Το χρυσόμαλλο δέρας δεν ήταν μύθος!...

Το χρυσόμαλλο δέρας δεν ήταν μύθος!...

[σάμπως οι μύθοι των αρχαίων Ελλήνων δεν είχαν όλοι κάποια λογική, κάποια βάση, αλλά δοσμένη με τόση φαντασία;]

Τι ήταν το Χρυσόμαλλο Δέρας και ποια η σχέση του με τον Φρίξο και τον Αιήτη; Εδώ έχουμε να κάνουμε με μια πρωτότυπη, παράξενη ιστορία, ένα ανθρώπινο δράμα, με συναισθηματικές μεταπτώσεις, με ήρωες 2 παιδιά βασανισμένα από την μητριά τους. Κάποτε ο βασιλιάς της Βοιωτίας Αθάμας παντρεύτηκε την θεά Νεφέλη και απέκτησε μαζί της 2 παιδιά, τον Φρίξο και την Έλλη. Αλλά ο άπιστος σύζυγος εγκατέλειψε την σύζυγό του και παντρεύτηκε την κόρη του Κάδμου Ινώ, μια δύστροπη και κακή γυναίκα. Κοντά στην μητριά τους, η ζωή των παιδιών έγινε ανυπόφορη. Έδειχνε την αποστροφή της σ’ αυτά καθημερινά, καταπιέζοντας και βασανίζοντάς τα απάνθρωπα και σκληρά. Η πέτρινη καρδιά της δε συγκινούνταν ποτέ ούτε από τα παρακάλια ούτε από τα δάκρυα των αθώων εκείνων παιδιών. Η παρουσία τους πίστευε ότι στεκόταν εμπόδιο στην οικογενειακή της ευτυχία. Γι' αυτό πήρε την απόφαση να τα βγάλει από τη μέση. Περίμενε την κατάλληλη ευκαιρία, που δεν άργησε να έρθει.  Κάποτε έπεσε πείνα(λιμός) στη Βοιωτία, γιατί η Ινώ διέταξε κρυφά να βάλουν σε φούρνο και να ψήσουν όλους τους σπόρους των δημητριακών που σκόπευαν να σπείρουν εκείνη τη χρονιά. Αποτέλεσμα ήταν να μη φυτρώσουν τα σπαρτά. Ο Αθάμας έστειλε απεσταλμένους στο μαντείο των Δελφών, για να ρωτήσουν τι έπρεπε να κάνει για ν' αποσοβηθεί το κακό. Αλλά η Ινώ δωροδόκησε τους απεσταλμένους, παραγγέλλοντάς τους να πουν ότι τάχα το μαντείο έδωσε εντολή να θυσιαστούν τα παιδιά της Νεφέλης.  Η σατανική γυναίκα κατάφερε να πείσει τον Αθάμα ότι, αν τα θυσίαζε, το κακό θα σταματούσε και οι θεοί θα ξανάφερναν στη χώρα του την προηγούμενη ευφορία κι ευτυχία. Εκείνος, ανόητος κι ευκολόπιστος καθώς ήταν, έπεσε εύκολα στα δίχτυα της παμπόνηρης γυναίκας, την πίστεψε και δέχτηκε να θυσιαστούν τα παιδιά του. Μα ο Δίας, άγρυπνος, παρακολουθούσε τα γεγονότα στο παλάτι του Κάδμου, ένα άβουλο παιχνίδι στα χέρια της γυναίκας του πια, ενώ, σαν βασιλιάς, έπρεπε να έχει το σθένος και τη βούληση για να κυβερνά με σύνεση.  Ο πατέρας των θεών και των ανθρώπων δεν μπορούσε να βλέπει κατάφορες αδικίες σε βάρος ανήμπορων υπάρξεων, όπως εκείνα τ' αθώα παιδιά. Έστειλε λοιπόν αμέσως την πραγματική μάνα των παιδιών, τη Νεφέλη, με το φτερωτό του κριάρι, που είχε χρυσόμαλλη προβιά. Τη στιγμή που η σκληρή μητριά ήταν έτοιμη να πνίξει τα παιδιά, η μάνα τους τ' άρπαξε, τα έβαλε πάνω στο ιερό κριάρι του Δία, με την ανθρώπινη λαλιά, και τα γλίτωσε. Πέταξαν ψηλά διασχίζοντας το Αιγαίο πέλαγος.  