τους Ρώσους που με τα Ορλωφικά(1770) έδειξαν περισσότερο την πλήρως εχθρική διάθεση τους απέναντι στους Τούρκους και τους οποίους ανάγκασαν με τη Συνθήκη του Κιουτσούκ Κάϊναρτζή(1774) να δώσουν σημαντικά προνόμια, κυρίως θρησκευτικά, στους ορθόδοξους χριστιανούς των Βαλκανίων. Οι 4 Ρωσοτουρκικοί Πόλεμοι (1767-συνθήκη Αδριανουπόλεως, 1929) άλλαξαν το χάρτη των Βαλκανίων και, παρά τις αντίθετες με τη Ρωσία απόψεις που αρχικά είχαν Αγγλία και ηΓαλλία για αδιαίρετη Οθωμανική Αυτοκρατορία, απελευθερώθηκε η Ελλάδα. Η Φιλική Εταιρία, όπως είναι γνωστή, της οποίας το επίσημο όνομα που της έδωσαν οι ιδρυτές της είναι Εταιρία ίων Φιλικών, ιδρύθηκε(14/09/1814), στην Οδησσό της Ρωσίας, από τους Νικόλαο Σκουφά από το Κομπότι Άρτας, Αθανάσιο Τσακάλωφ από τα Γιάννενα και Εμμανουήλ Ξάνθο από την Πάτμο.  Η Εταιρία των Φιλικών πέρασε από τη διαφαινόμενη στείρα πολιτική του να πεισθούν οι ξένοι να την απελευθερώσουν στην πεποίθηση ότι μία αυτοδύναμη οργάνωση από τους απανταχού Έλληνες θα ανελάμβανε την ευθύνη της εθνικής αποκατάστασης. Οι μυστικές εταιρίες, όχι κατ’ ανάγκη τεκτονικές έχουν ραγδαία εξάπλωση(β’ μισό 18^ου αι.) σε όλη την Ευρώπη και τη Ρωσία και μέλη τους γίνονται άνθρωποι υψηλά ιστάμενοι στην κοινωνική ιεραρχία που σχετίζονται με τα κέντρα λήψεως των αποφάσεων. Η Ρωσική Αυτοκρατορία αποτελεί(αρχές 18^ου αι.) τόπο καταφυγής και δραστηριοποίησης πολλών επιφανών Ελλήνων. Οι Έλληνες καταλαμβάνουν σημαντικές δέσεις σε κοινωνία, εμπόριο, στρατό, κυβέρνηση. Ιδιαίτερος και σημαίνων τομέας είναι η ναυτιλία. Με επίσημα στοιχεία του 1812 σε σύνολο 3.895 πλοίων των ευρωπαϊκών κρατών, η Ρωσία διαθέτει 609, ενώ η Ελλάδα 817. Κανείς δεν μπορεί να παραβλέψει τη δύναμη αυτή και ιδιαίτερα η Ρωσία, που μέσω των ελληνικών πλοίων έλεγχε το εμπόριο της Μεσογείου. Φυσικό επακόλουθο η διείσδυση των Ελλήνων σε κάθε μορφή κοινωνικής έκφρασης στη Ρωσία. Οι μυστικές εταιρίες στη Ρωσία είχαν αποτελέσει τους πυρήνες του κινήματος των Δεκεμβριστών, κίνημα εναντίον της αυθαιρεσίας του αυτοκράτορα και εφαλτήριο διεκδίκησης συντάγματος που εκδηλώθηκε με τραγικά αποτελέσματα(1825). Το κίνημα