Βυζάντιο

Βυζάντιο

Το Βυζάντιο(Βυζαντίς) υπήρξε αρχαία αποικία που ιδρύθηκε στο μυχό του Κεράτιου κόλπου και των στενών του Βοσπόρου, στην περιοχή όπου βρίσκεται σήμερα η Κωνσταντινούπολη. Η ονομασία της πόλης παραπέμπει σε θρακική ονοματολογία. Σύμφωνα με τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο, η τοποθεσία ονομαζόταν παλαιότερα Λύγος. O επικρατέστερος ιδρυτικός μύθος του Βυζαντίου παραδίδεται από τον Στράβωνα στα Γεωγραφικά, σύμφωνα με τον οποίο η πόλη ιδρύθηκε(658/7 π.Χ.) από Μεγαρείς αποίκους, με επικεφαλής τον Βύζαντα, από τον οποίο και πήρε το όνομά της. Ο μυθικός ήρωας Βύζας θεωρείται γιος του βασιλιά Νίσου από τα Μέγαρα ή γιος του Ποσειδώνα και της Κερόεσσας, κόρης της Ιούς και του Δία, την οποία η μητέρα της γέννησε στον Κεράτιο κόλπο. Άλλη εκδοχή εμφανίζει τον Βύζαντα ως γιο της νύμφης Σεμέστρας. Ο Βύζας αναφέρεται μαζί με τους Άντες στο χρονογράφημα Παραστάσεις σύντομοι χρονικαί(8^ος-9^ος αι.) και εικάζεται ότι πιθανός συνδυασμός των 2 ονομάτων οδήγησε στο τοπωνύμιο Βυζάντιον. Για τη χρονολογία ίδρυσης της πόλης υπάρχουν αρκετές εκδοχές, με επικρατέστερη εκείνη του 660 ή 659 π.Χ.. Λαμβάνοντας υπόψη τη μακραίωνη ιστορία της πόλης, στη διάρκεια της οποίας καταστράφηκε και χτίστηκε εκ νέου αρκετές φορές, οι αρχαιολογικές μαρτυρίες διακρίνονται με δυσκολία στο στην σύγχρονη Κωνσταντινούπολη. Στα κατάλοιπα της αρχαία πόλης ανήκει ο «κίονας των Γότθων», μνημείο που πιθανώς αντικατέστησε προηγούμενο άγαλμα του Βύζαντα και βρίσκεται μεταξύ του Topkapı και των θαλάσσιων τειχών και κεραμικά αντικείμενα, τα πρωιμότερα από τα οποία χρονολογούνται στον 7^ο αι. π.Χ.. ΙΣΤΟΡΙΑ Σύμφωνα με τον ιδρυτικό μύθο του Βυζαντίου, που παραδίδεται από τον Στράβωνα, οι άποικοι ακολούθησαν χρησμό-πιθανώς του Μαντείου των Δελφών-ο οποίος τούς προέτρεπε να κτίσουν την πόλη τους έναντι της πόλης των «τυφλών». Ως τυφλοί υπονοούνταν οι κάτοικοι της Χαλκηδόνας, οι οποίοι είχαν ιδρύσει την πόλη τους νωρίτερα στην απέναντι ασιατική ακτή του Βοσπόρου δίχως να αντιληφθούν τα εξαιρετικά πλεονεκτήματα της απέναντι τοποθεσίας. Βασικό πλεονέκτημα αυτής, σε σχέση την Χαλκηδόνα, ήταν η μεγαλύτερη δυνατότητα υπεράσπισής της, καθώς η ακρόπολη του Βυζαντίου στη συμβολή του Κεράτιου κόλπου και του Βοσπόρου, προστατευόταν σχεδόν ολοκληρωτικά από θάλασσα, με εξαίρεση μόνο το Δ τμήμα, στο οποίο όμως ήταν εφικτή η ανέγερση τειχών. Η περιοχή έλεγχε τους θαλάσσιους δρόμους και για εμπορικούς σκοπούς και μπορούσε να αξιοποιηθεί ως αφετηρία για ίδρυση νέων αποικιών κατά μήκος του Βοσπόρου. Από κλιματολογικής άποψης, τα ψυχρά ρεύματα του Βοσπόρου έδιναν αρκετές βροχές που έκαναν τα καλλιεργήσιμα εδάφη εύφορα και τα ακαλλιέργητα γεμάτα από πυκνά δάση.

Το Βυζάντιο αναπτύχθηκε γρήγορα, περιτειχίστηκε και κατέλαβε εδάφη στα ασιατικά παράλια. Κατά τον Παυσανία, υπήρξε μία από τις καλύτερα οχυρωμένες πόλεις της αρχαιότητας. Ιστορικές πληροφορίες για το Βυζάντιο αντλούμε επίσης από τον Ηρόδοτο. O τύραννος της πόλης, Αρίστων, υποστήριξε μαζί με άλλους Έλληνες στρατηγούς τον Πέρση βασιλιά Δαρείο στην εκστρατεία του εναντίον των Σκυθών. Στη διάρκεια της Ιωνικής επανάστασης(499-3) καταλήφθηκε από τις ελληνικές δυνάμεις και μετά το τέλος της, οι κάτοικοί της μετοίκησαν, ιδρύοντας τη Μεσηβρία στις Δ ακτές του Εύξεινου Πόντου. ΚΛΑΣΙΚΟΙ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ Στους κλασικούς χρόνους, μετά τη νικηφόρο για τους Έλληνες έκβαση των Μηδικών Πολέμων(492-479 π.Χ.), το Βυζάντιο καταλήφθηκε από τον Παυσανία νικητή των Πλαταιών(479 π.Χ.), o οποίος μετά από συμφωνία με τον Ξέρξη παρέμεινε διοικητής της πόλης πριν εκδιωχθεί από τους Αθηναίους. To Βυζάντιο υπήρξε μέλος της Συμμαχίας της Δήλου(478-338 π.Χ.), ενώ κατά την διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου(431-405 π.Χ.) τάχθηκε αρχικά στο πλευρό των Αθηναίων. Αποστάτησε(411 π.Χ.) από τον αθηναϊκό συνασπισμό και καταλήφθηκε(410 π.Χ.) από τον σπαρτιάτη στρατηγό Κλέαρχο, προφασιζόμενος ο τελευταίος την ανάγκη να εμποδιστεί η αποστολή σιτηρών προς την Αθήνα από τον Εύξεινο πόντο. Πολιορκήθηκε(409 π.Χ.) από τους Αθηναίους, με επικεφαλής τον Αλκιβιάδη. Όταν ο Κλέαρχος εγκατέλειψε την πόλη, ορισμένοι Βυζαντινοί άνοιξαν τις πύλες στους Αθηναίους, οι οποίοι, μετά από μάχη εντός των τειχών κατέλαβαν την πόλη. Μετά την ήττα του Αλκιβιάδη στους Αιγός Ποταμούς(405 π.Χ., Ελλήσποντος ή Δαρδανέλλια), οι Αθηναίοι υπέγραψαν συνθήκη ειρήνης που τους υποχρέωνε, μεταξύ άλλων, να εγκαταλείψουν το Βυζάντιο. Οι πολίτες του Βυζαντίου που είχαν προδώσει την πόλη, παραδίδοντάς τη στα χέρια του Αλκιβιάδη, εξορίστηκαν, λαμβάνοντας αργότερα τιμητικά την Αθηναϊκή Πολιτεία. H σπαρτιατική παρουσία στην πόλη έληξε, όταν ο αθηναίος στρατηγός Θρασύβουλος επανέφερε(περ. 390 π.Χ.) το Βυζάντιο στην αθηναϊκή σφαίρα επιρροής. Δεν έλειψαν κρίσεις στις σχέσεις των 2 πόλεων· π.χ. όταν το Βυζάντιο συντάχθηκε(357 π.Χ.) με τις δυνάμεις του Μαυσώλου. Την περίοδο της εξάπλωσης του Φιλίππου Β'(383-336 π.Χ.), το Βυζάντιο υπέγραψε συνθήκη ειρήνης με το Μακεδόνα βασιλιά, ωστόσο εκείνος πολιόρκησε την πόλη(341 π.