Καθώς περνούσαν πάνω από το στενό της θάλασσας, που ενώνει Προποντίδα και Αιγαίο, τα παιδιά χαίρονταν, απολαμβάνοντας τα ωραία τοπία που έβλεπαν. Από τη φυλακή τους βρέθηκαν στον ελεύθερο κόσμο, από τα βασανιστήρια στην ξεγνοιασιά της μητρικής αγάπης και στοργής και από την αδικία των ανθρώπων στη δικαιοσύνη του θεού. Το κριάρι πετούσε εκεί που αυτό ήθελε· ήξερε το δρόμο. Τα παιδιά αφήνονταν σ' αυτό το υπέροχο ταξίδι χωρίς να σκέφτονται τίποτα, με ανοιχτές όλες τους τις αισθήσεις, για ν' απολαμβάνουν το συνταίριασμα των καταπράσινων αυλών, της ολογάλανης θάλασσας και του ολόχρυσου ήλιου, που τρεμόπαιζε καθώς βουτούσε από ψηλά στον ακύμαντο καθρέφτη της θάλασσας.  Μα όλα τ' ανθρώπινα έχουν όρια, τοπική και χρονική διάρκεια. Έτσι και η χαρά των παιδιών δεν κράτησε πολύ. Γιατί το κορίτσι σε μια στιγμή έχασε την ισορροπία του, έπεσε στη θάλασσα και εκεί άφησε την τελευταία του πνοή. Η  θάλασσα, που πριν από λίγο απολάμβανε με πάθος, έγινε ο υγρός τάφος του. Γι' αυτό το στενό αυτό της θάλασσας, όπου έπεσε η Έλλη, ονομάστηκε Ελλήσποντος, δηλ. πόντος, θάλασσα της Έλλης. Ο Φρίξος ένιωσε βαθιά θλίψη για τον άτυχο χαμό της αδερφής του.  Μα ποιος μπορούσε να πάει ενάντια στις θεές Μοίρες, που ρυθμίζουν και καθορίζουν όλα τ' ανθρώπινα; Η διάρκεια της ζωής του κοριτσιού ήταν προκαθορισμένη όπως και οι συνθήκες και ο τρόπος του θανάτου του. Θα γλίτωνε απ' τα χέρια της άπονης μητριάς, αλλά θα έφτανε στο τέλος η ζωή της μέσα στα βαθιά νερά της θάλασσας. Ωστόσο, οι θνητοί εύκολα δεν μπορούν ν' αποχωριστούν τ' αγαπημένα τους πρόσωπο, δε συνηθίζουν στ' ανελέητα χτυπήματα της Μοίρας. Έτσι κι ο Φρίξος, ένιωσε μια μεγάλη απογοήτευση, μοναξιά. Όλα γι' αυτόν ξαφνικά έγιναν ανούσια, δίχως νόημα. Για μια στιγμή πέρασε από το μυαλό του η ιδέα ν' αφήσει τον εαυτό του να πέσει κι αυτός στα βαθιά νερά της θάλασσας, ακολουθώντας στο ταξίδι για τον Κάτω Κόσμο την αγαπημένη και μονάκριβή του αδερφή.  Μα το κριάρι, που κατάλαβε τις σκέψεις του και διαισθάνθηκε τις προθέσεις του, μίλησε μ' ανθρώπινη λαλιά. Έδωσε θάρρος και κουράγιο στο παλικάρι, αισιοδοξία για τη ζωή. «Οι θεοί τα κανονίζουν όλα», του είπε. «Όλοι έχουμε μια αποστολή στη γη· αυτή την αποστολή πρέπει να εκπληρώσουμε».  Έτσι, συνεχίζοντας το ταξίδι ο Φρίξος, έφτασε στην Κολχίδα, στην απόμακρη χώρα του Καύκασου, όπου βασίλευε ο γιος του Ήλιου Αιήτης, αδερφός της Πασιφάης(βασίλισσας της Κρήτης) και της μάγισσας Κίρκης. Στη χώρα εκείνη οι ακτίνες του ήλιου αναπαύονταν και ξανά ξυπνούσαν, στο αδιάκοπο κυνήγι της μέρας και της νύχτας. Ο Αιήτης υποδέχτηκε εγκάρδια τον Φρίξο και τον φιλοξένησε. Αργότερα του έδωσε την κόρη του Χαλκιόπη για γυναίκα. Έτσι την έλεγαν, γιατί είχε «χάλκινο πρόσωπο». Το κριάρι όμως προοριζόταν για θυσία. Γι' αυτό ο Φρίξος το πρόσφερε στον