αυτό όμως είχε τις ρίζες(1808) μέσα στις μυστικές εταιρίες με πρωτεργάτες τον Μιχαήλ Ορλώφ, τον Πάβελ Πέστελ, τον Νικόλαο Τουργκένιεφ και τον Αλέξανδρο Πούσκιν. Οι ρίζες αυτές επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό τους πολλούς Έλληνες φίλους, συνεργάτες αλλά συνοδοιπόρους των Δεκεμβριστών στις μυστικές εταιρίες. Η ιστορία έχει καταγράψει βίους παράλληλους της Εταιρίας των Φιλικών και των Δεκεμβριστών, ως προς τη δομή και οργάνωση τους. Οι μυστικές εταιρίες εμφανίζονται(αρχές 18^ου αι.) στη Μάνη, κατά την περίοδο της αυτοκρατορίας του Μ Πέτρου και της Αικατερίνης της Β’, από τους Μανιάτες ναυτικούς. Ιδρύεται(1812) στην Αθήνα-κυρίως από ξένους η Φιλαδηναϊκή Ακαδημία με σκοπό το δανεισμό βιβλίων στους ξένους περιηγητές. Ιδρύεται(1813) από τους Ιωάννη Μαρμαροτύρη, Πέτρο Ρεβελάκη και Αλέξανδρο Χωματιανό η Φιλόμουσος Εταιρία με εμφανείς εκπαιδευτικούς σκοπούς, αλλά απώτερο στόχο την αποκατάσταση του Έθνους. Σε παραδουνάβιες περιοχές και Ρωσία, συχνά με την ανοχή ή κάλυψη των αρχών, ιδρύονται πολλές μυστικές εταιρίες, που απέβλεπαν στην πρόκληση επαναστατικών κινημάτων των υπόδουλων Βαλκανικών Χωρών και εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ιδρύεται (1765) στη Μόσχα από τον Πέτρο Μελισσηνό και τον λοχαγό του ρωσικού πυροβολικού Γεώργιο Παπαζώλη μυστική εταιρία με σκοπό τη διάδοση στο ρωσικό στρατό της ιδέας της απελευθέρωσης της Ελλάδας. Ο ιστορικός Καλευράς, στην Ιστορία των πολιτικών και θρησκευτικών εταιρειών(Αθήνα, 1869) γράφει ότι το διάστημα του Ρωσο-τουρκικού Πολέμου, οι Νικόλαος Αρτινός και Λέων Λεοντίδης είχαν μυήσει τον Παπαζώλη στην εταιρία Αδηνά ή Ρόπαλον του Ηρακλέους, δημιούργημα της εταιρίας του Ρήγα και στην οποία έφεραν ως μέλος τον Κοραή. Στην πόλη Χέρμανσαντ της Τρανσυλβανίας, ο ηγεμών της Βλαχίας Αλέξανδρος Μουρούζης ιδρύει(1777) την ελληνική λέσχη Αλέξανδρος, ενώ υπάρχει(1780) στο Βουκουρέστι η Εταιρία των Φίλων της οποίας μέλος φέρεται ο Ρήγας Φεραίος. Αργότερα ο Ρήγας ιδρύει και διαδίδει τη δική του μυστική εταιρία, εμφανώς επηρεασμένη από τη Γαλλική Επανάσταση, με σύνθημα της το τρίπτυχο «Ελευθερία-Ισότης-Αδελφότης». Η προσπάθεια του Ρήγα ήταν η σπουδαιότερη πριν την ίδρυση της Εταιρίας των Φιλικών. Οι Κωνσταντίνος Υψηλάντης, Αλέξανδρος Μουρούζης συζητούν (τέλη 18^ου αι.) σχέδιο επανάστασης της Ελλάδας-με σερβική υποκίνηση- η οποία εξαπλούμενη θα συμπεριλάβει την Ηπειρωτική και Νησιωτική Ελλάδα. Κωνσταντίνος Υψηλάντης και Καποδίστριας και άλλοι Επτανησίοι, δημιούργησαν το επαναστατικό θέμα για την ίδρυση της Ιονίου Πολιτείας. Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος ιδρύει(1787) στη Ρωσία την εταιρία Φοίνιξ με σκοπό την απελευθέρωση των υποδούλων στους Τούρκους βαλκανικών λαών. Εισάγει στην εταιρία αυτή Ρήγα Φεραίο, τονΚωνσταντίνο Υψηλάντη και αργότερα Ιωάννη Καποδίστρια. Μέλος και απόστολος του Φοίνικα αναφέρεται και ο Νικόλαος Σκουφάς. Ο Μαυροκορδάτος υπέβαλε(1806) στον Καποδίσιρια σχέδιο οργανισμού «περί Ελληνικής Εταιρίας». Ο Καποδίστριας αφού απεδέχθη το σχέδιο αυτό κάνοντας και διορθώσεις, υπεστήριξε ότι πρέπει πρώτα να διαδοθεί στο ελληνικό έθνος η παιδεία και πρέπει να περιμένουν την κατάλληλη περίσταση για εξέγερση. Ιδρύεται(1809) στο Παρίσι η Ελληνική Εταιρία της οποίας μέλος είναι ο Τσακάλωφ, ο οποίος μάλιστα είναι και ιδρυτικό μέλος του Ελληνόγλωσσου Ξενοδοχείου(1813). Οι 2 αυτές εταιρίες είχαν πολλά κοινά(προσωνυμίες, σύμβολα, όρκους, διαδικασίες κατήχησης) πολλά από τα οποία παρελήφθησαν κατά την οργάνωση της Εταιρίας των Φιλικών. Στο Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο μετείχαν οι Γκουφιέ, Γρηγόριος Ζάλικης, Πέτρος Ομηρίδης Σκυλίτσης, Στέφανος Χαιζημόσχος, Κλερμόντ, Τονέρ και Σεγκιέρ. Οι 2 τελευταίοι ίδρυσαν (1825) στο Παρίσι το Φιλελληνικό Κομιτάτο για την υποστήριξη της Ελληνικής Επανάστασης. Στη Βενετία, και από τα σαλόνια της λόγιας Ισαβέλλας Αλμπρίτζη-Θεοτόκη περνούν(τέλη 18^ου αι.) οι Γκίλφορντ, Λόρδος Βύρων, Σατω-βριάνδος, Βιλουασόν, Κοραής, Πιέρης, Μονσενίγος, Δελβινιώτης, Προσαλέντης, Ιωάννης Καποδίστριας κ.