Συνθήκη Κιουτσούκ-Καϊναρτζή

Συνθήκη Κιουτσούκ-Καϊναρτζή

Η συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή πήρε το όνομά της από το ομώνυμο βουλγαρικό χωριό(σημ. Kainarca), κοντά στη Σιλιστρία(Silistra, ΝΑ Βουλγαρία), στο οποίο υπογράφηκε(1774). Ήταν αποτέλεσμα του 1^ου μεγάλου Ρωσοτουρκικού πολέμου(1768-74), στον οποίο η Ρωσία κατέλαβε την Αζοφική, την Κριμαία και τη Βεσσαραβία. Υπό τον κόμη στρατάρχη Pyotr Rumyantsev, οι Ρώσοι επέδραμαν στη Μολδαβία και νίκησαν τους Οθωμανούς στη Βουλγαρία. Οι Οθωμανοί αναγκάστηκαν να ζητήσουν ειρήνη και υπογράφτηκε η ομώνυμη Συνθήκη ειρήνης(21/07/1774). Με αυτή η Ρωσία διαμόρφωσε τη διπλωματική βάση για περαιτέρω επέμβαση στα εσωτερικά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Συνθήκη συντάχθηκε και υπογράφηκε μέσα σε 6 ημέρες και περιλαμβάνει 28 φανερά και 2 μυστικά άρθρα. ΟΡΟΙ ΡΩΣΙΑ ΠΡΟΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ:

1.    Η Ρωσία αναγνώρισε την πολιτική ανεξαρτησία των Τατάρων(λαός Ν Ρωσίας) Κριμαίας, Βεσσαραβίας και Κουμπάν(Ν Ρωσία) και την θρησκευτική μόνο εξάρτηση αυτών από τον Σουλτάνο με την ιδιότητα του Χαλίφη.

2.    Η Ρωσία επιστρέφει στον Σουλτάνο όλα τα νησιά του Αιγαίου(18) και την Πελοπόννησο.

3.    Η Ρωσία αποχωρεί από τις Παρίστριες Ηγεμονίες(Μολδαβία και Βλαχία) που επεστράφησαν στον Σουλτάνο αλλά ετέθησαν σε ειδικό καθεστώς.

4.    Η Ρωσία εξασφάλισε το δικαίωμα να διατηρεί στόλο στον Εύξεινο Πόντο, αποκτώντας το δικαίωμα της ελεύθερης ναυσιπλοΐας των υπό ρωσική σημαία εμπορικών πλοίων σ’ αυτόν και του ελεύθερου εμπορίου των Ρώσων υπηκόων στην οθωμανική επικράτεια.

5.    Η Ρωσία επέβαλε το ασαφές δικαίωμα προστασίας των ορθόδοξων χριστιανών υπηκόων της Πύλης από τον Τσάρο.

ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣ ΡΩΣΙΑ

1.    Το χανάτο της Κριμαίας απέκτησε την ανεξαρτησία του από τον σουλτάνο.

2.    Τα φρούρια επί του Ευξείνου Πόντου(Γενικαλέ, Κερτς, Αζοφ κ.ά.) αποδίδονται στη Ρωσία.

3.    Η Οθωμανική Αυτοκρατορία υποχρεώθηκε σε καταβολή εξόδων πολέμου, «πολεμικής αποζημίωσης» 4 εκ. χρυσών ρουβλίων.

4.    Κατοχυρώθηκε η αυτονομία των ηγεμονιών Μολδαβίας και Βλαχίας και της πολιτικής ανεξαρτησίας των Τατάρων της Κριμαίας.

5.    Ο Σουλτάνος αναγνώρισε στη Ρωσία το δικαίωμα δημιουργίας ρωσικών προξενείων σε πόλεις της επιλογής της.