Χ.), μετά από άρνηση των Βυζαντινών να στραφούν εναντίον της Αθήνας. Οι κάτοικοί της πόλης απέδωσαν τη σωτηρία της σε θαύμα της θεάς Εκάτης, όπως μαρτυρείται από άγαλμα που έστησαν προς τιμή της και σε παραστάσεις της σε νομίσματα της εποχής. Η ημισέληνος που απεικονίστηκε σε βυζαντινά νομίσματα έγινε σύμβολο της πόλης, γεγονός που θεωρείται πως επιζεί ως σήμερα με την υιοθέτησή της στη σημαία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας/ Τουρκίας. Το Βυζάντιο υποστηρίχθηκε από τους Αθηναίους και αρκετές ακόμα ελληνικές πόλεις που συντάχθηκαν μαζί τους. Στα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου(356-323 π.Χ.), η πόλη διατήρησε ένα προνομιακό καθεστώς αυτονομίας. Κατά την εκστρατεία του Αλεξάνδρου προς το Δούναβη, τον υποστήριξε στέλνοντας πλοία. Μετά το θάνατό του, οι Βυζαντινοί, αν και αρχικά υποστήριζαν τον Αντίγονο Α', τελικά διατήρησαν ουδέτερη στάση στη μάχη του με τους Κάσσανδρο και Λύσανδρο. Η πόλη αναγκάστηκε(279 π.Χ.) να πληρώνει βαρύ φόρο στους Γαλάτες. Στα χρόνια που ακολούθησαν, οι Βυζαντινοί επιδίωξαν την επέκταση της κυριαρχίας τους, κυρίως μέσω του ελέγχου του εμπορίου. ΡΩΜΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ Στην περίοδο της ρωμαϊκής κυριαρχίας, το Βυζάντιο απολάμβανε αρχικά προνόμια ελεύθερης πόλης, καθώς διαδραμάτιζε σημαντικό ρόλο στους αγώνες εναντίον των Θρακών. Ο Κλαύδιος εκχώρησε 5ετή ατέλεια(βλ. επιστολές Πλίνιου του νεότερου), ο Τραϊανός κατάργησε στην περίπτωση του Βυζαντίου εισφορές για την αυτοκρατορική λατρεία. Τα προνόμια αυτά καταργήθηκαν επί Βεσπασιανού(39-81), ο οποίος υποβίβασε το Βυζάντιο στο επίπεδο μιας κοινής ρωμαϊκής επαρχίας. Στην διάρκεια του εμφυλίου πολέμου(τέλη 2^ου αι.) μεταξύ αυτοκράτορα Σεπτίμιου Σεβήρου(193-211) και διεκδικητή του θρόνου Πεσκένιου Νίγηρα, το Βυζάντιο τάχθηκε στο πλευρό του τελευταίου. Ο Σεβήρος προέβη σε συστηματική πολιορκία της πόλης, την οποία τελικά κατέλαβε(196). Χρειάστηκε 3ετής μάχη που συνοδεύτηκε από ολοσχερή καταστροφή, σκληρή τιμωρία των κατοίκων και διοικητική υποβάθμιση του Βυζαντίου-παραχωρήθηκε στην Πέρινθο(Α Θράκη). Καθώς η θέση του Βυζαντίου ήταν στρατηγικής σημασίας, ο Σεβήρος προέβη σε εκτεταμένη ανοικοδόμηση της πόλης, που ολοκληρώθηκε από το γιο του Αντωνίνο, υψώνοντας νέα τείχη