OI ΜΕΓΑΛΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ(σαν σήμερα υπογραφή Συνθήκης των Σεβρών)

OI ΜΕΓΑΛΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ(σαν σήμερα υπογραφή Συνθήκης των Σεβρών)

1920: Ο σουλτάνος Μεχμέτ ο 6ος υπογράφει τη Συνθήκη των Σεβρών, που βάζει την οριστική «ταφόπλακα» στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η Ελλάδα κερδίζει εδάφη και γίνεται «η χώρα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών», σύμφωνα με τον Ελευθέριο Βενιζέλο(28/07 με το παλαιό ημερολόγιο)

ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ(1864-1936)  Από τη Συνθήκη των Σεβρών(1920) στη Συνθήκη της Λωζάννης (1923)

Τον Σεπτέμβριο του 1918 ο ελληνικός στρατός μπήκε στην Κωνσταντινούπολη. Λίγο αργότερα σκάφη του ελληνικού στόλου εισέπλευσαν στον Κεράτιο Κόλπο. Το όνειρο που έτρεφε ο Ελληνισμός επί 4,5+ αιώνες, από την Άλωση της Πόλης από τους Τούρκους(1453), φάνηκε να μπαίνει στον δρόμο της εκπλήρωσης. 2 χρόνια αργότερα η Συνθήκη των Σεβρών, με τις γενναίες όσο και δίκαιες παραχωρήσεις της προς την Ελλάδα, θα έθετε και τη σφραγίδα της διεθνούς νομιμότητας σε αυτή τη μεταβολή του ονείρου σε πραγματικότητα.  Τα ελληνικά στρατιωτικά τμήματα έκαναν την είσοδό τους στην αλλοτινή Βασιλεύουσα ως μέρος των νικηφόρων συμμαχικών δυνάμεων. Ήταν το τέλος του A' ΠΠ. H Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε ηττηθεί και η Ελλάδα ανήκε στο στρατόπεδο των νικητών.  Το κολοσσιαίο αυτό επίτευγμα υπήρξε έργο ενός μόνο ανθρώπου: του Ελευθερίου Βενιζέλου. Από πολύ νωρίς διείδε τις δυνατότητες που προσέφερε στην Ελλάδα η κοσμογονική παγκόσμια σύρραξη του 1914-8 για την ικανοποίηση των δικαίων αιτημάτων της και την πραγματοποίηση των εθνικών της πόθων. Δεν άργησε να καταλήξει στην πεποίθηση ότι επιτακτικό καθήκον για την Ελλάδα ήταν η είσοδός της στον πόλεμο στο πλευρό του στρατοπέδου που ο ίδιος προέβλεπε ότι θα τον κέρδιζε, κίνηση που θα της εξασφάλιζε λαμπρές προοπτικές για ουσιώδεις διεκδικήσεις. Οι προβλέψεις του Βενιζέλου επαληθεύτηκαν και το 1918 η νίκη στεφάνωσε τα όπλα των Συμμάχων ή της Entente Cordiale(Εγκάρδια Συνεννόηση)-Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία, και στο πλευρό τους Ιταλία, Ιαπωνία και ΗΠΑ και μικρότερες δυνάμεις-. H έκβαση του πολέμου επέτρεψε στην Ελλάδα να παρακαθήσει με σοβαρές αξιώσεις στην τράπεζα των διαπραγματεύσεων όπου θα ξαναμοιραζόταν ο κόσμος.  