Φύξιο Δία, προστάτη των δραπετών και το χρυσόμαλλο δέρας(προβιά) το παρέδωσε στον πεθερό του, για να το φυλάξει. Ο Αιήτης το κρέμασε σε μια βελανιδιά στο ιερό του Άρη κι έβαλε για φύλακά του ένα δράκοντα, πελώριο φίδι, πάντα έμεινε άγρυπνο και δεν επέτρεπε σε κανέναν να περάσει. Ήταν ικανό να περιτυλίξει ένα μεγάλο καράβι μαζί με όλο του το πλήρωμα. Το χρυσόμαλλο δέρας όμως δεν ήταν καθαρά αποκύημα της φαντασίας των αρχαίων Ελλήνων, αλλά βασιζόταν σε ιστορικά δεδομένα του τρόπου απόληψης χρυσού. Η απόληψη του πολύτιμου μετάλλου γινόταν με προβιές, κυρίως προβάτων, τις οποίες βουτούσαν οι μεταλλευτές μέσα στο ποτάμι, όπου και εγκλωβίζονταν τα ψήγματα του χρυσού. Στη συνέχεια οι προβιές στέγνωναν και τινάζονταν για να συλλεχθεί ο χρυσός ή καίγονταν για να αποληφθούν οι σβόλοι του χρυσού. «Με την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη των τεχνικών, οι προβιές τοποθετούνταν σε σταθερά ξύλινα ρείθρα μέσα στην κοίτη του ποταμού» εξήγησε ο Μάρκος Βαξεβανόπουλος, υποψήφιος διδάκτορας γεωλογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, σε διάλεξη που έδωσε στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Βόλου, με θέμα: «Αρχαία μεταλλεία: Από το Πήλιο του Ιάσονα, στο Λαύριο του Πεισίστρατου». Όπως υπογραμμίζει στην ομιλία του, το αξιόλογο στα φιλολογικά έργα για την Αργοναυτική εκστρατεία, αλλά και τον Τρωικό πόλεμο είναι ότι τα οικονομικά κέντρα της εποχής και τα γεωστρατηγικά σημεία τοποθετούνται προς την περιοχή του Εύξεινου Πόντου. «Και όχι άδικα», εξηγεί, «καθώς τα γεγονότα που περιγράφονται τοποθετούνται χρονικά περίπου στο πέρασμα από την Εποχή του Χαλκού στην Εποχή του Σιδήρου». Πρόσφατα, στην περιοχή της Γεωργίας, μελετήθηκαν χώροι με την αρχαιότερη εξόρυξη και μεταλλουργία σιδήρου- περίπου το 1400 π.Χ. Αυτό δείχνει ότι στην ευρύτερη περιοχή του Εύξεινου Πόντου έχουμε το πέρασμα από τη μεταλλουργία του χαλκού, στη μεταλλουργία του σιδήρου. «Άρα, όχι άδικα», συμπεραίνει, «ο Ηρόδοτος τοποθέτησε τη φυλή των Χαλύβων, που επεξεργάζονταν το σίδηρο, σε εκείνη την περιοχή». Οι αιώνες γνώσης σε θέματα μεταλλευτικής και μεταλλουργίας οδηγούν σταθερά στην ανακάλυψη της απόληψης και της χύτευσης του σιδήρου. Πιθανότατα, οι ταξιδευτές της εποχής μεταφέρουν στον ελλαδικό χώρο τις γνώσεις για το νέο μέταλλο. Η νέα εποχή θα σημαδευτεί από τα πιο ισχυρά, πιο γερά στην κρούση, σιδερένια όπλα. Όπως πιθανολογεί, άλλωστε, ο κ. Βαξεβανόπουλος, «η λεγόμενη «Κάθοδος των Δωριέων» έχει σχέση με την κάθοδο της γνώσης σε θέματα μεταλλευτικής και μεταλλουργίας. «Ας μην ξεχνάμε ότι ο βασικός μοχλός της οικονομίας και των επιμέρους λειτουργιών της ήταν η κατοχή των μετάλλων και των μεταλλοφόρων περιοχών» διευκρινίζει.