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ Σε ό,τι αφορά στα ελληνικά ενδιαφέροντα, με την υπογραφή της Συνθήκης κατοχυρώθηκε νομικά το δικαίωμα της χρήσης της ρωσικής σημαίας από Έλληνες πλοιοκτήτες και η ναυπήγηση πλοίων μεγάλου εκτοπίσματος. Χρησιμοποιώντας τη ρωσική σημαία και τη χορήγηση αδείας επιτηδεύματος, σε όσους ύψωναν τη ρωσική σημαία, από τον διοικητή της Οδησσού, ο εμπορικός στόλος των Ελλήνων πλοιοκτητών αναπτύχθηκε θεαματικά. Ακολουθώντας πιστά τα γεωστρατηγικά της ενδιαφέροντα, η Ρωσία ενδιαφερόταν άμεσα για την ανάπτυξη της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας εξαιτίας της έλλειψης ρωσικών εμπορικών πλοίων για τη μεταφορά εμπορευμάτων ή της ναυτικής δεξιότητας των ελληνικών πληρωμάτων. Οι Έλληνες(στεριανοί και νησιώτες) του ελλαδικού χώρου υποτάσσονταν ηθελημένα στους Ρώσους και πολλοί, μετά την υπογραφή της συνθήκης, εγκαταστάθηκαν στη Ρωσία ιδρύοντας νέους οικισμούς σε εκτάσεις που παραχώρησε η ίδια Αικατερίνη Β΄ της Ρωσίας ειδικά στους Έλληνες. Ένα μεγάλο ρεύμα νησιωτών και Πελοποννήσιων κατευθύνθηκε στις Μικρασιατικές περιοχές όπου ο ζυγός φαινόταν ελαφρύτερος και σε μεγαλύτερα κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας(π.χ. Κωνσταντινούπολη) ή κατεχόμενες περιοχές σε Αυστρία και Ουγγαρία. Το σημαντικότερο άρθρο της Συνθήκης αυτής για τους Έλληνες ήταν το 7^ο: «Η Πύλη υπόσχεται να παρέχει συνεχή προστασία στη Χριστιανική Θρησκεία και τις εκκλησίες αυτής». ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ Ιδιαίτερη σημασία για την Ορθοδοξία έχει το γεγονός ότι με την υπογραφή της συνθήκης οι Ρώσοι απέκτησαν το δικαίωμα να κτίσουν στην Κωνσταντινούπολη μια εκκλησία, στη συνοικία του Γαλατά. Η συμφωνία προέβλεπε ότι η εκκλησία ήταν υπό την εποπτεία του ρωσικού πατριαρχείου, το οποίο μπορούσε να έρχεται οποτεδήποτε επιθυμούσε σε επαφή με την Υψηλή Πύλη. Η εκκλησία και το δικαίωμα της προστασίας της ήταν το θεμέλιο πάνω στο οποίο διεκδίκησε μεταγενέστερα η Ρωσία το δικαίωμα της προστασίας της Ελληνορθόδοξης Εκκλησίας και των Ελλήνων Ορθοδόξων στην οθωμανική επικράτεια. Παρόλο που μια τέτοια διεκδίκηση φαίνεται υπερβολική, η διασύνδεση μέσω του άρθρου 14 της συνθήκης εξυπηρετούσε τις βλέψεις του ρωσικού πατριαρχείου για επικυριαρχία στους ορθόδοξους πληθυσμούς. Στο τουρκικό κείμενο της συνθήκης όπως το αναπαράγει ο Τούρκος ιστορικός Σεβντέτ Πασά δεν αναφέρεται κάποια εκκλησία «ελληνικού τυπικού» όπως συμβαίνει με τη ρωσική εκδοχή. Την κατονομάζει ως εκκλησία dusujrafa ή dosografa. Η εξέταση του ιταλικού κειμένου που υπογράφηκε ως επίσημο και από τις 2 δυνάμεις υποδεικνύει ότι πρόκειται πιθανώς περί παραφθοράς του Russogreca. Η ανέγερση ενός νέου ναού αποτελούσε παραβίαση του ισλαμικού νόμου και η Αικατερίνη θα επευφημείτο από τους ορθόδοξους της Κωνσταντινούπολης. Μία εκκλησία υπό ρωσική προστασία θα μπορούσε να οδηγήσει σε αυξημένη επιρροή της Αγίας Πετρούπολης στους ορθόδοξους πληθυσμούς. Η αύξηση της θρησκευτικής επίδρασης συμβάδιζε με τις εδαφικές, εμπορικές και διπλωματικές βλέψεις της Ρωσίας. ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Η Συνθήκη αυτή παρά τη φαινομενική αμοιβαιότητα υποχρεώσεων, τελικά κατάφερε σοβαρό πλήγμα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Πολλοί ιστορικοί που πρεσβεύουν πως αυτή απετέλεσε και την απαρχή της κατάρρευσής της.