ά., που είχαν επηρεαστεί από τη Γαλλική Επανάσταση και το κίνημα των Καρμπονάρων για την ιταλική ανεξαρτησία. Στην ίδια πόλη, διαπιστώνεται από την αυστριακή αστυνομία η ύπαρξη της Εταιρίας των Πέντε-αδελφική εταιρία προς εκείνη των Καρμπονάρων. Ιδρύθηκε(αρχές 1814) από τον Ιωάννη Καποδίστρια τον Μητροπολίτη Ουγγαροβλαχίας Ιγνάτιο και τον Άνθιμο Γαζή η νέα Φιλόμουσος Εταιρία με έδρα πρώτα τη Βιέννη, που αφού κυνηγήθηκε από τον Μέττερνιχ, εγκαταστάθηκε στο Μόναχο. Οι ιδρυτές της πίστευαν ότι πριν από κάθε δράση, έπρεπε να προηγηθεί η εκπαίδευση των Ελλήνων. Η Φιλόμουσος Εταιρία και η Ελληνική Εταιρία της Γαλλίας θεωρούνται από πολλούς ιστορικούς ότι έχουν άμεση σχέση με την ίδρυση της Φιλικής Εταιρίας. Ο Καποδίστριας είχε αρνηθεί κάτι τέτοιο, αλλά αργότερα παραδέχθηκε ότι ο έρανος του 1814 υπέρ της Φιλόμουσου Εταιρίας διενεργήθηκε δια την ίδρυση της Φιλικής Εταιρίας. Αυτός είναι ο ιστορικός καμβάς που επάνω του θα κεντηθεί η Εταιρία των Φιλικών. ΕΤΑΙΡΙΑ ΤΩΝ ΦΙΛΙΚΩΝ Μετά από πολλαπλές συζητήσεις που έκαναν οι Σκουφάς, Ξάνθος, και Τσακάλωφ(το πραγματικό όνομα ήταν Γώζος και το άλλαξε σε Τσακάλωφ όταν κυνηγημένος από τον Αλή Πασά πήγε στη Μόσχα), αποφάσισαν την ίδρυση της Φιλικής Εταιρίας. Αποφάσισαν ότι πρέπει να κρατήσουν την εταιρία μυστική, αλλά τον αρχηγό της, εκείνη τη στιγμή ήταν άγνωστος και γι’ αυτούς. Στη εταιρία έδωσαν το όνομα ΕΤΑΙΡΙΑ ΤΩΝ ΦΙΛΙΚΩΝ. Για τη διατήρηση της μυστικότητας, αποφάσισαν να αλληλογραφούν με κωδικά αρχικά γράμματα. Ο Τσακάλωφ ΑΒ, ο Σκουφάς ΑΓ και ο Ξάνθος ΑΔ, κρατώντας κενό το ΑΑ για τον μετέπειτα αρχηγό. Δομή και οργάνωση της εταιρίας ήταν καθαρά κατά τα πρότυπα των μυστικών εταιριών, που κυριαρχούσαν τότε. Στην αρχή καθόρισαν 3 βαθμούς:
1^ος: Αδελφοποιτών, 2^ος: των Συστημένων. 3^ος: των Ιερέων. Στην επικεφαλίδα του Κώδικα των Ιερέων των Φιλικών αναγράφεται πριν τα ονόματα των ιερέων η φράση «Οι εν τω ναώ εισερχόμενοι» θεωρούντες τη Φιλική Εταιρία σαν ναό. Στη συνέχεια προστέθηκαν άλλοι 4 βαθμοί: 4^ος: των Ποιμένων, 5^ος: των Αρχιποιμένων, 6^ος: των Αφιερωμένων, 7^ος: των Αρχηγών των Αφιερωμένων. Προστέθηκε και ο βα8μός των «Μεγάλων Ιερέων των Ελευσίνιων» γι’ αυτούς που αποτελούσαν την Ανώτατη Αρχή. Συγκροτήθηκε σε σώμα η Ανώτατη αρχή που αποτελείτο από ιούς εξής 15(αναφέρεται πρώτα το όνομα και μετά τα κωδικά αρχικά):