Αρχαία μεταλλεία στο Πήλιο Ο Ιάσονας, όμως, δεν ξεκίνησε από μία περιοχή, χωρίς γνώσεις μεταλλευτικής και μεταλλουργίας. Οι κάτοικοι της αρχαίας Ιωλκού γνωρίζουν το χρυσό και το χαλκό, ως μέταλλα. Το Πήλιο μέχρι πρότινος δεν ήταν γνωστό για την παρουσία χρήσιμων μετάλλων. «Κι όμως», αναφέρει ο υποψήφιος διδάκτορας, «από την περιοχή της Ζαγοράς μέχρι το χωριό Καλαμάκι Πηλίου έχουν βρεθεί πάνω από 30 μεταλλοφόρες περιοχές με έντονη την παρουσία ορυκτών του σιδήρου, του μολύβδου και του χαλκού». Μάλιστα, στο χωριό Ξουρίχτι, ανακαλύφθηκε αρχαίο υπόγειο μεταλλείο με συνολικό μήκος διαδρόμων πάνω από 100 m, ενώ στη γύρω περιοχή, έντονη είναι η παρουσία επιφανειακών εκμεταλλεύσεων. «Μπορούμε λοιπόν να υποθέσουμε ότι η εξάντληση των τοπικών μεταλλοφοριών, υπήρξε η κύρια αφορμή για την οργάνωση εκστρατειών σε υπερπόντιες περιοχές. Η αναζήτηση νέων και πλούσιων μεταλλοφοριών χαλκού και χρυσού, πιθανώς, ήταν η κύρια αιτία των αποστολών, ίσως και των επιμέρους πολεμικών συγκρούσεων» εκτιμά.

Αρχαίο Λαύριο Σημείο σταθμός στην ιστορία του Λαυρίου είναι για τον κ. Βαξεβανόπουλο, το 546 π.Χ., οπότε και επιστρέφει ο Πεισίστρατος από την εξορία του. Από το Παγγαίο και τη Θράκη, όπου είχε εξοριστεί, φέρνει μαζί του έμπειρους μεταλλευτές των μεταλλείων του Παγγαίου και της Σκαπτής Ύλης και πλέον το Λαύριο αρχίζει να γνωρίζει ιδιαίτερη ακμή. Ξεκινά η διάνοιξη δαιδαλωδών στοών, που συνδέονται με την επιφάνεια με κατακόρυφα φρεάτια. Το 483 π.Χ. θα ανακαλυφθεί μία ιδιαίτερα πλούσια μεταλλοφορία που θα οδηγήσει στην οικονομική άνθηση της Αθήνας. Από τις προσόδους αυτής της ανακάλυψης, ο Θεμιστοκλής θα πείσει του Αθηναίους να ναυπηγήσουν 200 τριήρεις, με τις οποίες νίκησαν τον Περσικό στόλο στη ναυμαχία της Σαλαμίνας. «Άρα, αντιλαμβανόμαστε ότι ακόμη και η πορεία της ιστορίας εξαρτάται από την εξέλιξη της μεταλλευτικής δραστηριότητας, αφού αυτή ορίζει τους πυλώνες της οικονομίας και κατ’ επέκταση της πολιτικής» προσθέτει, χαρακτηρίζοντας το Λαύριο ως «την 1^η βιομηχανική επανάσταση προ Χριστού». Γενικότερα πάντως, μεγάλα μεταλλευτικά κέντρα της αρχαιότητας θεωρούνται η Θάσος, η απέναντι της Θάσου περιοχή της Σκαπτής Ύλης, το όρος Παγγαίο, το όρος Άγκιστρο, η ΒΑ Χαλκιδική, η Σίφνος και η Μήλος. Σε όλες αυτές τις
περιοχές υπάρχουν δεκάδες αρχαίες υπόγειες στοές εξόρυξης μεταλλεύματος, οι οποίες, όμως, δεν έχουν μελετηθεί ενδελεχώς, με αποτέλεσμα την έλλειψη βασικών στοιχείων και την καταστροφή πολλών στοών, καταλήγει ο κ. Βαξεβανόπουλος.