Σεπτεμβριανά(1955)

Σεπτεμβριανά(1955)

Με τον όρο Σεπτεμβριανά εννοούμε το πογκρόμ που εξαπέλυσε ο τουρκικός όχλος, υπό την καθοδήγηση της κυβέρνησης Menderes, εναντίον της πολυπληθούς και ευημερούσας ελληνικής κοινότητας της Κωνσταντινούπολης(06-07/09/1955). Αποτέλεσμα, οι 100.000 Έλληνες που ζούσαν εκείνη την περίοδο στην Πόλη να συρρικνωθούν σταδιακά και σήμερα μόλις και μετά βίας να ξεπερνούν τις 2.000. Τη γειτονική χώρα κυβερνούσε(1955) ο Adnan Menderes-«πρώιμος Erdoğan»- και το Δημοκρατικό Κόμμα. Ο Menderes έπαιζε αρκετά το μουσουλμανικό χαρτί, προκαλώντας εκνευρισμό στο κεμαλικό κατεστημένο της χώρας. Το αποδεικνύουν και τα χιλιάδες τζαμιά που κτίστηκαν επί πρωθυπουργίας του. Η οικονομική κατάσταση στην Τουρκία δεν ήταν ανθηρή, ενώ ο εθνικιστικός πυρετός ανέβαινε, καθώς οι Ελληνοκύπριοι διεκδικούσαν την ένωση της μεγαλονήσου με την Ελλάδα. Ήταν μια καλή αφορμή για τους Τούρκους ηγέτες να αποσπάσουν την κοινή γνώμη από τα προβλήματά της, στρέφοντάς την κατά της ελληνικής μειονότητας που ευημερούσε. Ο Menderes ισχυρίστηκε(28/08/1955) δημόσια ότι οι Ελληνοκύπριοι σχεδίαζαν σφαγές κατά των Τουρκοκυπρίων. Αφορμή για το Πογκρόμ κατά του Ελληνισμού της Πόλης: έκρηξη(06/09) ενός αυτοσχέδιου μηχανισμού στο Τουρκικό Προξενείο της Θεσσαλονίκης, που στεγαζόταν και στεγάζεται και σήμερα στο σπίτι, όπου γεννήθηκε ο Kemal Atatürk, ιδρυτής του σύγχρονου τουρκικού κράτους. Ως δράστης συνελήφθη από τις ελληνικές αρχές ο Oktay Engin, μουσουλμάνος σπουδαστής από την Κομοτηνή, που αργότερα περιεβλήθη το φωτοστέφανο του ήρωα. Τιμήθηκε στην Τουρκία και διορίστηκε κυβερνήτης σε επαρχία. Χρόνια αργότερα σε μία συνέντευξή του στην «Ελευθεροτυπία» αρνήθηκε οποιαδήποτε σχέση με το συμβάν και θεώρησε εαυτόν θύμα των ελληνικών αρχών. Από την έκρηξη στο σπίτι του Atatürk προκλήθηκαν μικρές υλικές ζημίες στις τζαμαρίες του κτιρίου, αλλά οι τουρκικές εφημερίδες εκμεταλλεύτηκαν το γεγονός, μεγαλοποιώντας και διαστρεβλώνοντάς το, κατόπιν κυβερνητικών οδηγιών. Πρωτοσέλιδοι τίτλοι, όπως «Έλληνες τρομοκράτες κατέστρεψαν το πατρικό σπίτι του Atatürk» της ISTANBUL EXPRESS και δημοσίευση μιας σειράς παραποιημένες φωτογραφίες του συμβάντος, προκάλεσαν «αυθόρμητες» διαδηλώσεις στην Πλατεία Taksim το απόγευμα της ίδιας μέρας. Το μαινόμενο πλήθος των 50.000 ατόμων στράφηκε κατά των ελληνικών περιουσιών στη συνοικία Πέραν(17:00). Οι λεηλασίες κράτησαν μέχρι τις πρωινές ώρες της 7^ης Σεπτεμβρίου, όταν επενέβη ο Στρατός, καθώς η κατάσταση κινδύνευε να τεθεί εκτός ελέγχου. Μέχρι τότε, οι αρχές παρέμειναν απαθείς, όταν δεν διευκόλυναν τους πλιατσικολόγους στο έργο. Ο μηχανισμός του Δημοκρατικού Κόμματος, που ήλεγχε τα συνδικάτα, έπαιξε καταλυτικό ρόλο στα έκτροπα. Μεγάλος αριθμός διαδηλωτών μεταφέρθηκε από τη Δ Μικρά Ασία δωρεάν, αντί αμοιβής $ 6, που ουδέποτε τους δόθηκε. 