Νικολό Μακιαβέλι(Niccolò di Bernardo dei Machiavelli)(1469-1527)
Ο παιδαγωγός των ηγεμόνων
Γιος του Bernardo di Niccolò Machiavelli και της Bartolomea di Stefano Nelli. Οι γονείς του ήταν τα φτωχότερα μέλη εξαστισμένης πλούσιας και επιφανούς οικογενείας ευγενών, οι οποίοι είχαν κατά καιρούς καταλάβει εξέχουσες δημόσιες θέσεις. Την εποχή του Machiavelli η Ιταλία, διαιρεμένη σε ανταγωνιζόμενες πόλεις-κράτη, μεταξύ των οποίων και η Ρώμη υπό τον Πάπα, αντιμετώπιζε τις συνεχείς επεμβάσεις των ισχυρότερών της ευρωπαϊκών δυνάμεων. Στη Φλωρεντία, από το 1434, χωρίς επίσημο αξίωμα αλλά χάρη στον πλούτο της(διέθετε το μεγαλύτερο τραπεζικό δίκτυο της Ευρώπης) κυβερνούσε η πανίσχυρη οικογένεια των Μεδίκων. Το 1494 οι δημοκράτες αντίπαλοί τους, με τη βοήθεια των γαλλικών στρατευμάτων που είχαν εισβάλει στην Ιταλία, ανέτρεψαν τους Μεδίκους και εγκατέστησαν το δικό τους πολίτευμα. Ακολούθησε η κυριαρχία του φανατικού δομινικανού καλογέρου Girolamo Savonarola, του οποίου όμως το καθεστώς τερματίστηκε, όταν ο ίδιος θανατώθηκε στην πυρά(1498). Τον ίδιο χρόνο βρίσκουμε τον Machiavelli να καταλαμβάνει το αξίωμα του δεύτερου καγκελαρίου της φλωρεντινής δημοκρατίας, έχοντας πιθανώς συνεργήσει στην ανατροπή του καθεστώτος του Savonarola. Περιορισμένες είναι οι γνώσεις μας για τις σπουδές του και για τα νεανικά του χρόνια, τα οποία πάντως γνωρίζουμε ότι τα έζησε κάτω από το φάσμα της φτώχειας. Το όραμα της ένωσης Με την ιδιότητα του 2ου καγκελαρίου ο Savonarola εργάστηκε ως γραμματέας των Δέκα του Πολέμου, επιτροπής με αρμοδιότητα τη διπλωματία και τον πόλεμο. Νυμφεύθηκε τη Marietta Corsini(1501). Ως την εποχή εκείνη οι πόλεμοι στην Ιταλία διεξάγονταν από μισθοφόρους τους οποίους πλήρωναν οι ενδιαφερόμενοι ηγεμόνες. Ο Machiavelli υποστήριζε ότι η Φλωρεντία έπρεπε να αποκτήσει δική της εθνοφυλακή από εκπαιδευμένους πολίτες της. Θεωρείται ότι η θέση του αυτή αντικατόπτριζε τον βαθύ πατριωτισμό του και τη συνακόλουθη πεποίθησή του ότι η Ιταλία έπρεπε να αυτονομηθεί απέναντι στις ευρωπαϊκές δυνάμεις και να ενωθεί σε ένα κράτος, όραμα που δεν έλαβε σάρκα και οστά, παρά ύστερα από 3,5+ πλέον αιώνες. Του ανατέθηκε η διοργάνωση της εθνοφυλακής, και κατόπιν ο Machiavelli τοποθετήθηκε καγκελάριος της νέας επιτροπής που συγκροτήθηκε για την εποπτεία της, των Εννέα της Εθνοφυλακής. Από τις θέσεις στις οποίες υπηρέτησε ο Machiavelli έλαβε γνώση όλων των διπλωματικών εγγράφων που περνούσαν από το γραφείο του και εκπροσώπησε τη Φλωρεντία σε πολλές διπλωματικές αποστολές σε ευρωπαϊκές αυλές και στην παπική. Με τη βοήθεια των ισπανικών στρατευμάτων, οι Μέδικοι ανέτρεψαν(1512) το δημοκρατικό καθεστώς και επανήλθαν στην εξουσία. Ο Machiavelli απολύθηκε, υπέστη βασανιστήρια ως εχθρός τους και για μικρό διάστημα φυλακίστηκε. Κατόπιν αποσύρθηκε στο μικρό κτήμα του, λίγο έξω από τη Φλωρεντία, και περίμενε την κατάλληλη ευκαιρία για να επανέλθει στην πολιτική δράση. Την περίοδο της αναγκαστικής αργίας του, κατά την οποία γνώρισε για μία ακόμη φορά τη φτώχεια, ο Machiavelli μελέτησε κλασικούς συγγραφείς και Ιστορία, ιδίως της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας. Ύστερα συνδύασε τις εμπειρίες και τα διαβάσματά του και συνέγραψε σειρά βιβλίων πολιτικού και ιστορικού περιεχομένου και θεατρικά έργα. Ο μοναδικός λόγος για τον οποίο ο Machiavelli καταπιάστηκε με τη συγγραφή ήταν η ελπίδα του ότι τα βιβλία του θα τον βοηθούσαν να επανέλθει στην πολιτική σκηνή της Φλωρεντίας. Αυτόν τον σκοπό ο Machiavelli δεν τον πέτυχε, αλλά