Το τίμημα που χρειάστηκε να καταβάλει η Ελλάδα για να φθάσει σε αυτό το σημείο υπήρξε βαρύ στα πολεμικά μέτωπα και στο εσωτερικό. Οι προσπάθειες και οι θυσίες που το αποτελούσαν δεν σταμάτησαν εκεί. Συνεχίστηκαν ως την τραγική μεταστροφή του θριάμβου σε καταρράκωση 4 χρόνια αργότερα με τη Μικρασιατική Καταστροφή και οι συνέπειές τους σημάδεψαν τα χρόνια που την ακολούθησαν. Πρόκειται για το πικρότερο  κεφάλαιο της νεοελληνικής ιστορίας, τον Εθνικό Διχασμό. Αιτία του Εθνικού Διχασμού υπήρξε η εναντίωση του βασιλιά Κωνσταντίνου A' στα σχέδια του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου για την είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό της Entente. Λόγω των συγγενικών δεσμών του με τη Γερμανία(η σύζυγός του βασίλισσα Σοφία ήταν αδελφή του Κάιζερ Γουλιέλμου B') και του θαυμασμού του γι' αυτή και της βαθύτερης προσκόλλησής του όποιες αξίες της, ο Κωνσταντίνος, μη μπορώντας να κηρυχθεί κατά της Entente, υποστήριζε ότι η Ελλάδα όφειλε να παραμείνει ουδέτερη. Αλλά η περίπλοκη φύση αυτής της σύρραξης που εκφραζόταν με ένα δαιδαλώδες πλέγμα συμφερόντων και επιδιώξεων καθιστούσε την ελληνική ουδετερότητα επωφελή για τους αντιπάλους της Entente, τις Κεντρικές Δυνάμεις(Γερμανία και Αυστροουγγαρία, που ακολουθούσαν οι 2 πατροπαράδοτοι εχθροί της Ελλάδας Τουρκία και Βουλγαρία).  Όσο τα πολεμικά σχέδια και οι επιχειρήσεις εξαπλώνονταν, εντείνονταν και περιπλέκονταν η συμμετοχή της Ελλάδας στον πόλεμο, εκτός από συμφέρουσα, όπως τη θεωρούσε ο Βενιζέλος, γινόταν και αναπόφευκτη. Ο Κωνσταντίνος επέμενε στην παρελκυστική τακτική του και βρισκόταν σε διαρκή σύγκρουση με τον Βενιζέλο ώσπου το χάσμα ανάμεσά τους κατέστη αγεφύρωτο και ο Βενιζέλος παραιτήθηκε, αυτή τη φορά όμως οριστικά.  Με την πάροδο του χρόνου η Ελλάδα δεχόταν αφόρητες πιέσεις από τους εμπολέμους, με επεμβάσεις στα εσωτερικά της και με ενέργειες στο έδαφός της που ισοδυναμούσαν με πολεμικές πράξεις. Από το 2^ο έτος του πολέμου, παρά τις διαμαρτυρίες του Κωνσταντίνου, με τις ευλογίες του Βενιζέλου, οι Σύμμαχοι είχαν αποβιβάσει στρατεύματα στη Θεσσαλονίκη, την οποία χρησιμοποίησαν ως ορμητήριο για τη δημιουργία νέου μετώπου, του μακεδονικού. Έναν χρόνο αργότερα οι Βούλγαροι κατέλαβαν την Καβάλα και οι Γερμανοί αιχμαλώτισαν ολόκληρο σώμα ελληνικού στρατού. Το κράτος είχε παραλύσει και πλήρης αναρχία επικρατούσε, ενώ, με τη συμμετοχή και ξένων, γίνονταν ταραχές και επεισόδια με νεκρούς και τραυματίες. Οι κυβερνήσεις που διόριζε ο Κωνσταντίνος διαδέχονταν η μία την άλλη χωρίς να μπορούν να αναχαιτίσουν το χάος. H Ελλάδα είχε εμπλακεί ολοκληρωτικά στον πόλεμο χωρίς να το έχει αποφασίσει η ίδια, με αποτέλεσμα να υφίσταται όλες τις ολέθριες συνέπειές του, χωρίς να είναι σε θέση να επωφεληθεί από τις ενδεχόμενες θετικές πλευρές του. H 1^η αντίδραση στη χαώδη αυτή κατάσταση ήρθε από τη Θεσσαλονίκη, όταν έγινε γνωστό ότι οι Σύμμαχοι σχεδίαζαν να παραδώσουν τη διοίκηση της πόλης στους Σέρβους. Βενιζελικοί πολιτικοί και στρατιωτικοί ίδρυσαν την Επιτροπή Εθνικής Αμύνης, η οποία(17/08/1916) ανέλαβε τη διοίκηση της Θεσσαλονίκης και συγκρότησε στράτευμα από εθελοντές και από φρουρές της Β Ελλάδας, το οποίο(μέσα Σεπτεμβρίου) μαχόταν ήδη στο πλευρό των δυνάμεων της Entente στο Μακεδονικό Μέτωπο.  Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, συνοδευόμενος από τον ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη, αναχώρησε(ξημερώματα 13/09/1916) κρυφά για την Κρήτη, όπου λίγο αργότερα πήγε να τους συναντήσει ο στρατηγός Παναγιώτης Δαγκλής. Με την υποστήριξη αρκετών χιλιάδων ενόπλων Κρητών και του συνόλου του κρητικού λαού οι 3 σχημάτισαν Προσωρινή Κυβέρνηση και λίγες ημέρες αργότερα έφθασαν στη Θεσσαλονίκη, όπου η Επιτροπή Εθνικής Αμύνης ετέθη υπό τις διαταγές της Τριανδρίας, ενώ και άλλες ελληνικές πόλεις προσχώρησαν στο κίνημα. Ως το καλοκαίρι του επόμενου χρόνου υπήρχαν 2 ελληνικά κράτη, της Αθήνας με τον Κωνσταντίνο και της Θεσσαλονίκης με τον Βενιζέλο. Ο Κωνσταντίνος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Ελλάδα(01/06/1917). Στον θρόνο τον διαδέχθηκε ο γιος του Αλέξανδρος, ο οποίος κάλεσε τον Βενιζέλο και του ανέθεσε τον σχηματισμό κυβέρνησης. Έτσι αποκαταστάθηκε η ενότητα του ελληνικού κράτους, το οποίο έσπευσε να κηρύξει τον πόλεμο κατά των Κεντρικών Δυνάμεων. Απέμενε μόλις κάτι περισσότερο από ένα έτος πολέμου. Σε αυτό το διάστημα ο ελληνικός στρατός ανασυγκροτήθηκε ώστε να καταστεί αξιόμαχος και συμπαρατάχθηκε με τις δυνάμεις της Entente στο Μακεδονικό Μέτωπο, όπου η συμβολή του αναγνωρίστηκε ως αποφασιστική. Με τη μεγάλη επίθεση του φθινοπώρου του 1918 το πολυεθνικό στράτευμα που είχε ως ορμητήριό του τη Θεσσαλονίκη έφθασε προς Β ως τον Δούναβη και προς Α ως την Κωνσταντινούπολη. Οι Κεντρικές Δυνάμεις συνθηκολόγησαν και ο A' ΠΠ έληξε(11/11/1918) με τη συνθηκολόγηση της Γερμανίας. Αμέσως σχεδόν μετά το τέλος του πολέμου ο Βενιζέλος, εν όψει της υπογραφής της συνθήκης ειρήνης με την Τουρκία, ταξιδεύοντας και παραμένοντας για μακρά διαστήματα στο εξωτερικό, ανέπτυξε έντονη διπλωματική δραστηριότητα προσπαθώντας με υπομνήματα και παραστάσεις προς τους ισχυρούς και τα αρμόδια όργανα να επηρεάσει ευνοϊκά τα πνεύματα απέναντι στα ελληνικά αιτήματα. Είχε το δίκαιο με το μέρος του καθ' ότι τα αιτήματα αυτά εδράζονταν σε αρχές διακηρυγμένες και υιοθετημένες από τους Συμμάχους. Γι' αυτό και στις περισσότερες περιπτώσεις οι προσπάθειές του στέφονταν με επιτυχία.  Οι νικητές Σύμμαχοι αποφάσισαν η καθεμιά από τις ηττημένες δυνάμεις να υπογράψει χωριστή συνθήκη ειρήνης. Τελευταία στη σειρά υπεγράφη η συνθήκη με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι συνομιλίες έγιναν στις Σέβρες(Sevres), προάστιο του Παρισιού και η υπογραφή της συνθήκης καθυστέρησε(10/08/1920, 22 μήνες μετά τη λήξη του πολέμου). H καθυστέρηση οφειλόταν στις κωλυσιεργίες των ενδιαφερομένων μερών και ιδιαίτερα των Ιταλών. Όλοι προσπαθούσαν να προετοιμάσουν το έδαφος ώστε να μπορέσουν να αποσπάσουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερα κέρδη όταν θα έφθανε η ώρα της μοιρασιάς.