4.000 ταξί τους μετέφεραν στον χώρο των ταραχών, ενώ φορτηγά του Δήμου της Κωνσταντινούπολης είχαν αναπτυχθεί σε επίκαιρα σημεία της Πόλης, φορτωμένα με τσεκούρια, φτυάρια, ρόπαλα, αξίνες, σφυριά, σιδερένιους λοστούς και μπιτόνια βενζίνης, απαραίτητα για τον όχλο των επιδρομέων, που επέπεσε επί των ελληνικών καταστημάτων με τα συνθήματα «Θάνατος στους γκιαούρηδες», «Σπάστε, γκρεμίστε, είναι γκιαούρης», «Σφάξτε του έλληνες προδότες», «Κάτω η Ευρώπη» και «Εμπρός να βαδίσουμε κατά της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης». Την οργή του όχλου δεν γλύτωσαν και κάποια καταστήματα αρμενικής και εβραϊκής ιδιοκτησίας. Άνδρες και γυναίκες βιάστηκαν και σύμφωνα με τη μαρτυρία του γνωστού τούρκου συγγραφέα Aziz Nesin, πολλοί ιερείς εξαναγκάστηκαν να υποστούν περιτομή, με θύμα ένα αρμένιο παπά. 16 Έλληνες έχασαν τη ζωή τους και 32 τραυματίστηκαν. Έκτροπα κατά των Ελλήνων δεν έγιναν μόνο στην Κωνσταντινούπολη, αλλά και στη Σμύρνη. Τούρκοι εθνικιστές έκαψαν(πρωί 07/09) το ελληνικό περίπτερο στη Διεθνή Έκθεση Σμύρνης. Κατέστρεψαν το νεόκτιστο εκκλησάκι της Αγίας Φωτεινής, ενώ λεηλάτησαν σπίτια ελλήνων στρατιωτικών, που υπηρετούσαν στο Στρατηγείο του ΝΑΤΟ. Ο πρωθυπουργός Menderes σε δηλώσεις του ισχυρίστηκε ότι το πογκρόμ κατά των Ελλήνων ήταν έργο των κομμουνιστών. Ένας ισχυρισμός που κατέπεσε αυτοστιγμεί και από τις αναφορές των ξένων πρεσβειών στην Άγκυρα προς τις κυβερνήσεις τους, που επισήμαιναν τις μεγάλες ευθύνες των τουρκικών αρχών.  Η κυβέρνηση Παπάγου προσπάθησε να διεθνοποιήσει το θέμα, χωρίς σημαντικά αποτελέσματα. Αμερικανοί και Βρετανοί δεν ήταν διατεθειμένοι να ασκήσουν πιέσεις στην Τουρκία, πολύτιμο σύμμαχο στην διάρκεια του «Ψυχρού Πολέμου». Οι νατοϊκοί σύμμαχοί μας είπαν ξεκάθαρα να ξεχάσουμε το συμβάν. Μόνο το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών από τους διεθνείς οργανισμούς απαίτησε από την Τουρκία εξηγήσεις για την καταστροφή του 90% των ορθόδοξων ναών στην Κωνσταντινούπολη. Η αμερικανική Γερουσία με απόφασή της κάλεσε τον Πρόεδρο Clinton να ανακηρύξει την 6^η Σεπτεμβρίου Ημέρα Μνήμης για τα Θύματα του Πογκρόμ(Αύγουστος 1995). Το Πογκρόμ κατά του Ελληνισμού της Πόλης:

1.       Θάνατος 16 Ελλήνων και τραυματισμός 32

2.       Θάνατος ενός Αρμένιου

3.       Βιασμός 12 Ελληνίδων

4.       Βιασμός αδιευκρίνιστου αριθμού ανδρών(εξαναγκάστηκαν να υποστούν περιτομή)

5.       Καταστροφή

·         4.348 εμπορικών καταστημάτων

·         110 ξενοδοχείων

·         27 φαρμακείων

·         23 σχολείων

·         21 εργοστασίων

·         73 εκκλησιών

·         περίπου 1000 κατοικιών, όλα ελληνικής ιδιοκτησίας.

Το οικονομικό κόστος των ζημιών ανήλθε σε $ 150 εκ, σύμφωνα με διεθνείς οργανισμούς. Η ελληνική κυβέρνηση τις υπολόγισε σε 500 εκ. Η οικονομική αιμορραγία και ο φόβος ανάγκασαν χιλιάδες έλληνες ομογενείς να μεταναστεύσουν στην Ελλάδα. Το τουρκικό κράτος διά του προέδρου Celâl Bayar υποσχέθηκε αποζημίωση για την καταστροφή των ελληνικών περιουσιών. Στην καλύτερη δεν ξεπέρασε το 20% των απαιτήσεών τους, με δεδομένο ότι τα περιουσιακά τους στοιχεία είχαν υποτιμηθεί δραματικά. Πολλές λεπτομέρειες για τα Σεπτεμβριανά ήλθαν στο φως το 1961, κατά τη διάρκεια της δίκης για εσχάτη προδοσία του ανατραπέντος από τους στρατιωτικούς πρωθυπουργού Adnan Menderes, ο οποίος δεν γλύτωσε από την αγχόνη. Πολύτιμα στοιχεία προσκομίζει και το βιβλίο του διαπρεπούς ελληνοαμερικανού βυζαντινολόγου Σπύρου Βρυώνη «The Mechanism of catastrophe: The Turkish Pogrom οf September 6-7, 1955 and the destruction of Greek Community of Istambul(Greekworks.com, New York, 2005). Ο ΒΡΩΜΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΑΣ ΚΑΙ ΑΛΛΗ ΜΙΑ ΔΙΗΓΗΣΗ ΤΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ Η βαρβαρότητα της Άγκυρας δεν ήταν η μόνη υπεύθυνη για τα απάνθρωπα αυτά γεγονότα. Αφορμή πογκρόμ: ο επαναστατικός αγώνας των Κυπρίων(Απρίλιος) εναντίον της Μεγάλης Βρετανίας αφού η τελευταία δεν αναγνώριζε το δικαίωμα του κυπριακού ελληνισμού για αυτοδιάθεση. Η Ελλάδα προσφεύγει στον ΟΗΕ για το Κυπριακό ενώ η Βρετανία συγκαλεί στο Λονδίνο Τριμερή Διάσκεψη εμπλέκοντας στο Κυπριακό και την Τουρκία η οποία είχε παραιτηθεί υπέρ της Αγγλίας από κάθε δικαίωμα της στην Κύπρο(1878) όταν είχε πουλήσει το νησί στους Βρετανούς. Έτσι η Βρετανία κατορθώνει να καταστήσει το Κυπριακό ελληνοτουρκικό πρόβλημα, ενώ η ίδια αναλαμβάνει ρόλο μεσολαβητή ακυρώνοντας τον κυπριακό αγώνα για Ένωση με την Ελλάδα. Υποδεικνύει τις επόμενες πολιτικές κινήσεις και τις παράλογες απαιτήσεις της Τουρκίας και σε συνεργασία καλλιεργούν το κατάλληλο εχθρικό κλίμα κατά των Ελλήνων.  Η κυβέρνηση Menderes είχε σχεδιάσει τα επεισόδια σε κεντρικό επίπεδο και με αγγλική προτροπή. Στα βρετανικά αρχεία υπάρχουν έγγραφα τα οποία τονίζουν ότι θα ήταν ωφέλιμο για την Αγγλία ένας ξεσηκωμός στην Πόλη εναντίον των Ελλήνων. Άγγλος διπλωμάτης σε τηλεγράφημα που έστειλε στο Λονδίνο από την Αθήνα αναφέρει «αρκεί ένα κτύπημα στο σπίτι όπου γεννήθηκε ο Atatürk στη Θεσσαλονίκη για να προκληθεί μείζονα κρίση στις σχέσεις των δύο χωρών, οι οποίες είναι άριστες αυτή την περίοδο». Ο πρωθυπουργός Menderes προσπάθησε να επιρρίψει τις ευθύνες στους κομμουνιστές αιφνιδιασμένος από το μέγεθος της καταστροφής και υπό το βάρος του διεθνούς τύπου που πρόβαλε τις τουρκικές θηριωδίες. Την πολιτική της συστηματικής εξόντωσης των μειονοτήτων στην Τουρκία φανερώνει και η κυνική δήλωση του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης İsmet İnönü μετά τα γεγονότα, «είναι καλό που δεν αναμείχθηκε το κόμμα μας στα γεγονότα, όμως οι εκδηλώσεις αυτές ήταν πολύ καλά οργανωμένη εθνική ενέργεια και ωφέλιμη για να καθαρίσει η χώρα μας από το ελληνικό στοιχείο, που είναι ένας βραχνάς».  Η ελληνική κυβέρνηση ακολούθησε έναντι της Τουρκίας την πάγια πολιτική που εφαρμόζουν ως σήμερα όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις, περιορίστηκε σε διαβήματα προς την Άγκυρα! Οι ΗΠΑ θα επιρρίψουν τις ευθύνες για τα γεγονότα της Πόλης στους Τούρκους και στους Έλληνες! Δεν καταδίκασαν τα επεισόδια ούτε εξέφρασαν και την συμπάθεια τους στα θύματα, ενώ αξίωσαν να σταματήσουν οι ελληνοτουρκικές διενέξεις προς χάριν της Βορειοατλαντικής συμμαχίας. Από τότε οι ευαισθησίες των Αμερικανών ως προς τις μειονότητες ήταν επιλεκτικές. Η «αποκατάσταση» της εθνικής μας αξιοπρέπειας έγινε με την έπαρση της ελληνικής σημαίας και την ανάκρουση του εθνικού μας ύμνου στο στρατηγείο του ΝΑΤΟ στην Σμύρνη όπου και εκεί είχαν γίνει ανάλογα επεισόδια σε βάρος των Ελλήνων(1995).