1.       Αθανάσιος Τσακάλωφ    ΑΒ

2.       Νικόλαος Σκουφάς    ΑΓ

3.       Νικόλαος Γαλάτης    ΑΔ

4.       Αντώνιος Κομιζόιχουλος    ΑΕ

5.       Άνθιμος Γαζής    ΑΖ

6.       Αθανάσιος Σέκερης    ΑΗ

7.       Εμμανουήλ Ξάνθος    ΑΘ

8.       Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος    ΑΙ

9.       Παναγιώτης Σέκερης    ΑΚ

10.   Γεώργιος Λεβέντης    ΑΛ

11.   Γρηγόριος Δικαίος    ΑΜ

12.   Δομνάδος    ΑΝ

13.   Παισιμάδης    ΑΞ

14.   Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος    ΑΟ

15.   Μητροπολίτης Ιγνάτιος    ΑΠ

Όταν ανετέθη η αρχηγία στον Αλέξανδρο Υψηλάντη, αυτός ονομάστηκε Επίτροπος της Αρχής με τα αρχικά ΑΡ και την προσωνυμία «Καλός». Τα αρχικά ΑΑ δεν εδόθησαν ποτέ σε κανένα. Επίσημη ημέρα σύστασης της εταιρίας είναι η 14^η Σεπτεμβρίου 1814. Εκείνο που είναι εντυπωσιακό και προκαλεί δέος, ιδιαίτερα σ’ αυτούς που μπορούν να φανταστούν την είσοδο-μύηση στην Εταιρία των Φιλικών. Ο κατηχητής τον καλούσε επανειλημμένα να δηλώσει ότι επιμένει στην απόφαση του να γίνει μέλος της Φιλικής Εταιρίας, καθόσον από τη στιγμή που θα γινόταν δεκτός, θα ήταν αργά να μετανοήσει. Ταου έδιναν να κρατά στο αριστερό του χέρι ένα κίτρινο κερί και δένοντας το δεξί του χέρι επάνω στην εικόνα έλεγε: «Αυτό το κηρίον είναι ο μόνος μάρτυς, τον οποίον η δύστυχος Πατρίς λαμβάνει, όταν τα τέκνα της ομνύουν τον όρκον της Ελευθερίας». Στη συνέχεια διάβαζε με κατάνυξη και ο μυουμενος επαναλάμβανε τον όρκο: ο όρκος περιλαμβάνει τα δημοκρατικά ιδεώδη και ανθρώπινα δικαιώματα για τα οποία οι περισσότεροι λαοί της εποχής επαναστατούσαν. Ο ιστορικός μελετητής διαβλέπει στον όρκο αυτό κάθε δυνατή επιρροή όλων των νέων φιλοσοφικών και πολιτικών ρευμάτων που κυριαρχούν σε Ευρώπη, των Εγκυκλοπαιδιστών της Γαλλικής Επανάστασης, της διακήρυξης της ανεξαρτησίας των ΗΠΑ, των καρμπονάρων της Ιταλίας και των μυστικών και τεκτονικών εταιριών. Οι μυστικές εταιρίες έχουν καθοριστική για την απελευθέρωση της Ελλάδας παρουσία και σια Ιόνια Νησιά. Η αρχή γίνεται από τον Ζακυνθινό ιερέα Αντώνιο Κατήφορο, ο οποίος ευρισκόμενος στην Ιταλία επιχειρηματολογεί(περ. 1740) εναντίον την βούλας του Πάπα Κλήμεντος του ΙΒ’, που καταφέρεται εναντίον των Ελευθεροτεκτόνων, χωρίς τότε να είναι τέκτων. Στη Ζάκυνθο μαζί με τον Αλέξ. Ντρυμόντ και άλλους Ζακυνθινούς ιδρύουν(1744) την 1^η μυστική εταιρία (τεκτονική) στα Ιόνια Νησιά, αν και από μερικούς ιστορικούς ως 1^η ιδρυθείσα(1740) μυστική εταιρία είναι η στοά Β&ηβήοβηζ στην Κέρκυρα, ανενεργή ως το 1809 από το οποίο και μετά διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην Επανάσταση του 1821. Ο Ζακυνθινός κόμης Διονύσιος Ρώμα Το σημαντικότερο, ίσως, ρόλο στις μυστικές εταιρίες του Ιονίου έπαιξε ο Ζακυνθινός κόμης Διονύσιος Ρώμα. Η