Στη διάσκεψη ήταν παρόντες αντιπρόσωποι 18 χωρών. Επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος. H Ελλάδα προσερχόταν στη διάσκεψη με το κύρος του νικητή, όμως τη θέση της βάραιναν δύο μειονεκτήματα. Είχε εισέλθει στον πόλεμο αργά και ως εκ τούτου οι θυσίες που θα μπορούσε να επικαλεστεί ως τίτλους για τις αξιώσεις της ήταν πολύ μικρές σε σύγκριση με των άλλων νικητριών χωρών. 2^ο μειονέκτημα: οι ανώμαλες συνθήκες της εισόδου της στον πόλεμο, οι οποίες δεν της είχαν επιτρέψει να διαπραγματευθεί και να συμφωνήσει εκ των προτέρων τα ανταλλάγματα που θα λάβαινε ως νικήτρια δύναμη. Έτσι το δύσκολο καθήκον για τον Βενιζέλο ήταν να κατορθώσει, μέσα στον ορυμαγδό των αρπακτικών διεκδικήσεων των ενδιαφερομένων, να αποσπάσει για τη χώρα του σεβαστό μερίδιο από τη λεία. Η Συνθήκη των Σεβρών σήμανε τον κυριολεκτικό διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι δικαιούχοι, ορμώμενοι από ωμό συμφέρον, όπως οι Μεγάλες Δυνάμεις, ή, οι πρώην υπόδουλοί της λαοί, από δίκαιη δίψα για την ανάκτηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους που επί αιώνες τους τα είχε στερήσει ο σουλτανικός δεσποτισμός, άφησαν από το τεράστιο σώμα της άλλοτε φοβερής και μισητής αυτοκρατορίας ένα στοιχειώδες σύγχρονο κράτος. Σε παλαιότερο τεύχος του περιοδικού Αρμενικά(αρ. 27, Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2002) ο Κασπάρ Καραμπετιάν μεταφέρει τη σκηνή της υπογραφής της συνθήκης όπως την είχε περιγράψει σε αναφορά του ο αντιπρόσωπος της Αρμενίας Αβεντίς Αχαρονιάν:  «H αίθουσα της υπογραφής ήταν στο κέντρο του εργοστασίου των ξακουστών κρυστάλλων της πόλης του Σεβρ. Στο κέντρο έλαβαν θέσεις οι εκπρόσωποι των μεγάλων χωρών. Οι θέσεις των αντιπροσώπων των μικρών χωρών βρίσκονταν δεξιά και αριστερά της αίθουσας... Μόλις προσήλθαν όλοι οι εκπρόσωποι, λίγο μετά τις τέσσερις, εισήλθε στην αίθουσα ο πρόεδρος και εκπρόσωπος της Γαλλίας κ. A. Μιλεράν. Απουσίαζαν μόνο οι Τούρκοι εκπρόσωποι, που περίμεναν να κληθούν στον κάτω όροφο. Μετά την εντολή του προέδρου τούς κάλεσαν και συνοδεία του κλητήρα, που τους ανήγγειλε «Οι κύριοι Πληρεξούσιοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας», εισήλθαν στην αίθουσα. Με τα χαρακτηριστικά κόκκινα φέσια στα κεφάλια τους, χαιρέτισαν τους παρισταμένους και έλαβαν τις θέσεις τους δίπλα από τους εκπροσώπους της Ελλάδας. Αμέσως μετά ο πρόεδρος Μιλεράν σηκώθηκε από τη θέση του και είπε τα ακόλουθα: «Κύριοι, δηλώνω ότι η συνθήκη που θα υπογραφεί τώρα εκφράζει τις θέσεις που έχουν αποδεχθεί όλα τα μέρη». Αμέσως μετά κάλεσε τους πληρεξουσίους της Τουρκίας να υπογράψουν τη συνθήκη. Σηκώθηκαν όρθιοι ο γερουσιαστής στρατηγός Χαμδί Πασά, ο γερουσιαστής Ρίζα Τεβφίκ Μπέης και ο Ρεσάτ Ναλίς Μπέης και με σταθερά βήματα πλησίασαν στο κεντρικό τραπέζι που ήταν τοποθετημένη η συνθήκη, με νευρικές κινήσεις υπέγραψαν και αμέσως γύρισαν στις θέσεις τους. Αμέσως μετά υπέγραψαν οι εκπρόσωποι της M. Βρετανίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας και της Ιαπωνίας και αμέσως μετά κάλεσαν εμένα.  Έτσι, χάρη στην αλφαβητική σειρά κλήσης των χωρών, η Αρμενία ήταν η πρώτη από τις μικρές χώρες που υπέγραψε τη συνθήκη».

Με τη Συνθήκη των Σεβρών:

·         H Οθωμανική Αυτοκρατορία έχανε τα τέσσερα πέμπτα των εδαφών της, στα οποία αναδύονταν ανεξάρτητα ή αυτόνομα κράτη και περιοχές που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο αποτίναζαν την οθωμανική κυριαρχία ή επικυριαρχία: Αίγυπτος, Αρμενία, Κουρδιστάν, Χετζάτζη, Συρία, Μεσοποταμία, Παλαιστίνη κ.ά.

·         Διασφαλιζόταν η ελεύθερη ναυσιπλοΐα στα Στενά των Δαρδανελίων και του Βοσπόρου τα οποία κηρύσσονταν ανοχύρωτα.

·         Προστατεύονταν τα δικαιώματα των μειονοτήτων.

·         Επί ευρωπαϊκού εδάφους η Τουρκία διατηρούσε μόνο την Κωνσταντινούπολη και τα περίχωρά της, αλλά οι Σύμμαχοι διατηρούσαν και αυτοί το δικαίωμα να μεταβάλουν αυτό το καθεστώς κατά τη βούλησή τους σε περίπτωση που η Τουρκία δεν θα σεβόταν τους υπόλοιπους όρους της συνθήκης.

·         Ρυθμίζονταν πλήθος άλλα θέματα, συνοριακά, πολιτικά, οικονομικά, στρατιωτικά, όλα σχεδόν εις βάρος της Τουρκίας.

H Ελλάδα δεν πέτυχε όλες τις επιδιώξεις της. Δεν της δόθηκαν Β Ήπειρος, Δωδεκάνησα(δόθηκαν στην Ιταλία), Κωνσταντινούπολη ή Κύπρος(αγγλική κτήση). Αλλά ο Βενιζέλος διεκδίκησε τα μέγιστα για να εξασφαλίσει τα απαραίτητα. H Ελλάδα πέτυχε την επικύρωση της κυριαρχίας της στη Δ Θράκη(την είχε παραδώσει η Βουλγαρία στους Συμμάχους με τη Συνθήκη του Νεϊγύ) και έλαβε την Α Θράκη ως την Τσατάλτζα, την Ιμβρο και την Τένεδο, πέτυχε την κατοχύρωση των δικαιωμάτων της επί των υπολοίπων νήσων του Αιγαίου και της ανατέθηκε η διοίκηση της Σμύρνης και της ενδοχώρας της για 5 χρόνια, μετά την παρέλευση των οποίων το τοπικό κοινοβούλιο που θα ιδρυόταν θα μπορούσε, αν το επιθυμούσε, να ζητήσει την ένωση της περιοχής με την Ελλάδα έχοντας και τη δυνατότητα διεξαγωγής δημοψηφίσματος μεταξύ του πληθυσμού.  Ευνοϊκότερο διακανονισμό δεν μπορούσε να είχε ελπίσει η Ελλάδα. H επιτυχία του Βενιζέλου άγγιζε τα όρια του θριάμβου. Ο εμπνευσμένος και ακαταπόνητος πολιτικός ετοιμαζόταν να επιστρέψει στην πατρίδα έχοντας πραγματοποιήσει το όνειρό του για την «Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών». 2 μόλις ημέρες μετά την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών ένα θλιβερό γεγονός ήρθε να προκαλέσει τον 1^ο τριγμό στο λαμπρό ελληνικό οικοδόμημα. 2 απότακτοι αξιωματικοί αποπειράθηκαν να δολοφονήσουν τον Ελευθέριο Βενιζέλο σε σιδηροδρομικό σταθμό του Παρισιού από όπου αυτός θα ξεκινούσε για το ταξίδι της επιστροφής του στην Ελλάδα.  H απόπειρα απέτυχε και ο Βενιζέλος γλίτωσε με ελαφρά τραύματα. Αλλά η μεταστροφή της μοίρας του Βενιζέλου και του Ελληνισμού φαίνεται ότι είχε αρχίσει.  Στις εκλογές της 1^ης Νοεμβρίου 1920 το κόμμα του θριαμβευτή Βενιζέλου καταψηφίστηκε και ο ίδιος δεν εξελέγη καν βουλευτής. H αντιβενιζελική παράταξη ανήλθε στην εξουσία και ο Κωνσταντίνος επέστρεψε στην Ελλάδα και στον θρόνο(ο Αλέξανδρος είχε πεθάνει πριν ένα μήνα). Με εύλογη απογοήτευσή ο Βενιζέλος εγκατέλειψε την πολιτική σκηνή και έφυγε αυτοεξόριστος στο εξωτερικό. Την ίδια εποχή δραματικές εξελίξεις είχαν δρομολογηθεί και στο εσωτερικό της Τουρκίας. Καθημαγμένη από τον πόλεμο, ταπεινωμένη από την ήττα, με το κράτος παράλυτο και τον ελληνικό στρατό να κατέχει ζωτικό χώρο στη Μικρά Ασία και να επεκτείνει διαρκώς την παρουσία του προς Α, η χώρα βρισκόταν στο κατώφλι της πλήρους διάλυσης. Την κρίσιμη αυτή ώρα ως σωτήρας της Τουρκίας εμφανίστηκε ο φιλόδοξος, ευφυής και αδίστακτος, αξιωματικός Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ. Κήρυξε επανάσταση, σχημάτισε προσωρινή κυβέρνηση (αργότερα κατάργησε το σουλτανάτο και ανακήρυξε την Τουρκική Δημοκρατία) και καταπιάστηκε με την ανασυγκρότηση του τουρκικού στρατού θέτοντας ως πρώτιστο καθήκον του την εκδίωξη των Ελλήνων. Βοήθεια στα σχέδια του Κεμάλ πρόσφερε άθελά της η κυβέρνηση της Αθήνας με την ασύνετη πολιτική της όταν επέτρεπε την αλόγιστη προέλαση των ελληνικών δυνάμεων προς Α, με αποτέλεσμα την απομάκρυνσή τους από τα κέντρα ανεφοδιασμού τους ως την πλήρη εξάντληση των εφοδίων τους αλλά και των φυσικών τους δυνάμεων. Ήταν η ευκαιρία που περίμενε ο Κεμάλ. Εξαπέλυσε σφοδρή επίθεση, οι δυνάμεις του έτρεψαν τους Έλληνες σε άτακτη φυγή και καταδιώκοντάς τους έφτασαν ως τη Σμύρνη και την πυρπόλησαν(τέλη Αυγούστου 1922). H Μικρασιατική Καταστροφή έχει συντελεστεί.  Το νέο τουρκικό καθεστώς δεν αναγνωρίζει τη Συνθήκη των Σεβρών και απαιτεί νέες ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις με τους νικητές του A' ΠΠ. Οι Σύμμαχοι δεν μπορούν να αρνηθούν. Ούτε το νέο ελληνικό καθεστώς, η στρατιωτική επανάσταση του Σεπτεμβρίου του 1922 υπό τους αξιωματικούς Νικόλαο Πλαστήρα και Στυλιανό Γονατά, η οποία έχει αναλάβει την εξουσία στην Αθήνα. Και παρακαλεί τον εξόριστο Βενιζέλο να αναλάβει το βαρύ καθήκον να την εκπροσωπήσει.  Στο εξαίρετο βιβλίο του H Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων, 1923-1940 (Ίκαρος, 1955) ο Γρηγόριος Δαφνής περιγράφει υποβλητικά την ατμόσφαιρα μέσα στην οποία άρχισαν οι συνομιλίες για τη νέα συνθήκη: «Το απόγευμα της 24^ης Ιουλίου 1923, εις την μεγάλην αίθουσαν του Πανεπιστημίου της ελβετικής πόλεως Λωζάννης, το πλέον συγκλονιστικόν επεισόδιον του πρώτου παγκοσμίου πολέμου εύρισκε την λύσιν του. H πέμπτη συνθήκη ειρήνης υπεγράφετο. Ήτο η μόνη που οι σύμμαχοι της «Εγκαρδίου Συνεννοήσεως» υπέγραφαν ως ηττημένοι. Αλλ' από τριετίας η «Εγκάρδιος Συνεννόησις» είχε μεταβληθεί εις «εγκάρδιον διένεξιν». Ο Κεμάλ επωφελήθη και υπηγόρευσε τους όρους του, αφού προηγουμένως του εδόθη η ευκαιρία να εμφανισθεί ως νικητής του ελληνικού στρατού.  