που διπλασίασαν την έκτασή της. Εκχώρησε προνόμια που είχε παλαιότερα αφαιρέσει. Μεταξύ των σημαντικότερων κτισμάτων: τα λουτρά στο ιερό του ναού του Διός («Ζεύξιππον»), θέατρο και ιπποδρόμιο, ανακαινίστηκε και το λεγόμενο «Στρατήγιον». Την ίδια περίοδο, η πόλη έλαβε προσωρινά την ονομασία Augusta Antonina(Αυγούστα Αντονίνα), προς τιμή του γιου τού Σεβήρου. Το Βυζάντιο έζησε μια νέα καταστροφή, όταν ο Γαλιηνός(254-268) κατέστρεψε τις οχυρώσεις της, οι οποίες αργότερα κτίστηκαν εκ νέου από τον Διοκλητιανό. Την εποχή αυτή, οι συχνές επιδρομές φυλών, κυρίων Γότθων, έφεραν το Βυζάντιο αρκετές φορές σε θέση άμυνας, χωρίς να υποστεί σημαντικό πλήγμα. Εκεί κατέφυγε ο Λικίνιος μετά την ήττα του από τον Κωνσταντίνο Α' στη Χρυσούπολη. Ο τελευταίος τον καταδίωξε αναγκάζοντάς τον να παραδοθεί. Προέβη σε πολιορκία της πόλης, την οποία κατέλαβε(Σεπτέμβριος 324). Ο Κωνσταντίνος αντιλήφθηκε τα σημαντικά πλεονεκτήματα της θέσης του Βυζαντίου, με αποτέλεσμα να αποφασίσει να μεταφέρει εκεί την πρωτεύουσα του, που ονομάστηκε Κωνσταντινούπολη. ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ Αν και για μικρό χρονικό διάστημα, στο Βυζάντιο είχε δημιουργηθεί σταθμητικός κανόνας βασισμένος σε νομίσματα από σίδηρο, με στόχο να δημιουργηθεί μία νομισματική μονάδα που θα εξυπηρετούσε τις εμπορικές συναλλαγές. Αρκετά αρχαία κέρματα έχουν διασωθεί. Μια αργυρή δραχμή από την Βαβυλώνα του 4^ου αι. π.Χ. φέρει την επιγραφή `ΓΥ και απεικονίζει έναν ταύρο σε άποψη από τα αριστερά που στέκει όρθιος επάνω σε ένα δελφίνι και έχει σηκωμένο το δεξιό μπροστινό πόδι. Η πίσω όψη απεικονίζει 4 φτερούγες ανεμόμυλου που σχηματίζουν έναν σταυρό. Το κέρμα έχει διάμετρο 19 mm και ζυγίζει 5,30 gr. Ένα αργυρό τετράδραχμο από την Φοινίκη του 4<sup>ου</sup>-3<sup>ου</sup> αι. π.Χ. φέρει την επιγραφή `ΓΥ και απεικονίζει έναν ταύρο σε άποψη από τα αριστερά που στέκει όρθιος επάνω σε ένα δελφίνι και έχει σηκωμένο το δεξιό μπροστινό πόδι. Στο πλάι αριστερά το γράμμα Ρ. Η πίσω όψη απεικονίζει 4 φτερούγες ανεμόμυλου που σχηματίζουν έναν σταυρό. Το κέρμα έχει διάμετρο 24 mm και ζυγίζει 14,84 gr. Η απεικόνιση ταύρου ή αγελάδας στον εμπροσθότυπο ήταν συνήθης στους κλασικούς χρόνους, ενώ στην ρωμαϊκή περίοδο, έκαναν την εμφάνισή τους μορφές θεοτήτων. Σε μικρό αριθμό νομισμάτων εικονίστηκε και ο Βύζας.