ένα τουλάχιστον από αυτά τα έργα ξεπέρασε κατά πολύ τις επιδιώξεις και τις προσδοκίες του συγγραφέα του και του χάρισε την αθανασία. Ο ΗΓΕΜΩΝ(IL PRINCIPE)(1513), επρόκειτο, τους κατοπινούς αιώνες, να καταστεί το εγκόλπιο αμέτρητων πολιτικών ανδρών αλλά και στοχαστών και να ασκήσει βαθιά επίδραση στις πολιτικές εξελίξεις όλων των εποχών. Ο ΗΓΕΜΩΝ Πιστεύοντας ότι «τον κόσμο τον κατοικούσαν πάντοτε ανθρώπινες υπάρξεις που είχαν πάντοτε τα ίδια πάθη», ο Machiavelli κατέληξε στο συμπέρασμα ότι από την Ιστορία και από την επικαιρότητα ήταν δυνατόν να εξαχθούν γενικοί κανόνες πολιτικής επιστήμης, οι οποίοι θα μπορούσαν να καθοδηγήσουν τους πολιτικούς άνδρες στην επιδίωξη των σκοπών τους. Αδιαφορώντας για λεπτομέρειες που τις θεωρούσε άχρηστες, ο Machiavelli εισήγαγε νέα, ρεαλιστική κατανόηση του ψυχολογικού παράγοντα και των άλλων δυνάμεων που λειτουργούν στην πολιτική. «Το χάσμα ανάμεσα στο πώς θα έπρεπε να ζει κανείς και στο πώς πραγματικά ζει» έγραφε ο Machiavelli «είναι τόσο μεγάλο, ώστε ο άνθρωπος που αμελεί αυτό που πραγματικά γίνεται προς χάριν αυτού που θα έπρεπε να γίνεται παίρνει τον δρόμο προς την αυτοκαταστροφή και όχι προς την αυτοσυντήρηση». Επιτυχημένος ηγεμόνας, κατά τον Machiavelli, είναι ο προικισμένος με αρετή (virtu, με τη σημασία της δύναμης και της ικανότητας προσαρμογής) και αυτός που ξέρει να αδράχνει τις ευκαιρίες που του προσφέρει η τύχη. Ο επιτυχημένος ηγεμόνας καθοδηγείται όχι από το θρησκευτικό δόγμα ή από τα ηθικά παραγγέλματα, αλλά από την αυστηρά ωφελιμιστική επιλογή των μέσων που είναι κατάλληλα για τους σκοπούς του. Μπορεί να χειραγωγεί τους νόμους που διέπουν την πολιτική συμπεριφορά και να διαμορφώνει την πορεία των γεγονότων, σύμφωνα με τα σχέδιά του. Πρότυπο ο Καίσαρ Βοργίας Πρότυπο του Machiavelli για τον ΗΓΕΜΟΝΑ υπήρξε ο Καίσαρ Βοργίας, ο μισητός σε όλη την Ιταλία διοικητής των παπικών στρατευμάτων, ο θεωρούμενος τέρας λαγνείας και σκληρότητας. Ο Machiavelli τον είχε γνωρίσει κατά τη διάρκεια διπλωματικών αποστολών(1502-3), την εποχή που ο Καίσαρ Βοργίας προσπαθούσε, με τη βοήθεια του πάπα Αλεξάνδρου Στ´, του οποίου ήταν νόθος γιος, να δημιουργήσει δικό του πριγκιπάτο στην Κ Ιταλία. Ο Machiavelli βρισκόταν στη Senigallia, όταν ο Καίσαρ Βοργίας διέπραξε το στυγερότερο από τα εγκλήματα που του αποδίδονταν, δολοφονώντας τους αντιπάλους του, που τους είχε καλέσει εκεί με το πρόσχημα ότι ήθελε να συμφιλιωθεί μαζί τους. Ο ΗΓΕΜΩΝ απέκτησε θερμούς θαυμαστές, μεταξύ των οποίων πολλές ιστορικές προσωπικότητες όλων των εποχών, όπως ο Ερρίκος H´ ή ο Jean Jacques Rousseau και οι Hitler και Mussolini. Επέσυρε όμως και σφοδρές επικρίσεις για κυνισμό, καιροσκοπισμό και πανουργία, και οι κατακριτέες απόψεις αυτού του βιβλίου συμπυκνώνονται στον τόσο αρνητικό όρο μακιαβελισμός, τον οποίο έπλασαν οι Γάλλοι και με τον οποίο κανένας πολιτικός δεν θα ήθελε να τον συσχετίζουν. Ο ΗΓΕΜΩΝ περιλήφθηκε στον Κατάλογο των απαγορευμένων βιβλίων της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Έχοντας εξασφαλίσει(1520) την προστασία του καρδιναλίου Ιουλίου των Μεδίκων(κατοπινού πάπα Κλήμεντος Z´), ο Machiavelli άρχισε πάλι να υπηρετεί σε δημόσιες θέσεις. Οι θέσεις αυτές δεν ήταν σπουδαίες, αλλά ήταν αρκετές για να τον κάνουν ανεπιθύμητο, ως συνεργάτη των Μεδίκων αυτή τη φορά, στους δημοκράτες που τους ανέτρεψαν(Μάιος 1527). Απογοητευμένος όσο ποτέ, ο Machiavelli ύστερα από έναν μήνα πέθανε στη Φλωρεντία από πάθηση του στομάχου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου