Ο ΗΓΕΜΩΝ Machiavelli

Ο ΗΓΕΜΩΝ Machiavelli

Εισαγωγή

Αυτό το βιβλίο του Νικολό Μακιαβέλι γράφτηκε στα1513. 60 ακριβώς χρόνια μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης. Ο τίτλος του ήταν IL PRINCIPE, δηλ. «Ο ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ», φυσικό άλλωστε αφού είχε τη μορφή επιστολής με οδηγίες για την οργάνωση της διοίκησης προς τον έναν επίδοξο ηγέτη, μόλις 21 ετών τότε, τον Lorenzo Β'(1492-1519) των Μεδίκων, Λούκα του Urbino. Το κείμενο δε φάνηκε ιδιαίτερα χρήσιμο στον αποδέκτη του, αφού πέθανε έξι χρόνια μετά. Δημοσιεύτηκε στη Ρώμη στα 1532, 5 χρόνια μετά το θάνατο του ίδιου του Machiavelli(1469-1527). Έκτοτε και επί αιώνες αποτέλεσε σημείο αντιλεγόμενο και αμφιλεγόμενο. Στην Ελλάδα μεταφράστηκε -και από τον Νίκο Καζαντζάκη-, τις περισσότερες φορές με τον τίτλο «Ο ΗΓΕΜΩΝ», παρότι το έργο απευθύνεται, όχι μόνο στον αρχικό αποδέκτη του, αλλά σε όποιον ασκεί εξουσία, ανεξαρτήτως τόπου, χρόνου και τρόπου. Παρά τη διαχρονικότητα του κειμένου και του συγγραφέα του(Βλ. «Ο MACHIAVELLI ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ MARKETING& MANAGEMENT», εκδόσεις Περίπλους, 2002) δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ως κείμενο, 490 χρόνια σήμερα μετά τη συγγραφή του, όπως και κάθε άλλο κείμενο της ηλικίας του, προκειμένου να μπορέσει να λειτουργήσει στις μέρες μας το ίδιο αποτελεσματικά με την εποχή της εμφάνισής του, θα χρειαζόταν σύγχρονη εκδοτική αντιμετώπιση. Ο Machiavelli πέρα από το ότι, όπως είναι φυσικό, χρησιμοποιεί το συντακτικό και την αισθητική του γραπτού λόγου της εποχής του, διανθίζει το κείμενο με σωρεία ιστορικών αναφορών, στην προσπάθεια του να κάνει τον αναγνώστη να καταλάβει καλύτερα αυτό που θέλει να του πει. Η παράθεση όμως όλων αυτών των παραδειγμάτων σήμερα, μπλέκει τον αναγνώστη αντί να τον διευκολύνει. Πρόκειται για πράγματα της εποχής εκείνης, που συνέβαιναν στην Ιταλία εκείνου του καιρού, στα οποία αναφέρονται πρόσωπα και γεγονότα, προφανώς σημαντικά για την εποχή τους, αλλά χωρίς, από ό,τι φάνηκε στη συνέχεια, διαχρονική ιστορική εμβέλεια τα περισσότερα, με αποτέλεσμα να μην έχουν φτάσει ως εμάς και να φαντάζουν τα ίδια εντελώς άγνωστα στο σημερινό αναγνώστη, αλλά και η μελέτη τους μάλλον περιττή για την ιστορική κατάρτισή του. Έτσι στις μέρες μας, στο αρχικό κείμενο, οι υποθήκες ή, αν θέλετε, οι απόψεις του Machiavelli μοιάζουν με διαμάντια διάσπαρτα σε μια πληθώρα ανιαρών ιστορικών διηγήσεων. Μέχρι τώρα το πρόβλημα αντιμετωπιζόταν με το να συνοδεύονται οι εκδόσεις του «ΗΓΕΜΟΝΑ» από ένα μεγάλο αριθμό υποσημειώσεων και παραπομπών. Η έκδοση που έχετε στα χέρια σας προτείνει άλλον τρόπο: παραλείπει τα ιστορικά παραδείγματα, εκτός από κάποια που αναφέρονται στην Ελλάδα -αρχαία και νεότερη-, και προσπαθεί να μεταφράσει σε ελληνικό λόγο σημερινό, άμεσο και ρευστό. Παράλληλα δεν ξεφεύγει ούτε κατ' ελάχιστον από το αρχικό κείμενο. Κρατά τα νοήματα ανέπαφα, και τη δομή του βιβλίου, ίδια με εκείνη της 1^ης έκδοσης. Φυσικά η παράθεση πολιτικών παραδειγμάτων και η συσχέτιση της πραγματικότητας της ιστορίας και της θεωρίας, δεν είναι τυχαία στο Machiavelli, αντιθέτως αποτελεί τη μέθοδό του. Σε αυτή την σχέση ο ίδιος επιφυλάσσει για τον εαυτό του το ρόλο του εξωτερικού παρατηρητή με την ανεξάρτητη από τα γεγονότα προσωπικότητα. Αποφεύγει να κάνει αξιολογήσεις, του αρκούν οι διαπιστώσεις. Μέθοδος που αιώνες αργότερα, στις μέρες μας, θα υποστηριχθεί και ως κοινωνιολογική θεωρία. Μήπως λοιπόν αποτελεί αυθαιρεσία η αποκοπή της μακιαβελικής θεωρίας από τα πραγματικά περιστατικά που την επιβεβαιώνουν; Ας μη λησμονούμε πως ο συγγραφέας στον «ΗΓΕΜΟΝΑ» απευθύνεται στον επίδοξο ηγέτη του 16^ου αι., ο οποίος μικρή δυνατότητα είχε να γνωρίζει σε όλη τους την έκταση τα ιστορικά γεγονότα, ακόμα και της εποχής του και ακόμη μικρότερη να τα αξιολογήσει. Σήμερα ο Μακιαβέλι εξακολουθεί να έχει απήχηση, ίσως περισσότερο παρά ποτέ. Μόνο που δεν απευθύνεται πλέον μόνο σε Ηγεμόνες, αλλά στον απλό πολίτη, ο οποίος ηγείται ή θέλει να ηγηθεί ενός μεγάλου ή μικρότερου κύκλου ανθρώπων ή ακόμη στον πολίτη που χρειάζεται μια μέθοδο για να καταλάβει τι γίνεται στο πολιτικό σκηνικό της εποχής του. Στον, όμως, εξαιρετικά ενημερωμένο πια πολίτη, που όχι μόνο έχει διδαχθεί ιστορία, αλλά και που μπορεί να παρακολουθεί τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις της εποχής του μέσω του CNN, του Αl JAZEERA, του Internet και ενός ατέλειωτου πλήθους ΜΜΕ. Που έχει στην χωρίς προσχήματα και αναστολές εποχή μας, στην εποχή που όλα είναι φανερά, αλλά και επιμελώς καλυμμένα, τα ιστορικά παραδείγματα μπροστά στα μάτια του καθημερινά, και που μπορεί έτσι να επιβεβαιώνει με τον πιο άμεσο τρόπο, μέσα από την ίδια του την εποχή, τις παρατηρήσεις του Machiavelli, οι οποίες παραμένουν επί πεντακόσια χρόνια αναλλοίωτες, όσο αναλλοίωτη παραμένει επί χιλιετίες και η ανθρώπινη ψυχή. Για το αν η ζωή η ίδια, ιδίως η κοινωνική, είναι σκληρή και ανήθικη, δεν μπορεί, ασφαλώς, να κατηγορηθεί ο Machiavelli. Αντιθέτως, ο ίδιος επιμένει πως είναι αναγκαίο ο Ηγέτης και να είναι και να παραμένει ενάρετος. Επειδή όμως, αν δεν έχει τη δυνατότητα να απομακρύνεται περιστασιακά από τις αρετές δεν θα παραμείνει για πολύ ηγέτης και τη θέση του θα καταλάβει ένας άλλος, ενδεχομένως καθόλου ενάρετος, για αυτό του συνιστά να μάθει να γίνεται άμα χρειασθεί και λέων και αλεπού. Κι αυτό, επειδή στόχος του Ηγεμόνα δεν είναι να σώσει την ψυχή του, αλλά το κράτος του και την ευημερία των υπηκόων του. Ο Machiavelli θεωρεί πως το να συνδέεις πολιτική και ηθική, αποτελεί είτε ανικανότητα, είτε υποκρισία. Και καταγράφει για τον Ηγέτη, μια δική του, ξεχωριστή από των πολλών ανθρώπων, ηθική. Ποιος από τους επιτυχημένους σύγχρονούς του ηγέτες άλλωστε πήγε μπροστά ακολουθώντας την επιταγές του Ουμανισμού της εποχής του; Αντίθετα πήγαν μπροστά όσοι ηγέτες έθεσαν τις ικανότητές τους και την καλή τους τύχη στην υπηρεσία του λαού, όσοι στήριξαν την ελευθερία του ανατέλλοντος εκείνη την εποχή πνευματικά ανεξάρτητου ανθρώπου, προφυλάσσοντας τους θεσμούς και κτυπώντας τη διαφθορά με όποιο μέσο. Το ίδιο συνέβηκε και με τους ηγέτες των τελευταίων 500 χρόνων, το ίδιο συμβαίνει και με τους ηγέτες της εποχής μας. Φαντάζομαι ότι ούτε ο Μακιαβέλι θα είχε αντίρρηση για την εκδοχή του «ΗΓΕΜΟΝΑ» του που έχετε στα χέρια σας, αφού δικό του είναι το «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα». Πόσο μάλλον που η προσέγγιση ενός τόσο πολυσυζητημένου κλασικού κειμένου, όχι κατ' ανάγκη για να το υιοθετήσει κανείς, αποτελεί, ούτως ή άλλως, «άγιο» σκοπό. Από εκεί και πέρα οι εραστές του «τύπου των ήλων», αλλά και των λεπτομερειών της Ιστορίας, δεν έχουν παρά να ανατρέξουν στο αρχικό κείμενο, πολύ προσιτό άλλωστε από τις σχεδόν δέκα ελληνικές μεταφράσεις του μέχρι σήμερα. Διονύσης Βίτσος

Ο Νικολό Μακιαβέλι προς τον Εκλαμπρότατο Lorenzo των Μεδίκων* Όσοι θέλουν να γίνουν αρεστοί σε έναν Ηγέτη διαλέγουν για να του κάνουν δώρο ό,τι είναι σίγουροι πως θα τον ευχαριστήσει ιδιαιτέρως, όπως άλογα, όπλα, Βαρύτιμα ωραία υφάσματα, κοσμήματα με πολύτιμους λίθους, και πάντα, φυσικά, κάτι αντάξιο της μεγαλοπρέπειάς του ως Ηγέτη. Επιθυμώντας κι εγώ να λάβω την ευχαρίστηση να σας παρουσιάσω ένα ελάχιστο δείγμα της εκτίμησης μου, σκέφτηκα να σας προσφέρω κάτι. Όμως ανάμεσα στα υπάρχοντά μου δε βρήκα κάτι πολυτιμότερο, αλλά και ικανότερο να εκφράσει την αγάπη μου σε σας, από την εμπειρία μου για το πώς κινούνται και λειτουργούν οι ηγέτες, εμπειρία που απέκτησα όχι μόνο ζώντας για πολλά χρόνια δίπλα τους, αλλά και μελετώντας προσεχτικά ιστορία και αρχαία κείμενα. Την όποια εμπειρία μου την συγκέντρωσα σε ένα μικρό κειμενάκι το οποίο και στέλνω στην Εκλαμπρότητά Σας. Ξέρω, Βέβαια, πως το δώρο μου είναι πολύ μικρό για σας, όμως πιστεύω πως θα λάβετε την καλοσύνη να το αποδεχθείτε, αναλογιζόμενος πως δε θα μπορούσα να βρω καλύτερο τρόπο να σας μεταφέρω σε ελάχιστο χρόνο όλα όσα μάθαινα επί πολλά χρόνια, καταβάλλοντος πάρα πολλούς κόπους και αντιμετωπίζοντας πολύ μεγάλους κινδύνους. Το κείμενό μου δεν το παραγέμισα με ρητορείες, ωραιολογίες, συναισθηματισμούς και όλα αυτά τα στολίδια που οι περισσότεροι συνηθίζουν να βάζουν στα γραπτά τους. Ήθελα, αν υπάρξει κάτι που θα μπορούσε να το κάνει ευχάριστο και χρήσιμο, να είναι η αλήθεια και η πρωτοτυπία των όσων υποστηρίζει. Καθόλου δε θα ήθελα να θεωρηθώ αλαζόνας εγώ που, άνθρωπος της κατώτερης κοινωνικής τάξεως, τολμώ να μελετήσω και να κωδικοποιήσω κανόνες που θα χρησιμοποιήσουν επιφανείς Ηγέτες, προκειμένου να κυβερνήσουν. Όμως, όπως εκείνοι που σχεδιάζουν τη ρυμοτομία μιας πόλης κατεβαίνουν στις πεδιάδες για να δουν τη διάταξη των βουνοκορφών και ανεβαίνουν στα Βουνά για να δουν τη διάταξη των κάμπων, έτσι ακριβώς, για να καταλάβεις απόλυτα τη φύση ενός λαού, πρέπει να είσαι Ηγέτης του, αλλά και για να καταλάβεις τη φύση του Ηγέτη πρέπει να είσαι άνθρωπος του λαού. Κάτω από τέτοιο πνεύμα λοιπόν, ας δει η Εκλαμπρότητά Σας αυτό το δωράκι που της στέλνω. Κι αν το διαβάσει με προσοχή, θα υπάρξουν περισσότερες πιθανότητες να ικανοποιηθεί η επιθυμία μου να δω τις τόσες αρετές της πλαισιωμένες από καλοτυχία και μεγαλείο. Κι αν καμιά φορά η Εκλαμπρότητά Σας από του ψηλό βάθρο της στρέψει το βλέμμα της και κατά τα μέρη μας, θα μάθει πόσο αναξιοπαθώς υπομένω τις μεγάλες και διαρκείς κακοτυχίες μου.* Lorenzo των Μεδίκων(1492-1519): Δούκας του Urpino, ετών 21 όταν γράφτηκε αυτό το γράμμα.

Η κατάκτηση της εξουσίας

Να ξέρεις πως για να αποκτήσεις την εξουσία 2 τρόποι ανέκαθεν υπάρχουν: να την κληρονομήσεις ή να την κατακτήσεις. 2 μέσα ανέκαθεν υπάρχουν: τα όπλα τα δικά σου ή τα όπλα των άλλων. 2 προϋποθέσεις ανέκαθεν υπάρχουν: η τύχη ή η ικανότητα.

Όταν η εξουσία κληρονομείται

Όταν αποκτάς την εξουσία από κληρονομιά, τα πράγματα είναι για σένα ευκολότερα. Υπό δυο όμως προϋποθέσεις: 1)Ότι θα κρατήσεις τα μέσα επιβολής των προκατόχων σου. 2)Ότι θα τα προσαρμόσεις στις νέες περιστάσεις. Αν είσαι κληρονομικός Ηγέτης, έστω κι αν διαθέτεις απλά και μόνο τις στοιχειώδεις για το ρόλο σου ικανότητες, μην ανησυχείς, μπορείς να διατηρηθείς στην εξουσία για όλη σου τη ζωή. Αλλά και να χάσεις την εξουσία, σου είναι πολύ εύκολο να την αποκτήσεις ξανά. Ο κληρονομικός Ηγέτης έχει, σε σχέση με εκείνον που έχει μόνος του κατακτήσει την εξουσία, μικρότερη ανάγκη, αλλά και λιγότερους λόγους να είναι σκληρός. Για αυτό και είναι περισσότερο αγαπητός. Η εξουσία από γενιά σε γενιά δημιουργεί παράδοση, έτσι μετά την 1^η γενιά οι τάσεις για αμφισβήτησή της αποτελούν παρελθόν. Αλλά και οι αλλαγές είναι για σένα πιο εύκολες, επειδή κι αυτές θεωρούνται φυσικό δικαίωμά σου ως κληρονομικού Ηγέτη. Να ξέρεις όμως ότι, αν είσαι κληρονομικός Ηγέτης, η κάθε αλλαγή που κάνεις θα αφήνει «αναμονή» για την οικοδόμηση μιας άλλης, που θα την επεκτείνει.

Όταν η εξουσία κατακτιέται

Όταν υπάρχουν πολλοί δήθεν Ηγέτες που σκοτώνονται μεταξύ τους για το ποιος είναι ανώτερος, ικανότερος, δυνατότερος και εξυπνότερος, τότε σίγουρα όλοι τους δεν είναι παρά μετριότητες. Το μόνο που κάνουν είναι να προσφέρουν θέαμα στους υφισταμένους τους. Και μόνη η εμφάνιση εκείνου που έχει το φυσικό χάρισμα του Ηγέτη είναι ικανή να κάνει τους ανεπαρκείς να παραμερίσουν να περάσει και τους υφισταμένους να υποκλιθούν. Οι άνθρωποι αλλάζουν Ηγέτη μόνο στην περίπτωση που πιστεύουν ακράδαντα πως με αυτή την αλλαγή θα καλυτερεύσει η ζωή τους. Όταν οι υφιστάμενοι πιστεύουν πως η αλλαγή του Ηγέτη τους θα καλυτερεύσει τη ζωή τους, είναι ικανοί να τη διεκδικήσουν ακόμα και με τη βία. Όσοι Ηγέτες κι αν αλλάξουν, οι υφιστάμενοι θα παραμείνουν υφιστάμενοι που, όσες φορές κι αν απογοητευθούν από την αλλαγή του Ηγέτη τους, πάντα θα επιδιώκουν να βελτιώσουν τη ζωή τους αλλάζοντας Ηγέτη. Το νέο Ηγέτη, εκείνοι που τον ανέδειξαν, σίγουρα θα τον πουν αχάριστο, επειδή, ακόμα κι αν έχει κάθε πρόθεση, δεν υπάρχει περίπτωση να μπορέσει να τους αλλάξει τη ζωή, στο βαθμό και με τον τρόπο που φαντάστηκαν. Ως νέος Ηγέτης, ακόμα κι αν έχεις το λαό με το μέρος σου, θα μπορέσεις να κυβερνήσεις άνετα μόνο κάτω από δύο προϋποθέσεις: 1)Αν, με το που θα αναλάβεις την εξουσία, αφανίσεις τον προκάτοχο σου και όλους όσους τον περιέβαλαν αμέσως. 2)Αν κρατήσεις ανέπαφα όλα τα μέσα με τα οποία ο προκάτοχός σου επέβαλε την εξουσία του. Ο νέος Ηγέτης, στην περίπτωση που δεν έχει το λαό με το μέρος του, τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα. Για να κυβερνήσει χρειάζεται μεγάλη τύχη και επιδεξιότητα. Και κυρίως να παρακολουθεί τους υφισταμένους του άγρυπνα προκειμένου να αντιλαμβάνεται τις ανταρσίες τους στη στιγμή της γέννησής τους και να τις καταπνίγει αμέσως, πριν προλάβουν να φουντώσουν. Μη διστάζεις, στους υφισταμένους σου αρέσει να σε βλέπουν να παρακολουθείς τις κινήσεις τους. Έτσι, αν είναι πειθαρχικοί, σε αγαπούν περισσότερο και, αν δεν έχουν διάθεση να υπακούσουν, σε φοβούνται. Πρέπει τους εχθρούς σου να τους εξουδετερώνεις ολοκληρωτικά. Αν τους προκαλέσεις μονάχα μικροζημιές, σίγουρα θα ανακάμψουν και, τότε, σίγουρα θα σε εκδικηθούν. Το χτύπημα πρέπει είναι τόσο ισχυρό ώστε ποτέ να μη μπορέσουν να ξανασηκώσουν κεφάλι. Έτσι, δε θα κινδυνεύσεις ποτέ από την εκδίκησή τους. Αν προσπαθήσεις να κατακτήσεις την εξουσία, θα σου προσκολληθούν ως συμπαραστάτες όλοι οι ασήμαντοι που φθονούν το μέχρι τότε Ηγέτη. Πρόσεξε να μην αποκτήσουν κύρος και δύναμη, γιατί αλλιώς, τελικά αυτοί θα γίνουν οι κύριοι της κατάστασης κι όχι εσύ. Η επιθυμία της εξουσίας, είναι κάτι πολύ φυσικό κι ανθρώπινο. Μόνο που στην αναγνωρίζουν ως τέτοιο, μόνο αν τελικά καταφέρεις να την κερδίσεις, αλλιώς τιμωρείσαι αμείλικτα ως στασιαστής. Δεν πρέπει να αφήνεις να χρονίζει ένα πρόβλημα προκειμένου να αποφύγεις έναν πόλεμο, γιατί, έτσι, ούτε τον πόλεμο τελικά θα αποφύγεις και το πρόβλημα θα σε έχει αποδυναμώσει μέχρι να φτάσει η ώρα που θα ξεκινήσει ο πόλεμος. Εκείνος που στηρίζει την αναρρίχηση ενός επίδοξου Ηγέτη, εργάζεται για την αυτοκαταστροφή του. Επειδή η δύναμη, που από αυτήν του την προσπάθεια αποκτά, αρχίζει να μοιάζει ύποπτη, ακόμη και για εκείνον τον οποίο βοήθησε κι έγινε Ηγέτης.

Τα 2 είδη της διοίκησης

Έχουμε 2 ειδών διοίκηση: 1)Με ένα κέντρο εξουσίας, τον Ηγέτη, και τους άλλους, όλους υποτελείς, όπως στην ιστορία διοικούσε ο Τούρκος σουλτάνος. 2)Με πολλά κέντρα εξουσίας και τον Ηγέτη συντονιστή, όπως στην ιστορία διοικούσε ο Γάλλος βασιλιάς με τους πολλούς ευγενείς. Η διοίκηση με ένα κέντρο εξουσίας, τον ισχυρό Ηγέτη, είναι δύσκολο να καταλυθεί, άπαξ όμως και καταλυθεί, είναι πολύ εύκολο να κρατηθεί από αυτόν που την κατέλυσε, αφού, καταλυμένου του Ηγέτη και μετά τον αφανισμό του περιγύρου του, δε θα υπάρξει άλλη αντίσταση. Η διοίκηση με πολλά κέντρα εξουσίας είναι μεν εύκολο να καταλυθεί, αφού κάποια από τα κέντρα εξουσίας είναι εύκολο να διαφθαρούν, αλλά πολύ δύσκολο να κρατηθεί από αυτόν που την κατέλυσε, επειδή, αφενός ό,τι και να γίνει, τα περισσότερα από τα κέντρα εξουσίας θα παραμείνουν ισχυρά, αφού η εξουσία τους θεωρείται κατά κάποιον τρόπο «φυσική» και, αφετέρου, τα διαβρωμένα κέντρα εξουσίας ο λαός δεν τα ακολουθεί.

Η σημασία της ικανότητας του ηγέτη

Οι περισσότεροι άνθρωποι συνηθίζουν να μιμούνται τις πράξεις των επιτυχημένων και να επιδιώκουν να τους μοιάσουν. Εννοείται ότι οι πράξεις τους πολύ λίγο μοιάζουν με εκείνες των προτύπων τους, για τον απλούστατο λόγο ότι η ικανότητά τους δεν έχει καμιά σχέση με την ικανότητα εκείνων. Ο άνθρωπος που δε διαθέτει και τόσο σπουδαίες εκ φύσεως ικανότητες, θα πρέπει να διαλέγει ως πρότυπα τους άνδρες που αναδείχθηκαν σπουδαίοι, γιατί, παρότι δε θα μπορέσει ποτέ να τους φτάσει, τουλάχιστον θα πάρει κάτι από τη μυρωδιά τους. Οι ικανοί τοξότες, σαν δουν πως ο στόχος τους είναι πολύ μακρινός, κι έχοντας επίγνωση μέχρι πού μπορεί να φτάσει το Βέλος τους, στοχεύουν πολύ ψηλότερα από το σημείο όπου βρίσκεται το σημάδι που πραγματικά θέλουν να πετύχουν, γιατί ξέρουν ότι μόνο με τη βοήθεια ενός πιο ψηλού στόχου μπορούν να αυξήσουν τις πιθανότητες να πετύχουν την αρχική τους επιδίωξη. Για να γίνει κανείς Ηγέτης πρέπει: να διαθέτει ικανότητα ή να διαθέτει τύχη. Ο Ηγέτης όμως που θα μείνει στην εξουσία περισσότερο, είναι εκείνος που θα στηριχθεί λιγότερο στην τύχη του. Οι μεγάλοι Ηγέτες δεν περίμεναν τη 2^η εύνοια της τύχης τους, εκμεταλλεύτηκαν την αρχική. Δεν αρκεί να αδράξει Ηγέτης την ευκαιρία που του έστειλε η τύχη. Πρέπει και να τη διαμορφώσει. Αν δε διαθέτει την ικανότητα να χειρισθεί σωστά το υλικό που του προσφέρει η καλή του τύχη, η ευκαιρία πάει χαμένη. Όσοι γίνονται Ηγέτες βασίζονται κυρίως στις ικανότητές τους, κατακτούν την εξουσία με λίγο κόπο, αλλά χρειάζονται πάρα πολύ κόπο για να τη διατηρήσουν. Με έναν τρόπο διατηρείται η εξουσία: με τη σωστή διαχείρισή της. Πιο δύσκολο και πιο επικίνδυνο πράγμα δεν υπάρχει από το να αλλάξεις τους θεσμούς της εξουσίας που μόλις απέκτησες. Με το που θα πας να αλλάξεις τους θεσμούς, θα κάνεις εχθρούς τους πάντες. Όχι μόνο εκείνους που τους συμφέρουν οι παλιοί θεσμοί, αλλά κι εκείνους που θα ωφεληθούν από τους νέους, αφού δεν πρόκειται να σε στηρίξουν, παρά μόνο όταν βεβαιωθούν πως οι νέοι θεσμοί τελικά επικράτησαν. Στην καλύτερη περίπτωση οι 1^οι θα σε πολεμάνε με λύσσα, ενώ οι 2^οι θα σ’ υποστηρίζουν χλιαρά. Μπορείς να αλλάξεις τους θεσμούς ή με την πειθώ ή με τη βία. Η ιστορία δείχνει πως όσοι εφάρμοσαν τον 1^ο τρόπο και κακό τέλος είχαν και τους θεσμούς δεν άλλαξαν, ενώ όσοι χρησιμοποίησαν το 2^ο και δεν κινδύνεψαν και είχαν αποτέλεσμα. Οι λαοί δεν έχουν σταθερά ιδανικά. Πιο εύκολα πείθονται από ένα δημαγωγό, παρά κρατάνε σταθερά τα πιστεύω τους. Μόλις ο λαός αρχίζει να χάνει την πίστη του σε σένα, να του τη διατηρήσεις με τη Βία. Αλλιώς, όταν ο λαός αρχίσει να μη σε πιστεύει πια, κινδυνεύεις να πέσεις και να τσακιστείς στους ίδιους τους θεσμούς που ο ίδιος θεσμοθέτησες. Η κακή χρήση της βίας γίνεται, είτε από δειλία του Ηγέτη είτε από ανικανότητα να διοικήσει. Η καλή χρήση της βίας τις περισσότερες φορές αποδίδει για όλους, ενώ η κακή χρήση της οδηγεί στο να χάσει ο Ηγέτης την εξουσία. Όταν ο Ηγέτης κάνει τις ωμότητες στην αρχή και όλες μαζί, στη συνέχεια οι πράξεις του φαίνονται ως ευεργεσίες και σταδιακά δημιουργείται κλίμα ασφάλειας στους εξουσιαζόμενους. Στην αντίθετη περίπτωση, κρατά συνέχεια στο χέρι το μαχαίρι και δεν μπορεί να στηριχθεί στους εξουσιαζόμενους, επειδή από φόβο δεν μπορούν κι εκείνοι να τον εμπιστευθούν. Οι ωμότητες πρέπει να γίνονται όλες μαζί ώστε η γεύση τους να διαρκεί όσο γίνεται λιγότερο, ενώ οι ευεργεσίες πρέπει να γίνονται σταδιακά ώστε η γεύση τους να διαρκεί περισσότερο. Την ευεργεσία ο Ηγέτης πρέπει να την κάνει σε ανύποπτο χρόνο κι όχι όταν είναι αναγκασμένος από τις περιστάσεις, επειδή στη 2^η περίπτωση μόνο τον ίδιο τον Ηγέτη δε θα ωφελήσει, γιατί τότε όλοι θα πιστέψουν πως την έκανε επειδή ήταν αναγκασμένος να την κάνει και έτσι κανείς δε θα του χρωστά ευγνωμοσύνη.

 

ο

ΗΓΕΜΌΝΑΣ

18

Η πολιτική της ηγεσίας

Μπορεί κάποιος να γίνει Ηγέτης, επειδή του χαρίστηκεη εξουσία του από την εύνοια κάποιων ισχυρών. Όταν ο Ηγέτης καταλάβει την εξουσία, όχι επειδή είναιεκ φύσεως άξιος να την κατακτήσει, ούτε επειδή τον ευνόησε η τύχη, αλλά από πονηριά συνοδευομένη απότύχη, τότε μιλάμε για Δημοκρατική Διακυβέρνηση.Προϋπόθεση της Δημοκρατικής Διακυβέρνησης είναιτον Ηγέτη να τον θέλουν ή ο λαός ή οι ισχυροί της κοινωνίας.Σε κάθε κοινωνία οι διαθέσεις λαού και ισχυρών είναιμεταξύ τους αντίθετες. Ο λαός λαχταράει να μην κυβερνιέται, ούτε να καταπιέζεται από τους ισχυρούς, ενώ οιισχυροί λαχταράνε να κυβερνούν και να καταπιέζουν τον λαό.Από τη μόνιμη σύγκρουση των διαφορετικών κοινωνικών διαθέσεων λαού και ισχυρών τρία είναι τα πιθανάαποτελέσματα: Η Απολυταρχία, η Δημοκρατία και ηΑσυδοσία.Το αν ο Ηγέτης αναδειχθεί από το λαό ή από τους ισχυρούς εξαρτάται από το ποιος από τους δυο κερδίζεικάθε φορά την ευκαιρία. Όταν οι ισχυροί δουν πως δεν αντέχουν να αντιταχθούνστο λαό, σωρεύουνε κύρος σε έναν δικό τους και με τιςευλογίες του λαού τον κάνουν Ηγέτη, ώστε κάτω από τησκιά του να κάνουν τις δουλειές τους. Όταν ο λαός δει πως δεν μπορεί να αντισταθεί στους

 

ΝΙΚΟΛΟ ΜΑΚΙΑΒΕΛΙ

19

ισχυρούς, σωρεύει κύρος σε έναν δικό του και με τηνανοχή των ισχυρών τον κάνει Ηγεμόνα, πιστεύοντας πωςείναι καλύτερα να διαφεντεύεται από εκείνον παρά απότους ισχυρούς. Όποιος ανεβαίνει στην ηγεσία με τη Βοήθεια των ισχυρών, είναι πιο ευάλωτος από εκείνον που ανεβαίνειαπό την εύνοια του λαού, επειδή ο πρώτος έχει να δώσει λογαριασμό σε πολλούς που μάλιστα περνιούνταιγια ίσοι του, ενώ στο λαό δεν έχει στην πραγματικότητα την υποχρέωση να δώσει λογαριασμό κανείς Ηγέτης. Όποιος ανεβαίνει στην ηγεσία από την εύνοια του λαού,μπορεί και την κρατά για πολύ, επειδή παίρνει τις αποφάσεις μόνος του και γύρω του δε βρίσκεται κανένας -ήβρίσκονται ελάχιστοι- που να αμφισβητεί πραγματικάτην αξία και τις επιλογές του.Δεν είναι δυνατόν να ικανοποιήσεις τους ισχυρούς χωρίς να βλάψεις το λαό, ενώ αντίθετα μπορείς κάλλιστανα ικανοποιήσεις το λαό χωρίς να βλάψεις του ισχυρούς. Αυτό συμβαίνει, επειδή ο σκοπός του λαού είναιπιο αγνός από εκείνον των ισχυρών και το μόνο που θέ λει είναι να έχει την αίσθηση πως δεν καταπιέζεται.Το χειρότερο που μπορεί να κάνει ένας λαός στον Ηγεμόνα του, είναι να τον εγκαταλείψει. Όμως οι ισχυροίυποστηρικτές όχι μόνο θα τον εγκαταλείψουν σίγουρα,αλλά, σαν πονηροί που είναι, θα εξαντλήσουν πριν ό,τιέχουν να ωφεληθούν από αυτόν, έστω κι αν χρειασθείνα τον εξοντώσουν.Είναι πάρα πολύ δύσκολο να κολακεύει ένας Ηγεμόναςτο λαό, παρότι δεν μπορεί να σταθεί ούτε μια στιγμή χωρίς το λαό δίπλα του. Τους ισχυρούς όμως είναι πολύ

 

ο

ΗΓΕΜΌΝΑΣ

20

εύκολο να τους κολακεύει, αρκεί να τους δίνει και νατους παίρνει προνόμια και τιμές κατά τα κέφια του.Ο Ηγέτης πρέπει να αντιμετωπίσει τους ισχυρούς, έχοντας ως κριτήριο το αν συμπεριφέρονται με τρόπο τέτοιο ώστε με τη στάση τους να δένονται ή όχι ολότελαμε τη δική του τύχη. Όσοι από τους ισχυρούς δένουν την τύχη τους με τηντύχη του Ηγέτη, πρέπει ο τελευταίος να τους τιμά καινα τους αγαπά, αρκεί να μη ζητάνε υπερβολικές ανταποδόσεις. Όσοι από τους ισχυρούς δε δένουν την τύχη τους με τηντύχη του Ηγέτη, χωρίζονται σε δύο κατηγορίες. Στηνπρώτη είναι εκείνοι που το κάνουν από φυσική αναν-δρία ή λιποψυχία. Θα πρέπει ο Ηγέτης να είναι σίγουρος ότι αυτοί οι άνθρωποι θα τον δοξάζουν στις καλέςτου μέρες και θα τον αγνοήσουν στις κακές του. Εν τούτοις μπορεί, όχι μόνο πού και πού να τους εμπιστεύεται αλλά και να τους ζητά και καμιά συμβουλή. Στη δεύτερη είναι εκείνοι που το κάνουν, επειδή έχουν μεγάληιδέα για τον εαυτό τους, δηλαδή αυτοί που πρέπει ναφοβάται και από τους οποίους σε κάθε περίπτωση πρέπει να φυλάγεται. Στις δύσκολες ώρες αυτοί είναι εκείνοι που θα τον σπρώξουν πρώτοι για να τον κάνουν νακατρακυλήσει παρακάτω.Ιδίως όταν ένας Ηγέτης αναδειχθεί από τους ισχυρούςθα πρέπει αμέσως να φροντίσει να κάνει και το λαό φίλοτου. Αρκεί να καταφέρει να τον πείσει πως τον φροντίζει και να του δημιουργήσει την αίσθηση της ελευθερίας.Οι άνθρωποι συνηθίζουν να νιώθουν ιδιαίτερα υποχρεωμένοι όταν βλέπουν καλό από κάποιον για τον οποίοήταν σίγουροι πως θα δουν κακό. Για αυτό ο λαός αγκα-

 

ΝΙΚΟΛΟ ΜΑΚΙΑΒΕΛΙ

21

 λιάζει περισσότερο τον Ηγέτη που ανέδειξαν οι ισχυροί,αν ο Ηγέτης καταφέρει γίνει αρεστός παρά εκείνον πουοι ίδιοι εξέλεξαν. Όταν ο Ηγεμόνας δεν έχει φίλο το λαό, δεν έχει φάρμακο στη δύσκολη ώρα. Συνταγή όμως με την οποία ο λαός πιάνεται φίλος δεν υπάρχει. Πρέπει ο Ηγέτης ναενεργεί κατά περίπτωση.Λεν υπάρχει πιο ηλίθια παροιμία από εκείνη που λέει«Όποιος κτίζει θεμέλια στο λαό, στην άμμο κτίζει». Όμως, για να στηρίξει ο λαός έναν Ηγέτη θα πρέπει νατον Βλέπει ως άντρα με καρδιά, που δεν σκιάζεται τιςαναποδιές. Επιπλέον, ο ίδιος ο Ηγέτης πρέπει με τιςδιαταγές του να ξέρει να κρατά ψηλά το φρόνημα του λαού. Ένας τέτοιος ηγέτης ποτέ δε θα βρεθεί προδομένος από το λαό του.Το σημείο που οι Ηγέτες παραπατάνε είναι όταν πάνε ναμεταπηδήσουν από τη φωτισμένη διοίκηση στην απολυταρχία.Ο Ηγέτης κυβερνά, είτε ελέγχοντας στη διοίκηση τα πάντα μόνος του είτε ορίζοντας εκπροσώπους του. Στηδεύτερη περίπτωση η θέση του αποδυναμώνεται, επειδήη εξουσία του εξαρτιέται σχεδόν εξ ολοκλήρου από τηνκαλή θέληση των εκπροσώπων του, οι οποίοι συνήθωςστις αναποδιές ή τον εγκαταλείπουν ή του αρπάζουντην εξουσία.Στην περίπτωση που οι εκπρόσωποι θελήσουν πάνωστην αναμπουμπούλα να αρπάξουν την εξουσία από τονΗγέτη, ο τελευταίος δεν μπορεί να αντιδράσει εύκολα,επειδή οι υπήκοοι, έχοντας συνηθίσει να παίρνουν εντο λές από αυτούς, δεν υπακούουν σε εκείνον.

 

ο

ΗΓΕΜΌΝΑΣ

22

Σε αμφίβολους καιρούς ο Ηγέτης πάντα περιστοιχίζεταιαπό ανθρώπους αμφίβολης εμπιστοσύνης.Στους ήσυχους καιρούς όλοι τρέχουν, όλοι τάζουν καιόλοι λένε πως πεθαίνουν για χάρη του Ηγεμόνα. Ότανόμως ο κίνδυνος πλησιάσει κι ο Ηγέτης τους χρειασθεί,τότε βρίσκει κοντά του ελάχιστους.Την εμπειρία της προδοσίας από τους πολύ έμπιστούςτου, ο Ηγέτης την περνά μονάχα μια φορά.Ο γνωστικός Ηγέτης συνδέεται με τους κάτω από αυτόνμε σχέσεις αμοιβαίας στήριξης. Έτσι, τους έχει όλους πιστούς.

 

ΝΙΚΟΛΟ ΜΑΚΙΑΒΕΛΙ

23

Πως πρέπει να μετριέταιη δύναμη του ηγέτη

Η δύναμη του Ηγέτη μετριέται από το αν στην ανάγκη,μπορεί να στηριχθεί στις δικές του μόνο δυνάμεις ή τουείναι απαραίτητο να προσφύγει στην υποστήριξη άλλων.Είναι πολύ δύσκολο να βλάψει κάποιος έναν Ηγέτη πουκάνει καλά τη δουλειά του κι επιπλέον έχει την αναγνώριση και την αγάπη των διοικούμενων από αυτόν,επειδή τους έχει εξασφαλίσει ευημερία και ασφάλεια.Οι διοικούμενοι μισούν την ανασφάλεια.Οταν ένας Ηγέτης είναι ικανός και χαίρει της εκτιμήσεως των διοικούμενών του, πρέπει να φροντίζει να τοξέρουν όλοι οι εχθροί του, επειδή τότε κανείς δε θα τολμήσει να σκεφτεί να του κάνει κακό, επειδή θα ξέρειπως, αν του επιτεθεί θα σπάσει τα μούτρα του.Η φύση των ανθρώπων είναι τέτοια ώστε να αισθάνονταιυποχρεωμένοι να προσφέρουν ευεργετήματα προς τονΗγέτη που παραδέχονται κι αγαπούν. Έτσι, αν ο Ηγέτηςδεχθεί επίθεση, θα πρέπει να ζητήσει τη βοήθεια τωνδιοικούμενων κι εκείνοι, όσο η καρδιά τους είναι ζεστήαπό την επιθυμία να τον υπερασπισθούν, δε θα υπολογίσουν τις προσωπικές ζημιές που πρέπει να υποστούνγια αυτό. Κι όταν πια ο εχθρός θα έχει τραπεί σε φυγήκαι η καρδιά τους θα έχει παγώσει από την καταστροφήπου τους προκάλεσε η επίθεση του, όχι μόνο δε θα καταλογίσουν τις προσωπικές τους ζημιές στον Ηγέτη,αλλά αντιθέτως, το ότι μπόρεσαν να του φανούν χρήσιμοι, θα τους δέσει πιο πολύ με τον Ηγέτη τους.

 

ο

ΗΓΕΜΌΝΑΣ

24

Οι ηγέτες του εκκλησιαστικούκατεστημένου

Από όλα τα παραπάνω εξαιρούνται οι Ηγέτες τηςΕκκλησίας, επειδή, ούτε στην αξιοσύνη στηρίζονταιούτε στην τύχη, αλλά στους προαιώνιους θεσμούς τηςθρησκείας, οι οποίοι είναι τόσο ισχυροί και είναι τέτοιας φύσης που κρατούν τους Ηγέτες και την εξουσίατους ακλόνητους, με οποιονδήποτε τρόπο κι αν αυτοίασκούν την εξουσία.Οι εκκλησιαστικοί Ηγέτες έχουν κράτη που δε χρειάζεται να τα υπερασπίζονται, υπηκόους που δε χρειάζεταινα κυβερνήσουν, και εξουσίες που κανείς δε διεκδικεί.Κανείς από τους υπηκόους, όπως και να τους φέρονταιοι Ηγέτες τους, δε σκέφτεται καν να ξεφύγει από τηνεξουσία τους.Μόνο οι θρησκευτικοί Ηγέτες είναι ασφαλείς κι ευτυ χείς.

 

ΝΙΚΟΛΟ ΜΑΚΙΑΒΕΛΙ

25

0 ηγέτης και οι έμψυχες δυνάμεις του

 Ένας Ηγέτης πρέπει να έχει γερά θεμέλια, διαφορετικάθα καταστραφεί. Όχι μόνο ένας αρχηγός κράτους, αλλά και κάθε Ηγέτηςπρέπει να έχει ως βασικά του θεμέλια τους νόμους καιτο στρατό.Τα στρατεύματα ενός Ηγέτη μπορεί να είναι είτε δικάτου είτε μισθοφορικά, είτε δανεισμένα από άλλον Ηγέτηείτε μικτά.Τα μισθοφορικά και τα δανεικά στρατεύματα είναι άχρηστα κι επικίνδυνα. Η καταστροφή του Ηγέτη στην περίπτωση αυτή αναβάλλεται όσο αναβάλλεται η επίθεσητου εχθρού.Στην ειρήνη λεηλατούν τον Ηγέτη οι μισθοφόροι του,ενώ στον πόλεμο οι εχθροί του.Ποτέ ένας μισθός μισθοφόρου δεν είναι ικανός να τονκάνει να πεθάνει για τον Ηγέτη που τον πληρώνει.Ο μισθοφόρος στρατιώτης είναι στρατιώτης του Ηγέτηόσο ο τελευταίος δεν κάνει πόλεμο. Με το που θα ξεκινήσει ο πόλεμος, θα το βάλει τα πόδια. Έστω κι αν οι μισθοφόροι στρατηγοί του Ηγέτη είναι ικανοί, εκείνος δεν μπορεί να τους έχει εμπιστοσύνη, επειδήτο μόνο που τους ενδιαφέρει, είναι η αύξηση της δύναμης τους, είτε πιέζοντας τον ίδιο τον Ηγέτη είτε άλλους.Αν δεν είναι ικανοί, θα κάνουν πάλι τα ίδια ακριβώς.Το αξίωμα του στρατηγού θα πρέπει να το αναλαμβάνει

 

ο

ΗΓΕΜΌΝΑΣ

26

ο ίδιος ο Ηγέτης. Αν όμως επιμένει να έχει μισθοφόροστρατηγό, αν μεν του Βγει ανίκανος, πρέπει να τον αλ λάξει αμέσως, αν δε του Βγει ικανός, πρέπει να τον δεσμεύσει με νόμους ώστε η εξουσία του να μην ξεπεράσει τα όρια.

 

ΝΙΚΟΛΟ ΜΑΚΙΑΒΕΛΙ

27 

Οι κατηγορίες των δυνάμεων ενός ηγέτη

 Ένας Ηγέτης πρέπει να θεωρεί ως πραγματικά δικούςτου ανθρώπους εκείνους όσων οι ζωές είναι άμεσα εξαρτημένες, ψυχικά και υλικά, από τον ίδιο. Οι υπόλοιποι λειτουργούν είτε ως κοινοί μισθοφόροι είτε ως Βοήθεια,δανεισμένη από άλλους Ηγέτες με τους οποίους συνεργάζεται.Η δανεική από άλλους Ηγέτες δύναμη του Ηγέτη είναιγια αυτόν απολύτως επιζήμια. Αν με τη Βοήθεια τουςηττηθεί, αυτός και μόνο είναι ο κατεστραμμένος, αν νικήσει, γίνεται δέσμιος εκείνου που τον Βοήθησε.Η υποδούλωση της Ελλάδας στους Τούρκους ξεκίνησεόταν ο αυτοκράτορας της Κωνσταντινουπόλεως ΙωάννηςΣΤ' ο Κατακουζηνός προσκάλεσε τον Οθωμανό σουλτάνο

με 10.000 στρατιώτες για να πολεμήσει εναντίον των

Παλαιολόγων. Οι στρατιώτες εκείνοι ήταν οι πρώτοιΤούρκοι που εγκαταστάθηκαν σε ελληνικό έδαφος.Από τις δανεικές από άλλον Ηγέτη δυνάμεις προτιμότερες είναι οι μισθοφορικές. Στην πρώτη περίπτωση οΗγέτης κινδυνεύει από το δυναμισμό τους, στη δεύτερηαπό την οκνηρία τους.Τα όπλα, που κάποιος άλλος Ηγέτης σου δανείζει ή γλιστρούν από πάνω σου, ή σε Βαραίνουν ή σε σφίγγουν.Η μεγαλύτερη δύναμη του Ηγέτη είναι να αναγνωρίζειτα κακά με το που γεννιούνται. Αλλά αυτό είναι φυσικό χάρισμα λίγων ανθρώπων.

Ο ετοιμοπόλεμος ηγέτης

Εκείνο που οι άλλοι προσδοκούν από έναν Ηγέτη είναι να μην ασχολείται με τίποτα άλλο παρά μόνο με το να τους υπερασπίζεται και να αναζητά τρόπους για να τους βελτιώσει τη ζωή. Όσοι Ηγέτες έχουν στο μυαλό τους πιο πολύ τις απολαύσεις από τη στρατηγική, την οργάνωση και τη μάχη, γρήγορα χάνουν την εξουσία τους. Όποιον Ηγέτη δεν ξέρει από στρατηγική, οργάνωση και μάχη, ούτε τον εμπιστεύονται ούτε τον τιμούν. Ακόμα και στις περιόδους που όλα πάνε καλά, ο Ηγέτης πρέπει να προετοιμάζεται για τη μάχη. Η προετοιμασία του Ηγέτη για τη μάχη γίνεται και με τα έργα και με τη σκέψη. Ο Ηγέτης πρέπει να ασκεί τη σκέψη του, μελετώντας την Ιστορία και τις πράξεις των εξαίρετων Ηγετών. Να εξετάζει τις αιτίες της νίκης ή της ήττας τους ώστε να μπορεί να διακρίνει τι πρέπει να αποφεύγει και σε τι πρέπει να τους μιμηθεί.

Γιατί επαινείται και γιατί επικρίνεται ο ηγέτης

Πολλοί είναι εκείνοι που χτίζουνε με το νου τους δημοκρατίες και χρηστές ηγεμονίες, τις οποίες ούτε ποτέ κανένας είδε ούτε κι έμαθε αν υπάρχουνε στ' αλήθεια. Το πώς ζούμε, βρίσκεται πολύ μακριά από το πώς θα έπρεπε να ζούμε. Όποιος αγνοεί την πραγματικότητα και θέλει να τη βλέπει εξιδανικευμένη, προετοιμάζει με σιγουριά την προσωπική του καταστροφή. Όποιος συμπεριφέρεται με καλοσύνη σε μια κοινωνία με τόσους, που είναι κάθε άλλο παρά καλοί, είναι φυσικό να καταστραφεί. Το 1^ο πράγμα που πρέπει να μάθεις ως Ηγέτης, είναι τον τρόπο να μην είσαι καλός. Και αυτή σου τη γνώση να την χρησιμοποιείς ή όχι, κατά τις περιστάσεις. Για να γίνεις καλός Ηγέτης, να αποβάλεις την εικόνα που δίνουν για τον καλό Ηγέτη τα παραμύθια, και να βάλεις στο νου σου ό,τι αποτελεί αλήθεια και πραγματικότητα. Κάθε άνθρωπος, ιδίως οι Ηγέτες, που στέκεται ψηλά στην κοινωνία, σχολιάζεται από τους άλλους τόσο για τα θετικά όσο και για τα αρνητικά της προσωπικότητάς του. Άλλος για μίζερος κι άλλος για ανοιχτοχέρης, άλλος για άρπαγας κι άλλος για σπλαχνικός, άλλος για πιστός κι άλλος για άφιλος, άλλος για γενναίος κι άλλος για δειλός, άλλος για καταδεκτικός κι άλλος για ψηλομύτης, άλλος για ακόλαστος κι άλλος για ανέραστος, άλλος για ντόμπρος κι άλλος για μπαμπέσης, άλλος για ισχυρογνώμων κι άλλος για καλόβολος, άλλος για θεοσεβούμενος κι άλλος για άπιστος. Ο καθένας πιστεύει πως ο Ηγέτης θα έπρεπε ως προσωπικότητα να κοσμείται μόνο με θετικά. Όμως δεν μπορεί να έχει μόνο καλά, όχι μόνο επειδή είναι κι αυτός άνθρωπος, αλλά και επειδή δε θα μπορούσε να σταθεί ως Ηγέτης μόνο με θετικά στοιχεία στο χαρακτήρα του.

Τον Ηγέτη δεν πρέπει να τον νοιάζει η γνώμη που έχουν οι άλλοι για τον χαρακτήρα του. Το μόνο μέλημά του πρέπει να είναι το να αναδεικνύει τα καλά και τα κακά στοιχεία της προσωπικότητάς του, που τον βοηθούν στο να ασκεί την εξουσία του. Υπάρχουν αρετές που, αν τις ακολουθήσει, ο Ηγέτης πέφτει αργά ή γρήγορα στο λάκκο, και ελαττώματα, πάνω στα οποία μπορεί να βασίσει την ευτυχία τη δική του και των υπηκόων του  ΝΙΚΟΛΟ ΜΑΚΙΑΒΕΛΙ.31Περί γενναιοδωρίας και φειδούς

Το να είσαι γενναιόδωρος Ηγέτης σε κάνει αγαπητό. Τονα συμπεριφέρεσαι όμως με τέτοιον τρόπο ώστε να σενομίσουν για γενναιόδωρο, είναι πολύ Βλαβερό για σένα.Στις μέρες μας προκοπή είδαν οι Ηγέτες που δεν υπήρξαν γενναιόδωροι, οι υπόλοιποι έχουν σβήσει. Όσο χρησιμοποιείς τη γενναιοδωρία τόσο χάνεις τη δυνατότητανα τη χρησιμοποιήσεις.Ως Ηγεμόνας θα πρέπει να αδιαφορείς αν σε πουν ή όχιγενναιόδωρο.Αν είσαι γενναιόδωρος από τα δικά σου ή αρπάζονταςαπό τους υφισταμένους σου, είσαι καταδικασμένος. Ανμπορείς και είσαι γενναιόδωρος αρπάζοντας από τρίτους, τότε μπορείς να είσαι όσο γενναιόδωρος θέλεις.

 

ο

ΗΓΕΜΌΝΑΣ

32

Είναι καλύτερο ο ηγέτης να προκαλείαγάπη ή φόβο;

Ο Ηγέτης πρέπει να φροντίζει να θεωρείται φιλεύσπλα χνος κι όχι σκληρός. Εντούτοις, θέλει μεγάλη προσοχήγια να μη χρησιμοποιεί την ευσπλαχνία του με λάθοςτρόπο.Θα πρέπει ο Ηγέτης να αδιαφορεί αν τον πουν σκληρόστην περίπτωση που κρίνει τη σκληρότητα απαραίτητηγια να κρατηθούν οι εξουσιαζόμενοι ενωμένοι και πιστοίσε αυτόν. Οι ταραχές και το χάος βλάπτουν συνήθως τοσύνολο των εξουσιαζόμενων, ενώ, αν πέσουν μερικά κεφάλια, βλάπτονται μόνο μεμονωμένα άτομα, οι αποκεφαλισμένοι.Αν σαν Ηγέτη δεν μπορούν να σε σεβαστούν, θα πρέπειαπαραίτητα να σε φοβηθούν. Το καλύτερο όμως από όλαείναι να σε αγαπούν.Ποτέ μη στηρίζεσαι σε λόγια αγάπης. Οι άνθρωποι είναι αχάριστοι, ευμετάβλητοι, ψεύτες, υποκριτές, φυγάδες μπροστά στον κίνδυνο, άπληστοι για το κέρδος. Όσο τους κάνεις καλό είναι δικοί σου, σου προσφέρουντο αίμα τους, τα υπάρχοντά τους, τη ζωή και τα παιδιάτους. Όταν όμως ο κίνδυνος γίνει ορατός, όλα αυτά αλ λάζουν και συνήθως το βάζουν στα πόδια.Ο Ηγεμόνας που βασίζεται σε λόγια αγάπης καταστρέφεται, επειδή οι φιλίες, που αποκτιούνται με χρήματακι όχι με το μεγαλείο και την ευγένεια της ψυχής, δενείναι και τόσο χρήσιμες, αφού, όταν τις χρειάζεσαι, δενμπορεί να τις χρησιμοποιήσεις.

 

ΝΙΚΟΛΟ ΜΑΚΙΑΒΕΛΙ

33

Οι άνθρωποι βλάπτουν ευκολότερα κάποιον που τους είναι αγαπητός από κάποιον που τους προκαλεί το φόβο.Οι άνθρωποι αγαπούν αν οι ίδιοι το θέλουν, αλλά φοβούνται αν το θέλει ο Ηγέτης τους.Επειδή οι άνθρωποι είναι φύσεις μοχθηρές, κάθε δεσμός αγάπης σπάει συνήθως μπροστά στο πρώτο προσωπικό συμφέρον.Επειδή οι άνθρωποι είναι εκ φύσεως δειλοί, ο φόβοςτης τιμωρίας τους κάνει να συγκρατιούνται και να μη σεεγκαταλείπουν ποτέ.Ο Ηγεμόνας, αν δεν μπορεί να κερδίσει τη αγάπη τωνεξουσιαζόμενων, πρέπει να προκαλέσει το φόβο, αλλάμε τρόπο που να αποφύγει το μίσος. Αυτό θα το πετύ χει όταν δεν τους θίγει προσωπικά και περιουσιακά, ανυπάρχει πάντα κατάλληλη δικαιολογία και φανερήαφορμή για να πάρει ένα κεφάλι.Οι άνθρωποι σου συγχωρούν πιο εύκολα τη δολοφονίατου πατέρα τους παρά την αρπαγή της πατρικής κληρονομιάς.Ο Ηγέτης πρέπει να κατέχει καλύτερα τον τρόπο να μησφάλλει παρά τον τρόπο να διορθώνει τα σφάλματά του.

 

ο

ΗΓΕΜΌΝΑΣ

34

Πως πρέπει να τηρεί ο ηγέτηςτις υποσχέσεις του

 Όσο κι αν είναι αξιέπαινο σε έναν Ηγέτη να τηρεί τιςαποφάσεις του και να ζει με ακεραιότητα και χωρίς πονηριά, η πείρα έχει δείξει ότι οι πραγματικά φωτισμένοι Ηγέτες επέδειξαν ευελιξία στον τρόπο εφαρμογήςτων αποφάσεών τους και ότι χρησιμοποίησαν την πονηριά τους για να γυρίσουν τα κολλημένα μυαλά τωνάλλων.Ο Ηγέτης πρέπει να ξέρει πως υπάρχουν δύο τρόποιεπιβολής: Ο νόμος και η βία. Ο πρώτος ταιριάζει στουςανθρώπους, η δεύτερη στα κτήνη. Πολλές φορές όμως,επειδή δεν επαρκεί ο πρώτος, προσφεύγουμε στη δεύτερη.Είναι απαραίτητο στον Ηγέτη να ξέρει να παίζει καλάκαι το ρόλο του ανθρώπου και το ρόλο του κτήνους.Αυτό καλύτερα από όλους το είπαν οι αρχαίοι έλληνες.Για αυτό γράψανε ότι τον Αχιλλέα, αλλά και πολλούςάλλους αρχαίους ηγεμόνες τους δώσανε για ανατροφήκαι διδασκαλία στον κένταυρο Χείρωνα, που ήταν μισόςάνθρωπος και μισός κτήνος.Το ότι είχε ο Αχιλλέας δάσκαλο κάποιον που ήταν μισός αγρίμι και μισός άνθρωπος σημαίνει πως είναι αναγκαίο να ξέρει ο Ηγέτης πότε πρέπει να προτάσσει τημία και πότε την άλλη φύση και πως η μία χωρίς τηνάλλη δεν μπορεί να τον πάει μακριά.Δεν αρκεί να ξέρει ο Ηγέτης να παίζει το αγρίμι όταν χρειάζεται. Πρέπει να μπορεί να ξεχωρίσει πότε θα πρέπει να γίνει λιοντάρι και πότε αλεπού. Επειδή ως αλε-

 

ΝΙΚΟΛΟ ΜΑΚΙΑΒΕΛΙ

35

πού, θα μυρίζεται τις παγίδες και ως λιοντάρι, θα σκιάζει τους λύκους. Όποιος παριστάνει μόνο το λιοντάρι, δε θα πάει μακριά.Αντίθετα, όποιος ξέρει να παριστάνει μόνο την αλεπού,επιβιώνει.Δεν έχει νόημα να τηρεί ο Ηγέτης τις αποφάσεις τουόταν εξέλιπαν οι λόγοι που τον έκαναν να τις πάρει.Εκτός αυτού, και οι άλλοι, επίσης, δεν πρόκειται να τηρήσουν τις δικές τους αποφάσεις, αν εκ των υστέρωνκρίνουν πως δεν τους συμφέρει να τις τηρήσουν.Η συνταγή να αλλάζει ο Ηγέτης της αποφάσεις του ανά λογα με το συμφέρον του θα ήταν ανήθικη, αν ήταν ηθικοί οι άλλοι άνθρωποι. Επειδή όμως οι περισσότεροιδεν είναι ηθικοί, για αυτό θα πρέπει ο Ηγέτης να προσαρμοσθεί.Είναι ανάγκη ο Ηγέτης να ξέρει να καλύπτει τις εκάστοτε προθέσεις του και να μην είναι εμφανές πότε είναι λιοντάρι και πότε αλεπού. Να ξέρει επίσης πως πάντα θα υπάρχουν άνθρωποι πρόθυμοι να παίξουν τορόλο του θύματος και στις δύο περιπτώσεις.Λεν είναι πάντα απαραίτητο ο Ηγέτης να κατέχει στ'αλήθεια την ικανότητα της μετάλλαξης από λιοντάρι σεαλεπού, είναι όμως απαραίτητο να δίνει την εντύπωσηπως την κατέχει.Οι πέντε αρετές που θα πρέπει να δείχνει πως έχει οΗγέτης είναι:- Ψυχοπόνια,- Πίστη στη φιλία,- Ακεραιότητα,- Ανθρωπιά και

 

ο

ΗΓΕΜΌΝΑΣ

36

- Ευλάβεια.Η καλύτερη περίπτωση Ηγέτη είναι εκείνη που όχι απόπροσποίηση αλλά από χαρακτήρα και νοοτροπία γίνεται πότε λιοντάρι και πότε αλεπού. Δηλαδή, θα πρέπεινα φαίνεται πονόψυχος, καλός φίλος, γλυκομίλητος,ακέραιος, ευλαβής και όντως να είναι. Όμως μέσα τουνα είναι έτσι φτιαγμένος που, μόλις η τύχη και οι άνεμοι φέρουν τα πράγματα έτσι ώστε να χρειαστεί να μηνείναι πια, να μπορεί και να ξέρει να αλλάζει στο αντίθετο.Οι περισσότεροι άνθρωποι βλέπουν τι φαίνεσαι, ενώ λίγοι νιώθουν τι στην πραγματικότητα είσαι, αλλά κι αυτοί οι τελευταίοι δεν τολμούν να πάνε κόντρα στηγνώμη των πρώτων, επειδή οι πρώτοι είναι οι περισσότεροι.Η μάζα πάντα μαγεύεται από τα φαινόμενα και από τηνεπιτυχία του Ηγέτη. Εκείνοι οι λίγοι που δεν πείθονταιαπό αυτά, τότε μόνο μπορούν να αποκτήσουν υπόσταση, όταν τους βάλει η μάζα για στήριγμά της.

 

ΝΙΚΟΛΟ ΜΑΚΙΑΒΕΛΙ

37 

Πως να αποφεύγει ο ηγέτηςτην περιφρόνηση και το μίσος

Ο Ηγέτης πρέπει να αποφεύγει ό,τι μπορεί να τον κάνει να βγάλει κακό όνομα, να τον κάνει μισητό και κα-ταφρονητέο στους πολλούς.Μισητός γίνεται ο Ηγέτης που βάζει χέρι στα συμφέροντα και δε φροντίζει να μην προσβάλλει τους πολλούς.Καταφρονητέος γίνεται ο Ηγέτης που θεωρείται ευμετάβλητος, επιπόλαιος, μαλθακός, λιπόψυχος και αναποφάσιστος. Όλα αυτά πρέπει να τα αποφεύγει ο Ηγέτης σαν να ήτανσκόπελος και να προσπαθεί με κάθε τρόπο να επιδεικνύει μεγαλοπρέπεια, μεγαλοψυχία, σοβαρότητα και δύναμη, ενώ στη διαχείριση των ιδιωτικών υποθέσεων τωνδιοικούμενων η κρίση του πρέπει να είναι αποφασιστική και σταθερή τόσο, που κανενός να μην περνά απότο μυαλό ούτε να τον εξαπατήσει ούτε να τον μεταπείσει.Ο Ηγέτης πρέπει να αποκτήσει το σεβασμό των πολλώνώστε να μπορέσει στη συνέχεια να αντιμετωπίσει τη φι λοδοξία των λίγων, πράγμα που γίνεται πολύ εύκολα καιμε πολλούς τρόπους.Ο Ηγέτης έχει δύο ειδών εχθρούς, τους εξωτερικούς καιτους εσωτερικούς.Ο Ηγέτης προστατεύεται από έναν κύκλο πιστών του,που τον σέβονται και είναι έτοιμοι να τον υπερασπισθούν, καθώς και από έναν κύκλο φίλων. Όσο υπάρχει

 

ο

ΗΓΕΜΌΝΑΣ

38

ο κύκλος των πιστών, θα υπάρχουν και οι φίλοι. Όσουπάρχουν οι πιστοί και οι φίλοι στο εσωτερικό, κανείςαπό τους εξωτερικούς εχθρούς δε θα τολμήσει να θίξειτον Ηγέτη.Ακόμα κι αν ο Ηγέτης είναι προστατευμένος από τουςεξωτερικούς εχθρούς του, κινδυνεύει πάντα από τιςεσωτερικές συνωμοσίες. Ο κυριότερος τρόπος προστασίας του Ηγέτη απέναντι σε κάποιον συνωμότη είναι ηαγάπη των πολλών. Έτσι, κανείς δε θα τολμήσει να τονανατρέψει, μόνο και μόνο επειδή θα φοβάται την οργήτων πολλών.Ο συνωμότης είναι εξαιρετικά ανασφαλής, επειδή ούτεξέρει αν θα πετύχει η συνωμοσία ούτε τι τον περιμένειαν αποτύχει. Αλλά και να επιτύχει, αν ο Ηγέτης είναιαγαπητός, δεν μπορεί ο συνωμότης να προβλέψει πούθα τον φτάσει η οργή των πολλών.Αν ο Ηγέτης ξέρει πως οι υφιστάμενοι τον μισούν, θαπρέπει να ξέρει πως σε κάθε του βήμα κρύβεται μια συνωμοσία.Επειδή ο Ηγέτης πρέπει να είναι αγαπητός, επιβάλλεταιό,τι από τα καθήκοντά του μπορεί να γίνει δυσάρεστονα το αναθέτει σε άλλους, ενώ ό,τι μπορεί να του προσδώσει γόητρο και αναγνώριση να το κρατά για τον εαυτότου Όσοι Ηγέτες ανατράπηκαν το έπαθαν, είτε επειδή δενείχαν τον κατάλληλο χαρακτήρα για να κυβερνήσουν,είτε επειδή ήταν άπειροι. Και στις δύο περιπτώσεις, συνήθως στηρίχθηκαν στους ισχυρούς και αγνόησαν τουςπολλούς με αποτέλεσμα να γίνουν από τους τελευταίουςμισητοί και περιφρονητέοι.

 

ΝΙΚΟΛΟ ΜΑΚΙΑΒΕΛΙ

39

Το μίσος προς τον Ηγεμόνα μπορεί να προέρχεται, είτεαπό καλά είτε από κακά έργα. Εξαρτάται από το ποιόντων διοικούμενων. Όταν οι διοικούμενοι είναι διεφθαρμένοι, τα καλά έργα του Ηγέτη αποβαίνουν εναντίον

του.

 

ο

ΗΓΕΜΌΝΑΣ

40

Συνοψίζοντας τις συμβουλές σε ένανηγέτη για την οργάνωση της διοίκησης

 Όταν αναλάβεις την εξουσία, πρέπει να αφοπλίσειςόλους όσους είχε οπλίσει ο προηγούμενος από σέναΗγέτης, εκτός από εκείνους που κατά την ανάληψη τηςεξουσίας εκδηλώθηκαν υπέρ σου. Όμως και αυτούς μετον καιρό πρέπει να τους αδρανοποιήσεις και να τουςπαροπλίσεις. Στη συνέχεια, να οργανώσεις έτσι τα πράγματα ώστε οι οπλισμένοι να είναι μόνο δικοί σου άνθρωποι.Το να ενσπείρεις έριδες μεταξύ των διοικούμενων, αποδίδει όταν όλα πάνε καλά. Όταν όμως υπάρχει ανάγκησυσπείρωσης όλων, αυτή η τακτική μπορεί να αποδει χθεί πολύ επιζήμια. Όταν έχεις αποκτήσει μόνος σου την εξουσία, χρειάζεται να εργασθείς για την απόκτηση κύρους πολύ περισσότερο από έναν άλλον που θα γίνει Ηγέτης από κληρονομικό δικαίωμα. Όταν η τύχη θέλει να σε βοηθήσει να πετύχεις, σουστέλνει εχθρούς και συγχρόνως, σε βοηθά να τους νικήσεις. Όταν η τύχη δε σου στέλνει εχθρούς, τότε θα πρέπει νατους επινοήσεις ώστε, νικώντας τους, να αυξήσεις τομεγαλείο σου.Βρίσκεις τελικά περισσότερη πίστη από τους διοικούμενους που στην αρχή θεωρούνταν ύποπτοι παρά απόεκείνους που από την αρχή σου δήλωσαν την πίστητους.

 

ΝΙΚΟΛΟ ΜΑΚΙΑΒΕΛΙ

41

 Όταν αντιμετωπίσεις τους αρχικά υπόπτους με εμπιστοσύνη, μπορεί να τους κερδίσεις με μεγάλη ευκολία,επειδή και οι ίδιοι αισθάνονται ανασφάλεια ώστε τελικάείναι πολύ ευτυχείς που βρήκαν σε σένα στήριγμα. Στησυνέχεια καταβάλλουν μεγάλη προσπάθεια και κόπο γιανα απαλείψουν την αρνητική γνώμη που έχεις για αυτούς.Είναι πολύ πιο εύκολο να κάνεις αληθινούς φίλους τουςευχαριστημένους από το παλιό καθεστώς παρά εκείνουςπου, επειδή δεν ήταν ευχαριστημένοι, έγιναν φίλοι σουκαι σε βοήθησαν να καταλάβεις την εξουσία.Η καλύτερη προστασία σου είναι να μην είσαι μισητόςστους διοικούμενους, επειδή, αν είναι δυσαρεστημένοι,ποτέ δε θα λείψουν οι εξωτερικοί εχθροί που θα είναιπρόθυμοι να στηριχθούν από τους δυσαρεστημένους διοικούμενους για να σου πάρουν την εξουσία. Όταν φοβάσαι περισσότερο τους διοικούμενους απότους εξωτερικούς εχθρούς σου, ας προετοιμάζεσαι γιατην ήττα. Αντίθετα, αν φοβάσαι περισσότερο τους εξωτερικούς εχθρούς από τους διοικούμενους, ας μην δίνεις καμιά σημασία.

 

ο

ΗΓΕΜΌΝΑΣ

42

Συνοψίζοντας τις συμβουλές σε ένανηγέτη για την απόκτηση κύρους

Τίποτα δεν μπορεί να σου προσδώσει μεγαλύτερηεκτίμηση παρά η επιτυχία σε ό,τι αναλαμβάνεις και τοπαράδειγμα της προσωπικής σου ζωής. Όταν κάποιος κάνει κάτι πολύ κακό, πρέπει να τον τιμωρήσεις και αν κάνει κάτι πολύ καλό, να τον επαινέσεις με τέτοιο τρόπο ώστε όλοι να μιλούν για πολύκαιρό για την παρέμβασή σου.Πρέπει συνεχώς να μηχανεύεσαι τρόπους ώστε με τηνκάθε σου πράξη να αποδεικνύεις τη φήμη του ευφυούς και σπουδαίου ανθρώπου.Μόνο τότε σε εκτιμούν, όταν μπορείς να είσαι καιαληθινός φίλος και αληθινός εχθρός.Αν επιλέξεις την ουδετερότητα, θα καταστραφείς. Οφίλος σου θα αξιώσει τη βοήθειά σου και πρέπει νατου τη δώσεις.Ποτέ οι αποφάσεις σου δε θα είναι όλες άριστες καισωστές. Όταν θα αναγκαστείς να κάνεις κάποιο κακό, να επι λέξεις το λιγότερο οδυνηρό σε σένα και στη φήμησου.Πρέπει να δείχνεις πως είσαι λάτρης της αξιοσύνηςκαι να προστατεύεις και να τιμάς τους ικανούς καιτους άριστους.

 

ΝΙΚΟΛΟ ΜΑΚΙΑΒΕΛΙ

43

Πρέπει να ξέρεις πότε είναι η κατάλληλη στιγμή γιανα κρατάς τους διοικούμενούς σου απασχολημένουςμε γιορτές και θεάματα.

 

ο

ΗΓΕΜΌΝΑΣ

44

Συνοψίζοντας τις συμβουλές σε ένανηγέτη για τους συνεργάτες του

Το αν οι συνεργάτες σου βγουν καλοί ή κακοί εξαρτάταιαποκλειστικά και μόνο από τη δική σου προνοητικότητα.Κρίνεις το μέλλον ενός Ηγέτη παρατηρώντας τους συνεργάτες που τον περιστοιχίζουν.Πρέπει να ξέρεις να ξεχωρίζεις τους ικανούς συνεργάτεςκαι από τους ικανούς να διατηρείς κοντά σου όσους σουείναι πιστοί.Ηγέτης που έχει επιλέξει λάθος συνεργάτες έχει κάνειτο πρώτο και το μεγαλύτερο από τα λάθη που θα τονοδηγήσουν στην καταστροφή.Υπάρχουν τριών ειδών μυαλά:- Το πρώτο είναι ικανό να κρίνει μόνο του.- Το δεύτερο είναι ικανό να κρίνει την κρίση των άλ λων.- Το τρίτο δεν μπορεί να κρίνει ούτε από μόνο του,ούτε αυτά που οι άλλοι κρίνουν.Το πρώτο είναι εξαιρετικό, το δεύτερο καλό και το τρίτοάχρηστο.Το ιδανικό για έναν Ηγέτη είναι να διαθέτει το πρώτοείδος μυαλού. Αλλά και με το δεύτερο κάνει τη δουλειάτου, αφού όταν μπορεί να αναγνωρίζει το σωστό ή το λάθος των επιλογών των συνεργατών του και, αναλόγως,να επαινεί ή να διορθώνει, κανείς από αυτούς δεν θαμπορεί να ελπίζει πως μπορεί να τον κοροϊδέψει, οπότεαναγκαστικά θα είναι καλός και χρήσιμος.

 

ΝΙΚΟΛΟ ΜΑΚΙΑΒΕΛΙ

45

Υπάρχει ένας αλάνθαστος τρόπος για να κρίνεις τον συνεργάτη σου. Αν βλέπεις το συνεργάτη να σκέφτεται περισσότερο τον εαυτό του από τα δικά σου συμφέροντανα ξέρεις πως δεν μπορείς να τον εμπιστεύεσαι και ότιτελικά θα στη φέρει.Ο καλός συνεργάτης σκέφτεται και επιδιώκει μόνο τοσυμφέρον σου και ποτέ δε φορτώνει το μυαλό του μεπράγματα που αφορούν το δικό του, το προσωπικό συμφέρον.Να φροντίζεις τον πιστό συνεργάτη και να τον κρατάςπιστό με τιμές και αξιώματα, ευεργεσίες και πλούτη. Οιτιμές και τα αξιώματα πρέπει να είναι τέτοια που να μηνφοβάται τις εσωτερικές αλλαγές, οι ευεργεσίες τέτοιουείδους που να μην μπορεί να σταθεί κοινωνικά χωρίςαυτές και τα πλούτη τόσα που να του ικανοποιούν κάθετου ανάγκη. Όταν Ηγέτης και συνεργάτης δεν συνδέονται με απόλυτης και αμοιβαία εμπιστοσύνη στο τέλος η σχέση τουςαποβαίνει οδυνηρή είτε για τον έναν, είτε για τον άλ λον.

 

ο

ΗΓΕΜΌΝΑΣ

46

Συνοψίζοντας τις συμβουλές σε ένανηγέτη για τους κόλακες του

Οι καλές συμβουλές, από όπου κι αν προέρχονται, οφεί λονται στην ικανότητα του Ηγεμόνα και ποτέ η ικανότητα του Ηγεμόνα δεν οφείλεται στις καλές συμβουλές.Ούτε να μην επιτρέπεις στους συνεργάτες σου να λένετη γνώμη τους, ούτε να επιτρέπεις να την λένε χωρίςσεβασμό προς το πρόσωπο και τις αποφάσεις σου.©α πρέπει να δώσεις απόλυτη ελευθερία στους συνεργάτες σου να λένε τη γνώμη τους και την αλήθεια, αλλάμονάχα για πράγματα που ο ίδιος τους την ζητάς.Θα πρέπει να ρωτάς τους συνεργάτες σου για κάθεπράγμα, να ακούς τις γνώμες τους, αλλά στη συνέχειανα αποφασίζεις μόνος σου.Να δείξεις στον καθένα συνεργάτη σου πως όσο πιοελεύθερα σου μιλά τόσο περισσότερο γίνεται αποδεκτός.Μόλις πάρεις μια απόφαση, σωστή ή λάθος, να μηνακούς κανέναν και να προχωρείς απαρέγκλιτα στηνεφαρμογή της. Αν πράξεις διαφορετικά, είτε θα καταστραφείς από τους κόλακες είτε θα χάσεις το κύρος σουείτε και τα δύο.Θα πρέπει να οργίζεσαι το ίδιο κι όταν καταλαβαίνειςπως κάποιος δε σου λέει τη γνώμη του από φόβο, όπωςκι όταν σου τη λέει, όποτε θέλει ο ίδιος και όχι όποτεερωτηθεί.Απατώνται όσοι νομίζουν ότι οι πετυχημένοι ηγέτες

 

ΝΙΚΟΛΟ ΜΑΚΙΑΒΕΛΙ

47

οφείλουν την επιτυχία τους σε καλές συμβουλές του περιβάλλοντός τους. Ένας κακός Ηγέτης δεν είναι σε θέσηνα αντιλαμβάνεται τις καλές συμβουλές των συνεργατών

του.

Ο Ηγέτης δεν μπορεί να αναθέσει την άσκηση της εξουσίας ούτε σε έναν ούτε σε πολλούς συνεργάτες του.Στην πρώτη περίπτωση ο ένας θα του πάρει την εξουσία, στη δεύτερη οι συμβουλές δε θα αποσκοπούν στοσυμφέρον του Ηγέτη αλλά στο προσωπικό συμφέροντων συνεργατών, προκειμένου να επικρατήσουν τωνυπολοίπων.Να θυμάσαι πως οι άνθρωποι πάντοτε αναδεικνύονταιμοχθηροί απέναντι στον Ηγέτη, εκτός κι αν αναγκαστούν να φανούν καλοί.

 

ο

ΗΓΕΜΌΝΑΣ

48

Συνοψίζοντας τις συμβουλές σε ένανηγέτη για την αποτυχία

Το πιο διαδεδομένο ελάττωμα των ανθρώπων είναι ότιστην καλοκαιρία δε λογαριάζουν την καταιγίδα. Ένας νέος Ηγέτης επιβάλλεται, είτε με τις ικανότητέςτου είτε με το κύρος και την αρχαιότητα της οικογένειαςτου. Οι υφιστάμενοι κρίνουν με μεγαλύτερη αυστηρότητα τις κινήσεις του καινούργιου Ηγέτη που πήρε μόνος του την εξουσία, παρά του κληρονομικού.Οι υφιστάμενοι ενδιαφέρονται περισσότερο για το πώςπερνάνε σήμερα παρά για τα περασμένα μεγαλεία. Ότανκαλοπερνάνε, δε ζητάνε τίποτα άλλο, αποδέχονται καιστηρίζουν τον καινούργιο Ηγέτη και λησμονούν τονπροηγούμενο, όσα καλά κι αν τους έκανε στο παρελθόν.Η αποτυχία ενός κληρονομικού Ηγέτη είναι διπλάσιααπό εκείνου που κατέκτησε την εξουσία μόνος του,επειδή, ενώ γεννήθηκε με την εξουσία στα χέρια του,δεν μπόρεσε να την κρατήσει και την έχασε.Η καλύτερη τακτική για να κρατήσεις την εξουσία είναιποτέ να μην αφεθείς να πέσεις, νομίζοντας αφελώς ότιτην τελευταία στιγμή κάποιος θα βρεθεί να σε συγκρατήσει.Οι μόνες ασφαλείς μέθοδοι άμυνας είναι εκείνες πουστηρίζονται σε σένα τον ίδιο και στην αξιοσύνη σου.

 

ΝΙΚΟΛΟ ΜΑΚΙΑΒΕΛΙ

49

Συνοψίζοντας τις συμβουλές σε ένανηγέτη για την τύχη

Ο πολύς κόσμος πιστεύει πως η ζωή μας εξαρτάται κυρίως είτε από το Θεό είτε από την τύχη.Η αλήθεια είναι πως η τύχη ορίζει τις μισές μας πράξεις αλλά αφήνει σε μας να κανονίσουμε τις άλλες μισές.Η τύχη είναι σαν τα καταστροφικά εκείνα ποτάμια πουόταν αγριεύουν κατακλύζουνε κάμπους, τσακίζουνε δέντρα και κτίσματα, σηκώνουν το χώμα και το πάνε μίλιαμακριά και οι πάντες κάνουν τόπο στην ορμή τους χωρίς να μπορούν να την ανακόψουν.Οπως οι άνθρωποι στους γαληνεμένους καιρούς λαβαίνουν τα μέτρα τους και φτιάχνουν προχώματα και φράγματα για τα άγρια ποτάμια, ώστε όταν φουσκώσουν ναμη σταθεί τόσο ξέφρενη και Βλαβερή η ορμή τους, έτσιπρέπει να κάνουν και με την τύχη.Η τύχη στρέφει την ορμή της εκεί που δεν υπάρχειαξιοσύνη, επειδή ξέρει πως εκεί δε φτιάχτηκαν προχώματα και φράγματα για να τη βαστάξουν.Είναι συχνό το φαινόμενο να ευτυχεί σήμερα ένας Ηγέτης και αύριο να καταστρέφεται χωρίς για αυτό να φταίεικάποια αλλαγή στην αξιοσύνη ή στο χαρακτήρα του.Είναι καλότυχος ο Ηγέτης που έτυχε να συνταιριάξει τοντρόπο να μπορεί να πολιτεύεται ανάλογα με τη φυσιογνωμία των καιρών κι αλίμονο σε εκείνον που στα φερσίματά του διχογνωμούν οι καιροί.

 

ο

ΗΓΕΜΌΝΑΣ

50

Σημασία δεν έχει στην επιτυχία του Ηγέτη αν επιδιώκειτους σκοπούς του με περίσκεψη ή πέφτει με τα μούτρασ' αυτούς, αν ασκεί Βία ή με τέχνη κυβερνά, αν έχει υπομονή ή Βιάζεται. Σημασία έχει αν από τύχη ή επιλογή ηεκάστοτε συμπεριφορά του ταιριάζει με τις επιταγές τωνκαιρών.Η τύχη είναι γυναίκα και, σα γυναίκα που είναι αν θεςνα την εξουσιάζεις πρέπει να την χτυπάς και να τησπρώχνεις.Η τύχη σαν γυναίκα που είναι, αγαπάει τους νεαρούς,επειδή είναι λιγότερο επιφυλακτικοί, πιο άγριοι και πιοτολμηροί.Είναι προτιμότερο λοιπόν να είσαι στη ζωή σου ορμητικός παρά επιφυλακτικός.

 

ΝΙΚΟΛΟ ΜΑΚΙΑΒΕΛΙ

51

Προτροπές για μελλοντικούς ηγέτες

Ο θεός δε θέλει να κάνει τα πάντα για λογαριασμό μαςγια να μη μας στερεί την ελευθερία της βούλησης καιτο μεγαλείο της δόξας που μας ανήκει. Μπορεί λοιπόνο θεός να ανοίξει τη θάλασσα να περάσουμε, να στείλειένα σύννεφο να μας δείξει το δρόμο, να κάνει μια πέτρανα βγάλει νερό, να βρέξει μάννα εξ ουρανού. Όμως, τα υπόλοιπα πρέπει να τα κάνουμε εμείς, μόνοιμας!

 

Οι ημερομηνίες-κλειδιά

και τα γεγονότα που συνδέονται με τη ζωή το

 

1469 3 Μαΐου, γεννήθηκε στη Φλωρεντία ο γιοςενός φτωχού δικηγόρου που ταλαιπωρήθηκεγια να του εξασφαλίσει μια καλή εκπαίδευση. Ήρθε σε επαφή με τα έργα του Πε-τράρχη, του Βοκκάκιου, του Μπρατσιολίνικαι επωφελήθηκε από επίσημα γραπτά καικείμενα που είχε στη διάθεση του.1494 Οι Μέδικοι εκδιώχθηκαν από τη Φλωρεντία.Ο Μακιαβέλι προσελήφθη ως υπάλληλοςαπό τον Μαρτσέλο Βιργίλιο Αντριάνι στηΔεύτερη Καγκελαρία.1498 Φεβρουάριος: ο Αντριάνι διορίζεται Γραμματέας της Δημοκρατίας. Μάιος: ο ΤζιρόλαμοΣαΒοναρόλα και δυο οπαδοί του καταδικάζονται σε απαγχονισμό και κατόπιν θανατώνονται στην πυρά, στην Πιάτσα ντέλα Σινιορία(συμπτωματικά στην τοποθεσία όπου εκτυ λίσσεται το έργο του

Η Πυρά της Μα-

ταιοδοξίας).

Ο Μακιαβέλι διαδέχεται τον

Αντριάνι ως Δεύτερος Καγκελάριος καιΓραμματέας.1500 Αποστολή στη Γαλλία όπου συναντήθηκε μετον Λουδοβίκο IB' και τον Καρδινάλιο τηςΡουέν.1502 Παντρεύεται την Μαριέτα Κορσίνι. Αποστο λή στη Ρωμανία ως διπλωματικός αντιπρόσωπος του Καίσαρα Βοργία. Εκεί, υπήρξεμάρτυρας των γεγονότων που οδήγησαν στοθάνατο του Βοργία. Η πολιτική φιλοσοφίατου Μακιαβέλι επηρεάστηκε αποφασιστικάαπό τη μελέτη της προσωπικότητας και τηςδράσης του Καίσαρα Βοργία.1503 Ιανουάριος: επέστρεψε στη Φλωρεντία.1504 Δεύτερη αποστολή στη Γαλλία.1505/6 Συνόδευσε τον Πάπα Ιούλιο Β' στην πρώτηεκστρατεία προσηλυτισμού.

 

ΝΙΚΟΛΟ ΜΑΚΙΑΒΕΛΙ

54

1506 Δεκέμβριος: υπέβαλε ένα σχέδιο-πρότασηαναγνώρισης των στρατιωτικών στον ΠιέρΣοντερίνι, τον Καγκελάριο της Φλωρεντίας,το οποίο έγινε δεκτό.1507 Ως Καγκελάριος των πρόσφατα διορισμένωνΕννέα του Πολέμου, οργάνωσε ένα σώμα πεζικού, το οποίο πολέμησε για την κατάληψητης Πίζας, το 1509.1508 Αποστολή στην αυλή του Αυτοκράτορα Μα-ξιμιλιανού, στο Μπολτζάνο, και κατόπιν στηνΑυστρία.1511 Τρίτη και τελευταία αποστολή στη Γαλλία.1512 Οι Μέδικοι, μετά τη νίκη της Ιερής Ρωμαϊκής Συμμαχίας στο Πράτο, επέστρεψαν μετην υποστήριξη του ισπανικού στρατού. ΗΦλωρεντία έπαυσε τον Σοντερίνι και υποδέ χτηκε τους Μεδίκους. Ύστερα από μερικέςμέρες, ο Μακιαβέλι παύθηκε από τα καθήκοντα του επειδή θεωρήθηκε Δημοκρατικόςκαι αποσύρθηκε στο κτήμα του κοντά στονΣαν Κασιάνο.1513 Φυλακίζεται με την κατηγορία ότι συμμετείχε σε συνωμοσία και σε αποτυχημένοπραξικόπημα. Βασανίστηκε στο

strappado

(μια κατασκευή με τροχαλίες απ' όπου έδεναν με σχοινιά τους φυλακισμένους, με τα χέρια δεμένα πίσω στην πλάτη, και μετάτους απελευθέρωναν βίαια, με αποτέλεσμακατά την πτώση να σπάνε οι ώμοι τους) κατ'επανάληψιν. Αφέθηκε ελεύθερος μετά τηνεκλογή του Καρδινάλιου Ιωάννη των Μεδίκων ως Πάπα. Επέστρεψε στο Σαν Κασιάνο και έγραψε τον

Ηγεμόνα.

1515 Έγραψε το έργο

Μανδραγόρας.

1519 Οι Μέδικοι τον συμβουλεύτηκαν σχετικά μεένα νέο σύνταγμα για την Φλωρεντία, το

 

ο

ΗΓΕΜΌΝΑΣ

55

οποίο και πρόσφερε στο έργο του

Λόγοι.

1520 Δημοσίευση της

Τέχνης του Πολέμου

και της

Ζωής του Καστρούτσο Καστρακάνε.

Αυτά τα

έργα, μαζί με τον

Μανδραγόρα,

ήταν ταμοναδικά τρία έργα του που εκδόθηκαν όσοήταν εν ζωή. Του ζητήθηκε να γράψει την

 Ιστορία της Φλωρεντίας,

την οποία ολοκλή

ρωσε το 1525.1526 Ο Κλήμης Ζ' προσέλαβε τον Μακιαβέλι γιανα μελετήσει τα τείχη της Φλωρεντίας καιμετά τον έστειλε να Βοηθήσει τον ιστορικόΦραντσέσκο Γκουιτσαρντίνι.1527 Πέθανε στις 22 Ιουνίου.

 

Οι βασικές ημερομηνίες στηνεξέλιξη της μακιαβελικής σκέψηςκαι της σχετικής μυθολογίας

 

1532

Ο Ηγεμόνας

εκδόθηκε στη Ρώμη πέντε χρόνια μετά το θάνατο του Μακιαβέλι. Μόνοτρία από τα έργα του δημοσιεύθηκαν κατάτη διάρκεια της ζωής του και το πιο σημα

ντικό από αυτά ήταν

Η Τέχνη του Πολέμου.

1536 Ο Καρδινάλιος Πολ καταδίκασε τον

Ηγεμό-

να.

Οι όροι «Γερο-Νικ» και «διάβολος» ανάγονται στην ελισαβετιανή εποχή στηνΑγγλία και απετέλεσαν συνώνυμα του Νικολό Μακιαβέλι και των έργων του.1559 Όλα τα κείμενα του Μακιαβέλι περιελήφθησανστον Ίντεξ (τον επίσημο κατάλογο απαγορευμένων βιβλίων της Καθολικής Εκκλησίας!).1576 Ο Γάλλος προτεστάντης Ουγενότος, συγγραφέας Ιννοκέντιος Ζαντιγέ, με το έργο του«Αντι-Μακιαβέλι», επετέθη στο Μακιαβέλι

Kat

στην επιρροή που ασκούσαν οι ιδέεςτου, τις οποίες είδε να προσωποποιούνταιστη διακυβέρνηση της Αικατερίνης των Μεδίκων, στη Γαλλία.1595 Οι Ισπανοί Ιησουίτες επιτέθηκαν στον Μακιαβέλι και στις απόψεις του, μέσω του έργου του Πέδρο ντε Ριβαντενέιρα

Tratadoro de

la religion.

1598 Ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ στις

Εύθυμες Κυράδες

του Γουίνδσορ

αναφέρεται σ' αυτόν με τηνέκφραση ο «δολοφόνος Μακιαβέλι» και έναςαπό τους ήρωες απαντάει: «Είμαι πολιτικός,είμαι πανούργος, είμαι μακιαβελικός». Επίσης ο Φράνσις Μπέικον σχολίασε: «Αισθανόμαστε ευγνωμοσύνη προς τον Μακιαβέλικαι άλλους συγγραφείς αυτής της τάξης, οιοποίοι ανοιχτά και χωρίς να κρατούν ταπροσχήματα δηλώνουν ή περιγράφουν τικάνουν οι άνθρωποι και όχι τι πρέπει να κάνουν» (Wooton 1994).

 

ΝΙΚΟΛΟ ΜΑΚΙΑΒΕΛΙ

58

1637 Δημοσιεύθηκε το έργο του Κλαούντιο Κλε-

μέντε

El machievelismo degollado

(Ο

Καρατομημένος ΜακιαΒελισμός). Και οιδυο, ο Ντε Ριβαντενέιρα και ο Κλεμέντε,φοβούνταν ιδιαίτερα τον Μακιαβέλι, γιατίπίστευαν ότι είναι ένας φιλόσοφος που υποτιμά και εξευτελίζει τη θρησκεία, ενώ επιδοκιμάζει την ανάπτυξη του κοσμικού εθνικού κράτους.1740 Ο Φρειδερίκος Β' της Πρωσίας ξεκίνησε μιαεπίσημη αρνητική δυσφημιστική εκστρατείακατά του Μακιαβέλι και του

Ηγεμόνα

(Ο

 Αντιμακιαβελικός).

Στο τέλος όμως μιας μακράς παραμονής στην εξουσία, άλλαξεγνώμη και δήλωσε ότι ο Μακιαβέλι είχε δίκιο (Curry 1995).1796 Ο Βιτόριο Αλφιέρι δημοσίευσε το έργο

Del

 principe e delle lettere,

στο οποίο επαι-

νούσε τον

Ηγεμόνα

ως σάτιρα και χαρακτήρισε τον Μακιαβέλι σαν τον μοναδικό αληθινό Ιταλό φιλόσοφο. Η άποψη αυτή εκλαϊκεύτηκε και διαδόθηκε περισσότερο απότον Σπινόζα και τον Ρουσσώ.1824 Οι Λεοπόλδος φον Ράνκε, Χέγκελ, Φίχτε καιΧέρντερ έκριναν τον Μακιαβέλι ως εθνικιστήσυγγραφέα, του οποίου η φιλοσοφία υπήρξε χρήσιμη για την μεταναπολεόντεια Ευρώπη,όταν άρχισαν να ονειρεύονται μια ενωμένη

Γερμανία (Jensen I960).

1827 Ο Λόρδος Μακόλεϊ υποστήριξε στο έργο του

 Essay on Machiavelli,

το οποίο δημοσιεύ

θηκε στο

Edinburgh Review,

τον Μάρτιο

του 1827, ότι η διαφθορά του Μακιαβέλιήταν σύμπτωμα της εποχής του και αντικατόπτριζε τη ζωή και τις κοινωνικές συνθήκες στην Ιταλία της Αναγέννησης.

 

ο

ΗΓΕΜΌΝΑΣ

59

1817-83 Ο Ντε Σάνκτις τεκμηρίωσε την τελική ενοποίηση της Ιταλίας και ύμνησε τον Μακιαβέλι ως έναν από τους ευγενέστερους πατριώτες, καθώς υπήρξε αφοσιωμένος στηνπατρίδα, στη λογική, στην εξυπνάδα καιστον ανδρισμό.1888 Ο Πασκουάλε Βιλάρι έγραψε και δημοσίευσε

το έργο

Η Ζωή και η Εποχή του Σαβοναρόλα

και περιέγραψε τον Μακιαβέλι ως έναν εθνικιστή φιλόσοφο με φιλοδοξίες για τη σύγ χρονη Ιταλία. Η πλήρης αγγλική μετάφρασηεκδόθηκε το 1892.1891 Ο Μπερντ υποστήριξε ότι ο Μακιαβέλι καιτα γραπτά του μπορούν να εφαρμοστούνμόνο σε συγκεκριμένη εποχή και χώρο καιότι η σκέψη του, αν αποδεσμευτεί από τοπλαίσιο της αναγεννησιακής Ιταλίας, κατα λήγει διεστραμμένη και χωρίς νόημα. Τοεπιχείρημα αυτό υιοθετήθηκε στη συνέχειακαι τροποποιήθηκε από πολλούς (Skinner

1981).

1918-24 Πολλές δημοσιευμένες μελέτες περί «ενοχήςτου πολέμου», «αποκαταστάσεων», «διεθνούςηθικής» και «αποφασιστικότητας», χρησιμοποίησαν τον Μακιαβέλι ως σημείο αναφοράς

(Jensen I960).

1924 Ο Φρειδερίκος Μάινικε στη μελέτη του σχετικά με την έννοια «raison a atat*» παρουσιάζει τον Μακιαβέλι ως εμπνευστή της έννοιας του κράτους και της εμφάνισης της«real politik».1920-1940 Ο Μουσολίνι θεώρησε τον

Ηγεμόνα

έναν οδηγό πολιτικής ικανότητας. Ποτέ δεν ολοκλήρωσε τη διατριβή του, η οποία ήταν μιαμελέτη πάνω στον Μακιαβέλι. Ήταν γνωστόότι ο Στάλιν και άλλοι ηγέτες ολοκληρωτι-

 

ΝΙΚΟΛΟ ΜΑΚΙΑΒΕΛΙ

60

κών καθεστώτων θαύμαζαν τον

Ηγεμόνα

καιθεώρησαν τον Μακιαβέλι αυθεντία στηνάσκηση πολιτικής. Ο Μπέρναρντ Σω, αντίθετα, πρότεινε τον

Ηγεμόνα

ως «ένα εγχειρίδιο για γκάνγκστερ» (για παράδειγμα,Curry 1995' Jacobi 1996).1945 Ο Λεονάρντο Όλσκι (1945) υποστήριξε ότι—περισσότερο από όλους αυτούς που συνήθως συνδέονται με τη γέννηση των σύγχρονων επιστημών, τον Ντα Βίντσι και τον Γα λιλαίο— ο Μακιαβέλι διέθετε ένα ανεξάρτητο, αμερόληπτο, επιστημονικό πνεύμα καιακριβώς όπως ο Γαλιλαίος, με τη δική τουμεθοδολογία, έθεσε τα θεμέλια της σύγχρονης επιστήμης. Κατά τον ίδιο τρόπο, ο Μακιαβέλι με μια παρόμοια προσέγγιση τουανθρώπινου είδους και των θεσμών, θεμε λίωσε την επιστήμη της πολιτικής. Στη συνέχεια, ο Kraft (1951) άσκησε κριτική στοσυγκεκριμένο ισχυρισμό, υποστηρίζονταςότι η αντικειμενικότητα του Μακιαβέλι πρέπει να διερευνηθεί περαιτέρω, καθώς η μεθοδολογία του αποδείχθηκε τόσο προκατει λημμένη όσο και των περισσοτέρων απότους συγχρόνους του.1958 Ο Γκάρετ Ματίνγκλεϊ υποστήριξε ότι

Ο Ηγε- μόνας

θεωρούνταν πάντα μια σάτιρα και έναβιβλίο ανεκδοτολογικού χαρακτήρα, και τοσκαρφίστηκε για να διασκεδάζει ο ίδιος καιοι φίλοι του, αλλά ποτέ δεν παραδόθηκεστους Μεδίκους.1961 Έκανε την εμφάνιση της στην Αγγλία η δημοφιλής μετάφραση του

Ηγεμόνα

από τονΤζορτζ Μπουλ.1964 Εκδόθηκε το έργο του Άντονι Τζέι

Manage-ment and Machiavelli,

το οποίο κέρδισε το

 

ο

ΗΓΕΜΌΝΑΣ

61

βραβείο της Αμερικανικής Ένωσης Μάνατζμεντ και έγινε μπεστ σέλερ. Πούλησε πάνωαπό 250.000 αντίτυπα δεμένα. Επίσης, έγινευποχρεωτική η μελέτη του στο Χάρβαρντκαι σε άλλες σχολές διοίκησης επιχειρήσεων.1965 Δημοσιεύθηκε το έργο του Γκίλμπερτ,

 Machiavelli and Guicciardini,

μια δημιουρ-

γική μελέτη των δυο μεγάλων πρωτοπόρωνσυγγραφέων της ιταλικής Αναγέννησης.1981 Εκδόθηκε ο κομψός και λεπτομερής

Μακια-

 βέλι

του Κουέντιν Σκίνερ.

1988 Ο Μάικλ Σι εξέδωσε το έργο

Επιρροές:

 Εγχειρίδιο για τον σύγχρονο Μακιαβέλι

(Influence: A Handbook for the Modern

 Machiavelli).

1994 Εκδόθηκε ο ανανεωμένος και καλογραμμέ

νος

Μακιαβέλι

του Γούτον.

1994 Ο όρος «μακιαβελικό μάρκετινγκ» εισήχθηαπό τον Χάρις και έγινε κλισέ στην περιγραφή των στρατηγικών επηρεασμού κυβερνητικών αποφάσεων και πολιτικών θέσεων(οικονομικοί κύκλοι επιρροής) με σκοπό τοεμπορικό ή οργανωτικό κέρδος (Harris και

Lock 1996).

1997 Η έκδοση του έργου

Ο Νέος Μακιαβέλι: Η 

 Realpolitik της Αναγέννησης για τους σύγ-

 χρονους Μάνατζερ

είναι μια εφαρμογή των

θεωριών του Μακιαβέλι στο μάνατζμεντ τωνσύγχρονων εταιρειών.Το μυστικό της επιτυχίας, αν πράγματιυπάρχει ένα τόσο απλό και μοναδικό μυστικό, είναι η απόφαση να επιτύχεις και όχιη απόφαση να αποφύγεις την αποτυχία.

(McAlpine 1997: 176)

 

ΝΙΚΟΛΟ ΜΑΚΙΑΒΕΛΙ62

1998 Απόψεις του Μακιαβέλι κάνουν την εμφάνισή τους στις διαδικασίες και μεθόδους τουΠίτερ Μάντελσον, υπουργού Ανευ Χαρτοφυ λακίου της Κυβέρνησης του Εργατικού Κόμματος.(The

Independent,

Πέμπτη 5 Μαρτίου)

 

Ο Νικολό Μακιαβέλι, αυτοβιογραφούμενοςμέσα από μία επιστολή του

Προς τονΦΡΑΓΚΙΣΚΟ ΒΕΤΤΟΡΙ,Πρέσβη της Φλωρεντίαςστην Αγία Παπική Έδρα,Ρώμη.Φλωρεντία, 10 Δεκεμβρίου 1513Εξοχώτατε Πρέσβη,«Η Θεία Χάρις φτάνει πάντα στην ώρα της», γιατί εκείπου πίστευα πως έχασα οριστικά την εκτίμησή σας καιπάψατε να μου γράφετε, έλαβα την επιστολή σας στις23 του περασμένου μήνα και ευχαριστήθηκα πολύ πουέμαθα νέα σας, αλλά και που είδα πόσο καλά ασκείτε τοδημόσιο λειτούργημά σας.Η γνώμη μου είναι να συνεχίσετε με τον ίδιο τρόπο,επειδή όποιος θυσιάζεται για τους άλλους και ταλαιπωρείται και κανείς δεν πρόκειται να του το αναγνωρίσει.Κι επειδή η τύχη έχει την παραξενιά να θέλει να κάνειτα πάντα μόνη της, θα πρέπει να την αφήνουμε να τακάνει, αντί να μπλεκόμαστε τα πόδια της. [...].Από τότε που με βρήκαν οι μεγάλες συμφορές κάθομαι συνέχεια στο εξοχικό μου σπίτι και είναι ζήτημααν κοιμήθηκα στην Φλωρεντία πάνω από είκοσι βράδια. Όλον το Σεπτέμβρη σηκωνόμουν καθημερινά πάραπολύ πρωί, έφτιαχνα τις ξώβεργές μου, φορτωνόμουν κιένα σωρό κλουβιά στην πλάτη μου και έπαιρνα τουςδρόμους, σαν τον Γκέτα στον «Αμφιτρύωνα». Γύριζα μεδύο μέχρι έξι τσίχλες. Κάποτε όμως, αυτή η ανέμεληζωή -έστω εκνευριστική και περίεργη- τελείωσε. Θέ-

 

ΝΙΚΟΛΟ ΜΑΚΙΑΒΕΛΙ

64

 λετε να σας πω πώς είναι η ζωή μου σήμερα; Ακούστε:Σηκώνομαι το πρωί και πηγαίνω σε ένα μικρό δάσοςπου έχω, κάθομαι μια-δυο ώρες με τους ξυλοκόπους,που άλλο δεν κάνουν παρά να τσακώνονται ή μεταξύτους ή με τους γείτονες. Με το δάσος αυτό είχα ιστορίες. Ο Φροζίνο ντα Παντσάνο έστειλε να πάρει ένα μεγάλο σωρό ξύλα χωρίς να μου πει τίποτε. Όταν του ζήτησα να με πληρώσει, ήθελε να κρατήσει από το ποσόδέκα λίρες που του χρωστούσα, λέει, εδώ και τέσσερα χρόνια από τα χαρτιά, όταν παίξαμε μια μέρα στο σπίτιτου Αντόνιο Γκουιτσιαρντίνο. Με πιάσαν τα διαόλια μου!Ευτυχώς που μπήκε στη μέση ο Τζιοβάννι Μακιαβέλικαι μας χώρισε. Τότε δε που είχε εκείνη τη τραμου-ντάνα, έδινα ξύλα σε όλους, κάποτε όμως αναγκάστηκανα τους πω ότι δεν έχω άλλα. Όλοι τους θύμωσαν καιτους έκανα εχθρούς μου.Μετά, φεύγω από το δασάκι μου και πηγαίνω σε μιαπηγή κι από εκεί σε ένα άλλο δάσος που κρατάω για νακυνηγάω. Πάντα έχω μαζί μου κάποιο Βιβλίο, τον Δάντηή τον Πετράρχη ή κάποιον από τους μικρότερους ποιητές π.χ. τον Τίβουλλο ή τον Οβίδιο. Διαβάζω τα πάθηκαι τους έρωτες και αναλογίζομαι τα δικά μου. Έτσι ξε χνιέμαι λιγάκι. Μετά, κατεβαίνω στο πανδοχείο, πιάνωκουβέντα στους περαστικούς, ρωτάω για νέα από ταμέρη τους και παρατηρώ τα γούστα και τις παραξενιέςτους. Κάποια στιγμή έρχεται η ώρα του φαγητού. Πηγαίνω σπίτι και μαζί με την οικογένειά μου τρώμε εκείναπου το φτωχικό πατρικό μου κτήμα μας δίνει.Μετά το φαγητό γυρνώ στο πανδοχείο. Εκεί συναντιέμαι με την παρέα μου, δηλ. τον ξενοδόχο, ένα χασάπη, ένα μυλωνά και δύο φουρνάρηδες. Παίζουμεκρίκα και τρικ-τρακ για πενταροδεκάρες, αλλά κάθεφορά κάποια στιγμή αρχίζουν οι καβγάδες, και οι βρισιές και οι φωνές μας ακούγονται μέχρι το Σαν Κασιάνο.

  Βουτηγμένος έτσι στη χυδαιότητα, δεν αφήνω το μυαλό μου να μουχλιάσει και ρουφώ την κακεντρέχεια της μοίρας μου, προσπαθώντας να δείχνω ευχαριστημένος που με ποδοπατεί και περιμένοντας μπας και κάποια στιγμή νιώσει λίγη ντροπή για αυτό που κάνει. Με το που θα πέσει το Βράδυ, γυρνάω στο σπίτι μου και μπαίνω στο γραφείο μου. Είναι η στιγμή που αποβάλλω τη λασπωμένη καθημερινότητά μου και ενδύομαι χιτώνα βασιλικό κι επίσημο για να μπορέσω να εισέλθω στις αυλές εκείνων των σοφών της αρχαιότητας -σε αυτού του είδους τις αυλές, βλέπετε, πάντα είμαι καλοδεχούμενος- και να τραφώ από την πνευματική τροφή για την οποία ζω και για την οποία είμαι γεννημένος. Δεν ντρέπομαι να συνομιλώ μαζί τους, ακόμη να τους ρωτώ για τις αιτίες των πράξεών τους. Εκείνοι, από ευγένεια μάλλον, μου απαντούν, και για 4 ώρες δεν νιώθω την παραμικρή πλήξη, ξεχνώ τις στενοχώριες μου, τη φτώχεια μου, το φόβο του θανάτου. Τους αφοσιώνομαι ολότελα. Κρατώ και σημειώσεις από τις συνομιλίες μου μαζί τους, γιατί, που λέει και ο Δάντης, «για να μάθεις πρέπει να θυμάσαι αυτά που μαθαίνεις». Κι αυτά που έμαθα, τα έκανα ένα μικρό Βιβλίο, τον «ΗΓΕΜΟΝΑ». Προσπαθώ να εμβαθύνω στο θέμα. Τί είναι εξουσία, πόσα ήδη εξουσίας υπάρχουν, πώς κατακτιέται, πώς διατηρείται, γιατί χάνεται. Κάποιες από τις σκέψεις μου μπορεί να τις βρείτε ιδιόρρυθμες. Νομίζω πως αυτό είναι κάτι που πρέπει να σας ευχαριστήσει, ιδίως επειδή είστε διαχειριστής εξουσίας καινούργιος.[...]Μίλησα με το Φίλιππο για αυτό το μικρό μου έργο, επειδή δεν μπορώ να αποφασίσω αν θα έπρεπε να το αφιερώσω στον Ιουλιανό, το δούκα του Νεμούρ. Αλλά μήπως πρόκειται να το διαβάσει; Άσε που αυτός εκεί ο Αρντινγκέλλι θα το οικειοποιηθεί και θα αποσπάσει τιμές και δόξες με τον δικό μου κόπο. Πρέπει όμως κάπου να το αφιερώσω, επειδή υπάρχει κι αυτή η Βιοτική ανάγκη που με κατατρέχει. Αυτά που είχα στην άκρη τελειώνουν και δεν ξέρω πόσο μπορώ να αντέξω πριν καταντήσω από τη φτώχεια μου αντικείμενο περιφρόνησης. Με ενδιαφέρει πολύ να δουλέψω για τους Μέδικους, ακόμα κι αν με χρησιμοποιήσουν για να κυλάω μια πέτρα. Αν λοιπόν διάβαζαν αυτό το Βιβλίο μου θα καταλαβαίνανε πως 15 χρόνια που αφοσιώθηκα στη μελέτη των τεχνικών της διοίκησης, ούτε κοιμόμουνα ούτε έπαιζα. Και στον καθένα, νομίζω, θα άρεσε να είχε στην υπηρεσία του κάποιον που απέκτησε εμπειρία με έξοδα άλλων. Όσο δε για την εντιμότητα μου, αυτό είναι κάτι για το οποίο δε θα πρέπει να αμφιβάλουν, αφού, τη στιγμή που επί σαράντα τρία χρόνια παρέμεινα έντιμος, θα ήταν πολύ δύσκολο να ξεγίνω σε αυτήν την ηλικία. Τι καλύτερος μάρτυρας άλλωστε της τιμιότητας και της καλοσύνης μου θα μπορούσε να υπάρξει παρά η ίδια η φτώχεια μου; Σας χαιρετώ και θα ήθελα να μου γράφατε τη γνώμη σας πάνω στο θέμα.

Σημείωση Η επιστολή αναφέρεται στη ζωή του στο κτήμα του, στο οποίο είχε αποτραβηχτεί, όταν στις 07/11/1512 είχε εκπέσει από το αξίωμα του, είχε συλληφθεί και βασανισθεί, το Φεβρουάριο του 1523, ως ύποπτος συνωμοσίας και είχε αποφυλακισθεί το Μάρτιο του ίδιου χρόνου. Η συνεργασία του με τους Μέδικους επιτεύχθηκε στα1520, όταν του ανέθεσαν να γράφει την Ιστορία της Φλωρεντίας.