οικογένεια Ρώμα, καταγόμενη από τη  Ιταλίας διακρίθηκε στους πολέμους των Βενετών σε Ιταλία και Κρήτη και εγκαθίσταται(1550) πρώτα στα Χανιά και στη Ζάκυνθο(1590). Η οικογένεια Ρώμα(μέσα 8^ου αι.) γίνεται ορθόδοξη και οι απόγονοι της έκτοτε παντρεύονται κόρες Ελλήνων αρχόντων. Καθοριστικό ρόλο στη ζωή του παίζει η γνωριμία του με τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και άλλους Πελοποννήσιους οπλαρχηγούς, τους οποίους γνώρισε(1796) όταν διορίστηκε πρόξενος της Βενετίας στην Πελοπόννησο. Σ’ ένα ταξίδι του στη Βενετία έρχεται(1797) σε επαφή με τις μυστικές εταιρίες και ενστερνίζεται το  «Ελευθερία-Ισότης-Αδελφότης» και μυείται στον τεκτονισμό. Αναλαμβάνει να προσπαθήσει να απελευθερώσει τον Ρήγα Φεραίο, που έχει ήδη συλληφθεί στην Τεργέστη. Αποτυγχάνει να τον αποσπάσει από τα χέρια των Αυσιριακών, αλλά η συνάντηση αυτή με τον Ρήγα Φεραίο του αλλάζει όλη τη ζωή, αφού ο τελευταίος τον χρήζει απόστολο της απελευθερωτικής ιδέας. Όταν επιστρέφει στην Πελοπόννησο αυτός και ο Κολοκοτρώνης αντιλαμβάνονται την τεράστια σημασία της Αμερικανικής και Γαλλικής Επανάστασης και ότι πλέον μόνο μέσα από κανάλια κρυφά και μυστικά μπορούν να ελπίζουν στην ελευθέρωση της Ελλάδας. Διορίζεται(1803) μέλος της επτανησιακής επιτροπής συντάγματος της Επτανήσου Πολιτείας και Νομάρχης Κέρκυρας(1806). Έχει αποδυθεί σ’ ένα τιτάνιο έργο ίδρυσης μυστικών εταιριών σε όλα τα Επτάνησα. Οι περισσότεροι ιστορικοί πιστεύουν ότι με το έργο της διάδοσης του τεκτονισμού στα Επτάνησα είχε ως στόχο τη μύηση των Ελλήνων στην ιδέα της απελευθέρωσης και τη διασύνδεση τους με τους αξιωματούχους Ιταλίας και Αγγλίας στα Επτάνησα. Πίστευε, και εν πολλοίς πέτυχε, ότι έτσι μπορεί να αφυπνίσει τον πατριωτισμό των Ελλήνων, όπου μέσα από τις μυστικές εταιρίες μπορούσαν να ξεσηκώσουν την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη υπέρ του ελληνικού ζητήματος και να επηρεάσουν αυτούς που έπαιρναν τις αποφάσεις. Μέσα από ια κανάλια των μυστικών εταιριών και ιδιαίτερα του τεκτονισμού, ο Ρώμας ήλθε σε επαφή και δημιούργησε άρρηκτους δεσμούς με σημαντικές επτανησιακές προσωπικότητες που συνέβαλαν αποφασιστικά στην απελευθέρωση της Ελλάδας. Μεταξύ αυτών: Ιωάννης Καποδίστριας, Αναστάσιος Φλαμπου-ριάρης, Σπυρίδων Νεράτζης, Ανδρέας Μουστοξύδης, Ιωάνννης Σιγούρος-Δεσύλλας κ.ά. Μετά το αποτυχημένο κίνημα των οπλαρχηγών της Πελοποννήσου εναντίον των Τούρκων, φθάνουν(Απρίλιος 1806) κυνηγημένοι στη Ζάκυνθο ο Κολοκοτρώνης, η αποδεκατισμένη φαμίλια του(από 30 Κολοκοτρωναίους διασώζονται 7) και περίπου 200 φυγάδες. Ο Ρώμας τον υποδέχεται σαν ήρωα και με προσωπικά του έξοδα ναυλώνει 8 μεγάλα καΐκια συν το προσωπικό του πλοίο, με τα οποία, σε αλλεπάλληλα ταξίδια στις απέναντι της Ζακύνθου πελοποννησιακές ακτές, μεταφέρει μερικές χιλιάδες κυνηγημένους από τους Τούρκους. Στη Ζάκυνθο ο Κολοκοτρώνης μυείται στον τεκτονισμό. Οι Τούρκοι απαιτούν(τέλος 1806) την παράδοση του Κολοκοτρώνη και ο Ρώμας τον φυγαδεύει στην Κέρκυρα. Εκεί τον γνωρίζει με τον στρατιωτικό Διοικητή Δανζελότ και άλλα εξέχοντα μέλη της Κέρκυρας, όλοι μυημένοι.   Το επαναστατικό κίνημα του 1809 ήταν πολύ καλά προετοιμασμένο και συμμετείχαν και πολλοί Τούρκοι με τα ασκέρια τους. Η κατάληψη της Ζακύνθου από τους Άγγλους (19/09/1809) και η μεγάλη στρατιωτική παρουσία τους στο κέντρο του κινήματος, τη Ζάκυνθο, ματαίωσε τα σχέδια αυτά. Οι Άγγλοι προδίδοντας στους τότε συμμάχους τους Οθωμανούς τη συμμετοχή Τούρκων στο κίνημα ματαίωσαν το κίνημα και στέρησαν τους Έλληνες από την εκ των έσω βοήθεια στις απελευθερωτικές βλέψεις τους, αφού οι Τούρκοι αντικατέστησαν όλους σχεδόν  τους Τούρκους διοικητές της Πελοποννήσου με φανατικούς και σκληρούς πασάδες. Οι Ρώμας και Κολοκοτρώνης συνειδητοποιούν ότι η Αγγλία θα παίξει σημαντικό ρόλο στην περιοχή και θα πρέπει να την προσεταιριστούν για να χρησιμοποιήσουν όταν θα έπρεπε τους αθέατους διαδρόμους του τεκτονισμού, ώστε να υπάρξει σοβαρή και σίγουρη πρόσβαση στη λήψη των αποφάσεων. Ο  Ρώμας καταφέρνει να θέσει υπό την αγγλική τεκτονική δικαιοδοσία τον επτανησιακό τεκτονισμό. Μετά την ίδρυση της Φιλικής Εταιρίας, οι μυστικές εταιρίες της Επτανήσου αποτελούν τον πυρήνα και τον τόπο μύησης των Ελλήνων σε αυτήν. Ο Εμμανουήλ Ξάνθος, πριν την ίδρυση της Φιλικής Εταιρίας έχει(1813) μυηθεί στον τεκτονισμό στη στοά Ένωσις της Λευκάδας.  Η επιτροπή έδρασε μέχρι το 1828 περίπου παρέχοντας τεράστια οικονομική και ηθική και πολιτική βοήθεια στην επανάσταση. Η τεράστια δράση της Επιτροπής Ζακύνθου αναφέρεται σποραδικά από την επίσημη ελληνική ιστορία. Η χρησιμοποίηση των μυστικών εταιριών και των δεσμών των μελών τους στην προετοιμασία και καθ’ όλη τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 φαίνεται και από τα παρακάτω περιστατικά που αποτέλεσαν κλειδιά στην επικράτηση της Επανάστασης και στην απελευθέρωση της Ελλάδος. Η σφαγή των Ψαρών Στη σφαγή των Ψαρών πολέμησαν στο πλευρό των Ελλήνων περίπου 65 φιλέλληνες Γάλλοι τέκτονες. 2 μόνο διασώθηκαν και περισυνελέγη-σαν από πειρατικό πλοίο. Αυτοί μετέδωσαν την είδηση της αποκρουστικής σφαγής στους αδελφούς τους Γάλλους και η είδηση πρωτακούστηκε μέσα σε κανονική τεκτονική συνεδρία στο Παρίσι. Από εκεί μεταδόθηκε σε όλη την Ευρώπη. Η σφαγή των Ψαρών αποτέλεσε κομβικό σημείο μεταστροφής της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης υπέρ του ελληνικού αγώνα. Το φιλελληνικό κίνημα στην Ευρώπη είχε ξεκινήσει δειλά, αλλά το γεγονός αυτό επέφερε την τεράστια έκρηξη του. Υψηλόβαθμοι τέκτονες Η ναυμαχία του Ναβαρίνου αποτέλεσε την καταλυτική νίκη των τριών συμμάχων εναντίον του τουρκοαιγυπτιακού στόλου και σήμανε την τελική ανάσταση των Ελλήνων. Αρχηγοί των τριών συμμαχικών στόλων οι Χέυδεν, Δεριγνύ και Κοδριγκτων και οι 3 υψηλόβαθμοι τέκτονες. Ύπατος Αρμοστής της Επτανήσου ο Άνταμ προσωπικός φίλος του Ρώμα και του Ανδρέα Μουστοξύδη, όλοι τέκτονες. Στην Κέρκυρα σώζονται τα προσωπικά αρχεία του Ανδρέα Μουστοξύδη και οι επιστολές του προς τους 3 ναυάρχους όπου τούς εξηγεί την ανάγκη της πραγματώσεως της ναυμαχίας. Ο Ιωάννης Ρωμαίη, Ιταλός αξιωματικός που υπηρετεί μισθοφόρος στην αιγυπτιακή ναυαρχίδα και είναι από ετών προσωπικός φίλος του Ρώμα και μέλος της στοάς Αναγεννηθείς Φοίνιξ της Ζακύνθου, τροφοδοτεί τον Ρώμα και αυτός τον Μουστοξύδη με κάθε μυστική πληροφορία για τον αιγυπτιακό στόλο. Αρχηγός της Εθνικής Ανατολής Κερκύρας(η τότε ελληνική τεκτονική αρχή) ο Δούκας του Σάσσεξ προσωπικός φίλος και επιλογή για τη θέση του αρχηγού, των Ρώμα και Μουστοξύδη. Ο Άγγλος υπουργός εξωτερικών Λόρδος Κάννιγκ, υψηλότατο στέλεχος του αγγλικού τεκτονισμού, παίρνει εντολή από την κυβέρνηση του να στείλει διαταγή στον Κοδριγκτων να μη συμμετάσχει σε επιχείρηση εναντίον του στόλου των Τούρκων. Ο Κάννιγκ αποστέλλει τη διαταγή όχι απευθείας στον ναύαρχο Κοδριγκτων, αλλά στον διοικητή της Επτανήσου Άνταμ. Το τι συμφωνήθηκε και το πως έδρασε το κερκυραϊκό λόμπι δεν είναι γνωστό. Τη διαταγή ισχυρίστηκε ο Κοδριγκτων ότι δεν την έλαβε ποτέ, αλλά ήξερε από την 1^η στιγμή το περιεχόμενο της και το κράτησε κρυφό. Η ναυμαχία έγινε, χωρίς να είναι βέβαιο το ποιος την προκάλεσε, με τα γνωστά υπέρ του ελληνικού ζητήματος αποτελέσματα(06/10/1827). Όταν αργότερα η αγγλική κυβέρνηση κάλεσε σε απολογία τον Κοδριγκτων και ήταν έτοιμη να τον καρατομήσει, δείχνοντας ευαισθησία στους Οθωμανούς, ο Κάννιγκ, με την παρότρυνση και παράκληση του Μουστοξύδη, ανέλαβε την υπεράσπιση του και ο Κοδριγκτων δεν καταδικάστηκε ποτέ. Επίλογος Κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι η Ελληνική Επανάσταση είναι έργο των μυστικών εταιριών και, ιδιαίτερα, του τεκτονισμού. Οι μυστικές εταιρίες έδωσαν το κατάλληλο μυστικό και υπόγειο σύστημα διασυνδέσεων και μυστικισμού που χρειάζεται ένα τέτοιο εγχείρημα. Ιδιαίτερα η εμπιστοσύνη που απαιτείται σε τέτοιες περιπτώσεις μεταξύ των εμπλεκομένων προσώπων, η εχεμύθεια και πίστη σε ιερό σκοπό και οι διαπροσωπικές/αδελφικές σχέσεις, και οι επιρροές στα κέντρα λήψεως αποφάσεων, ήταν καταλυτική. Υπάρχουν πολλά στοιχεία για την ελληνική ιστορία, ιδιαίτερα τη νεότερη, που είτε παραμένουν στο περιθώριο της είτε δεν έχουν ερευνηθεί. Ο ιστορικός πρέπει να αναζητεί και να καταγράφει τα γεγονότα. Η απόκρυψη τους δεν συμβάλλει στην πρόοδο ούτε της γνώσης ούτε του ανθρώπου.