Δύο μήνας αργότερα τα συμμαχικά στρατεύματα, που είχον εισέλθει νικηφόρα εις την βασιλίδα των πόλεων, απεχώρουν κρυφίως. Το πρωί της 3^ης Οκτωβρίου 1923 αι εφημερίδες της Κωνσταντινουπόλεως ανήγγελλον ότι εις την πόλιν των δεν υπήρχε πλέον ούτε ένας ξένος στρατιώτης και, εφεξής, η παλαιά πρωτεύουσα των Σουλτάνων θα απετέλει αναπόσπαστον μέρος της Νέας Τουρκίας που είχεν ιδρύσει ο Κεμάλ Πασάς. Εις την θέσιν της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που είχε διαλύσει η Συνθήκη των Σεβρών, εδημιουργήθη ένα νέον, ισχυρόν και ανεξάρτητον μουσουλμανικόν κράτος που διετήρει προγεφύρωμα επί της Ευρώπης. Οι εταίροι της πρώην «Εγκαρδίου Συνεννοήσεως» δεν ημπορούσαν να είναι πολύ ευχαριστημένοι, διότι το γόητρόν των είχε μειωθεί, αλλ' ούτε και πολύ δυσηρεστημένοι. Το μεγαλύτερον μέρος των θυσιών το είχεν υποστεί η Ελλάς. Παρά ταύτα η Συνθήκη της Λωζάννης προσέφερε έντιμον και επωφελή ειρήνην εις την Ελλάδα. Εννέα μηνών συζητήσεις είχον αποβεί επ' αγαθώ της χώρας μας.  H διάσκεψις της Λωζάννης ήρχισε την 8/21 Νοεμβρίου 1922. Της εναρκτηρίου συνεδριάσεως προήδρευσε, τιμής ένεκεν, ο πρόεδρος της Ελβετικής Συνομοσπονδίας. Παρίσταντο ο Πουανκαρέ, επικεφαλής της γαλλικής αντιπροσωπείας, εκπρόσωπος της μεγαλυτέρας τότε στρατιωτικής δυνάμεως του κόσμου, ο λόρδος Κώρζον, επικεφαλής της αγγλικής, ο Μουσσολίνι, από τριών εβδομάδων μόλις πρωθυπουργός της Ιταλίας. Την Ελλάδα αντιπροσώπευεν ο Ελ. Βενιζέλος. Ο πολιτικός που είχεν υπογράψει την Συνθήκην των Σεβρών εκαλείτο, τώρα, να σώσει ό,τι ημπορούσε να σωθεί ύστερα από την καταστροφήν του έργου του, διά την οποίαν δεν ήτο υπεύθυνος. Εχρειάζοντο τα ατσαλένια νεύρα του Κρητός και η ακατάβλητος μαχητικότης του διά να υπομείνει παρομοίαν μεταστροφήν της μοίρας. Και έσωσε πολύ περισσότερα από όσα και οι πλέον αισιόδοξοι επίστευον ότι ήτο εφικτόν να σωθούν».  Οι δυσκολίες που είχε να αντιμετωπίσει αυτή τη φορά ο Βενιζέλος φάνταζαν ανυπέρβλητες. Από την εποχή της Συνθήκης των Σεβρών τα πνεύματα είχαν αλλάξει στις σχέσεις μεταξύ των Συμμάχων και στη στάση τους απέναντι στην Ελλάδα. Οι τριβές μεταξύ Αγγλίας και Γαλλίας, το νέο φασιστικό πρόσωπο της Ιταλίας και η αλαζονεία της αντιπροσωπείας των Τούρκων, που τώρα, με επικεφαλής τον Ισμέτ Ινονού, στενό συνεργάτη του Κεμάλ, προσέρχονταν στη διάσκεψη με τον αέρα των νικητών, δεν συνιστούσαν πρόσφορο έδαφος για να καρποφορήσουν οι προσπάθειες του Βενιζέλου. Παρ' όλα αυτά η επιμονή και η ευστροφία του έφεραν αποτέλεσμα. H Ελλάδα, αν και έχασε την Α Θράκη(τα σύνορά της με την Τουρκία ορίστηκαν στον ποταμό Έβρο), Ίμβρο, Τένεδο και Σμύρνη με την ενδοχώρα της, κατόρθωσε να κατακτήσει την έντιμη ειρήνη κατοχυρώνοντας για μία ακόμη φορά τα λοιπά κεκτημένα της.