Πελοποννησιακός Πόλεμος(αρχή σαν σήμερα 01/05/431 π.Χ.) ΜΕΡΟΣ 2ο

Πελοποννησιακός Πόλεμος(αρχή σαν σήμερα 01/05/431 π.Χ.) ΜΕΡΟΣ 2ο

ΦΑΣΕΙΣ ΠΟΛΕΜΟΥ Οι ιστορικοί χωρίζουν τον πόλεμο σε φάσεις-οι περισσότεροι σε 2 ή 3. Ο Θουκυδίδης αναφέρεται σε έναν διαρκή πόλεμο και απαριθμεί τα γεγονότα κατ' έτος και κατά σειρά, αντιμετωπίζοντας την ενδιάμεση Ειρήνη του Νικία(10^ο έτος) ως απλή ανακωχή άνευ ιδιαίτερης σημασίας. Στη συνέχεια αναφέρεται στα γεγονότα του 11^ου, 12^ου κ.ο.κ.. Δέχεται όπως και οι περισσότεροι ιστορικοί ότι η ειρήνη αυτή χωρίζει τον πόλεμο σε 2 φάσεις: ενώ στη διάρκειά της οι συγκρούσεις δεν έπαυσαν, οι 2 βασικοί αντίπαλοι(Αθήνα και Σπάρτη) δεν εισέβαλλαν για ένα διάστημα ο ένας στην περιοχή του άλλου. Με τη λογική αυτή, αφού άμεσες εχθροπραξίες στα εδάφη της Αττικής και των Λακεδαιμονίων σημειώθηκαν μόνο πριν την Ειρήνη του Νικία(Αρχιδάμειος πόλεμος) και μετά τη Σικελική εκστρατεία(Δεκελεικός πόλεμος), μπορούν να διαχωριστούν 2 φάσεις πολέμου με ένα ενδιάμεσο διάστημα μεσοπολέμου. Με μια άλλη λογική, διακρίνονται 3 φάσεις: Αρχιδάμειος πόλεμος, Σικελική εκστρατεία και Δεκελεικός πόλεμος. Σύμφωνα μ’ αυτήν ο πόλεμος χωρίζεται σε 3 φάσεις ανάλογα με την ένταση των συγκρούσεων. Όντως οι συγκρούσεις των εμπλεκομένων ήταν εντονότερες την 1^η δεκαετία, τη σικελική εκστρατεία και στον Δεκελεικό Πόλεμο. Η 1^η φάση του πολέμου ονομάζεται Αρχιδάμειος Πόλεμος και χαρακτηρίζεται από εισβολές των Σπαρτιατών στην Αττική,  λεηλασίες των παραλίων της Πελοποννήσου από τις αθηναϊκές δυνάμεις, την επιδημία που αποδεκάτισε την Αθήνα. Έληξε με την εύθραυστη ειρήνη του Νικία, με την Αθήνα να έχει φαινομενικά κάποια υπεροχή και να μπορεί να υποστηρίζει ότι ήταν η κερδισμένη του δεκαετούς πολέμου σε σύγκριση με τη Σπάρτη. Η ειρήνη αυτή τερματίζεται επίσημα τον Αύγουστο του 414 π.Χ. αλλά ουσιαστικά καταργείται νωρίτερα, στη διάρκεια του Μεσοπολέμου. Σ’ αυτόν, οι εχθροπραξίες και ο «Ψυχρός Πόλεμος» συνεχίστηκαν με αποκορύφωμα την εκστρατεία στη Σικελία, που προκάλεσε και την οριακή ρήξη. Βασικά γεγονότα και χαρακτηριστικά του Μεσοπολέμου: η εκστρατεία των Αθηναίων για την ανάκτηση της Αμφίπολης, η προσπάθεια Αθηναίων και Σπαρτιατών να προσεταιριστούν κάθε πόλη για λογαριασμό της τον ηγέτη της Μακεδονίας Περδίκκα ώστε να αποδυναμωθεί η συμμαχία του αντιπάλου της, συχνές ληστρικές επιθέσεις των Αθηναίων στη Μεσσηνία με ορμητήριο την Πύλο, σποραδικές ναυμαχίες μεταξύ Κορινθίων και Αθηναίων, επέμβαση των Αθηναίων στη Μήλο, συμμαχία των Αθηναίων με τους Αργείους(ουσιαστικά εναντίον της Σπάρτης), εκστρατεία των Αθηναίων στη Σικελία. Η εκστρατεία στη Σικελία(415-413 π.Χ.), καθώς αποτελεί σημαντικό στρατιωτικό γεγονός, εξετάζεται μεμονωμένα. Από τα μέσα, δηλαδή από το 414 π.Χ. και μετά αποτελεί ανοιχτή ρήξη Αθήνας και Σπάρτης, αφού έξω από τις Συρακούσες συγκρούονται ουσιαστικά Αθηναίοι και Σπαρτιάτες. Ως γεγονός τοποθετείται χρονικά στα όρια «ειρήνης» και πολέμου, αφού πολλοί σύγχρονοι ιστορικοί θεωρούν ως 2^η φάση του πολέμου τον Δεκελεικό πόλεμο(αρχή 413 π.Χ.). Το τέλος της σικελικής εκστρατείας συμπίπτει χρονικά με την οχύρωση της Δεκέλειας από τους Σπαρτιάτες. Άλλοι ιστορικοί εξετάζουν τη σικελική εκστρατεία ως τη 2^η φάση του πολέμου. Σημαντικότερα γεγονότα στη διάρκεια της σικελικής εκστρατείας: αναποφασιστικότητα και ασθένεια Νικία, αυτομόληση Αλκιβιάδη στο στρατόπεδο των Σπαρτιατών και εισηγήσεις προς αυτούς, παρουσία(μετά το 414 π.Χ.) στο πλευρό των Συρακουσίων ενός ικανού Λακεδαιμονίου στρατηγού, του Γύλιππου, θάνατος εκεί αρχικά του στρατηγού Λαμάχου και μετέπειτα του Νικία και του στρατηγού

Δημοσθένη, δηλ. προσώπων σημαντικών για τη στρατιωτική και την πολιτική ζωή της Αθήνας. Η συντριβή του αθηναϊκού ναυτικού και η απώλεια χιλιάδων μαχίμων Αθηναίων στα ορυχεία στα οποία οδηγήθηκαν από τους νικητές για καταναγκαστικά έργα και στα οποία οι περισσότεροι πέθαναν από τις κακουχίες. Η 2^η και κατ' άλλους 3^η φάση του πολέμου τυπικά αρχίζει το 413 π.Χ. με το Δεκελεικό Πόλεμο και κρατάει μέχρι το 404 π.Χ., οπότε και οι Αθηναίοι συντρίβονται. Κύριο χαρακτηριστικό του Δεκελεικού πολέμου: καθοριστική ανάμιξη Περσών στην ελληνική διαμάχη, απελπισία Αθηναίων που είχαν στερηθεί σημαντικούς πολιτικούς και βρίσκονταν σε κατάσταση πανικού, ναυτική ήττα Αθηναίων από τους Σπαρτιάτες ΑΡΧΙΔΑΜΕΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ(431-421 π.Χ.) Στην 1^η φάση του πολέμου δόθηκε από τους ιστορικούς το όνομα του βασιλιά της Σπάρτης Αρχιδάμου, επικεφαλής των πελοποννησιακών δυνάμεων που κατέλαβαν την Αττική-όχι σ την Αθήνα-(πρώτα έτη πολέμου). Ως 1^η επιθετική ενέργεια του πολέμου θεωρείται η αποτυχημένη επιδρομή των Θηβαίων στις Πλαταιές(Μάρτιος 431 π.Χ.). Ο Αρχίδαμος εμφανίστηκε στην Αττική(τέλη Μαΐου) και άρχισε την ερήμωσή της. Οι Αθηναίοι κλείστηκαν στα Μακρά Τείχη, αποφεύγοντας την αντιπαράθεση με το πεζικό των Πελοποννησίων και περιορίζοντας τις επιθετικές τους κινήσεις στο ναυτικό -το έστελναν και λεηλατούσε για αντιπερισπασμό τα παράλια της Πελοποννήσου και κυρίως την Ηλεία. Όταν οι Πελοποννήσιοι αποχώρησαν(τέλη Ιουλίου), οι Αθηναίοι κυρίευσαν την Αίγινα, ερήμωσαν τις περιοχές των Λοκρών(σημ. Αταλάντη, απέναντι από την Εύβοια) και λεηλάτησαν τα Μέγαρα. Στο τέλος του πρώτου έτους, κατά την ταφή των νεκρών Αθηναίων, εκφωνήθηκε και ο Επιτάφιος του Περικλή. Η Αθήνα δέχτηκε ένα απρόσμενο χτύπημα, τον «λοιμό των Αθηνών»(άνοιξη 430 π.Χ.). Επρόκειτο για τυφοειδή πυρετό, ο οποίος αποδεκάτισε την πόλη στα περ. 5 χρόνια που διήρκεσε, σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες. Από μερίδα ερευνητών αμφισβητείται το αποτέλεσμά τους λόγω μεθοδολογικών σφαλμάτων στη μελέτη του DNA. Υπέκυψε και ο Περικλής(429 π.Χ.). Η επιδημία, η καταστροφή της καλλιεργήσιμης γης από τους Πελοποννήσιους, η αδυναμία της συμμαχίας να αντεπεξέλθει σε χερσαίες επιχειρήσεις και ο περιορισμός της σε ναυτικές, σε συνδυασμό με τους ανταγωνισμούς στο δήμο, οδήγησαν την αθηναϊκή κοινωνία σε κρίση. Μετά το θάνατο του Περικλή στο προσκήνιο των δημοκρατικών κυριάρχησε ο Κλέων, φιλοπόλεμος και δημαγωγός, ενώ στων αριστοκρατικών, ο Νικίας, πράος αλλά όχι αποφασιστικός. Στρατιωτικά οι Αθηναίοι κατάφεραν να κυριεύσουν την Ποτίδαια, να επαναφέρουν τη Λέσβο και την Κέρκυρα(είχαν αποστατήσει) και να κυριεύσουν την Πύλο, γεγονός που κλόνισε σημαντικά το ηθικό των Σπαρτιατών. Μάχες δόθηκαν και στη Σικελία όπου αναγκαστικά βρέθηκε απασχολημένο τμήμα του αθηναϊκού στρατού και στόλου με στόχο να ενισχύσει τις πόλεις με δημοκρατικά πολιτεύματα και να εμποδίσει την αποστολή σίτου από τις Συρακούσες στη Σπάρτη. Η Πελοποννησιακή Συμμαχία είχε καταφέρει να κυριεύσει τις Πλαταιές, πόλη-κλειδί για την Αθήνα, να νικήσει παρά την απειρία της σε μερικές ναυμαχίες την αθηναϊκή συμμαχία, να κυριεύσει την Αμφίπολη της Θράκης, σημαντική σύμμαχο της Αθήνας λόγω της παραγωγής χρυσού και ξυλείας και να νικήσει στο Δήλιο, έξω από την Τανάγρα. Στον πόλεμο είχαν εμπλακεί πλέον και οι Μακεδόνες βασιλείς που είχαν δικές τους φιλοδοξίες για την περιοχή τους και βρίσκονταν σε διαμάχες και που σε αυτό το πλαίσιο είχαν στηρίξει ενεργά την Πελοποννησιακή Συμμαχία. Είχε και η Σπάρτη λόγους να παρουσιάζει κάμψη του ηθικού της. Ήταν η ήττα της στην Πύλο, που έφερε τους Αθηναίους πολύ κοντά, οι λεηλασίες της περιοχής της από τα Κύθηρα, η διάψευση της πεποίθησής της ότι αυτός ο πόλεμος θα διαρκούσε λίγα χρόνια, η φυγή ειλώτων στους οποίους στηριζόταν για την επιβίωσή της και η απειλή πολέμου με το ως πρόσφατα ουδέτερο Άργος. Ειδικά το τελευταίο, θα μπορούσε να οδηγήσει τη Σπάρτη σε διμέτωπο αγώνα. Παρότι ο πόλεμος ήταν αμφίρροπος, είχαν ανάγκη από μια ανάπαυλα και οι 2 πλευρές. Στις μάχες των τελευταίων χρόνων είχαν σκοτωθεί 2 σημαντικά πρόσωπα που αντιτίθεντο στην ειρήνη, ο Βρασίδας των Λακεδαιμονίων και ο Κλέων των Αθηναίων. Αυτό άφηνε το έδαφος ανοιχτό στην Αθήνα για τον Νικία και στη Σπάρτη για τον Πλειστοάνακτα, πρόσωπα που επιζητούσαν, πρόσκαιρη έστω, ειρήνη. Οι 2 πόλεις υπέγραψαν(άνοιξη 421 π.Χ.) τη Νικίειο ειρήνη, η οποία συμφωνήθηκε να έχει διάρκεια μισού αιώνα. Με αυτήν, την οποία δεν αποδέχθηκε η Κόρινθος και αρκετές άλλες πόλεις, έληξε η 1^η φάση του πολέμου και οι αντίπαλοι συμφωνήθηκε να επανέλθουν με εκατέρωθεν μικρές εξαιρέσεις, στα εδάφη που κατείχαν πριν το 431 π.Χ.. Στην Αθήνα αναγνωριζόταν το δικαίωμα να διαχειρίζεται ως εσωτερική της υπόθεση τα των συμμάχων της με εξαίρεση τις λιγοστές πόλεις που κατονομάζονταν ως ανεξάρτητες. Αθήνα και Σπάρτη εξαρχής αποδείχτηκαν απρόθυμες να τηρήσουν τα συμφωνημένα. ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΣ(421-415 π.Χ.) Μετά τη Νικίειο Ειρήνη οι εχθροπραξίες δεν σταμάτησαν, αλλά η Σπάρτη και η Αθήνα υπέγραψαν αμυντική συμμαχία. Σύμφωνα με αυτήν οι εχθροί της μίας πόλης ήταν και εχθροί της άλλης. Η Κόρινθος διαφωνούσε στην ειρήνευση μεταξύ Αθηναϊκής και Πελοποννησιακής Συμμαχίας. Το Άργος είχε επίσης τις διεκδικήσεις του στην Πελοπόννησο και συμμάχησε με τη Μαντίνεια εναντίον της Σπάρτης. Οι Αθηναίοι στάθηκαν στο πλευρό του Άργους. Στη μάχη που δόθηκε(418 π.Χ.) μεταξύ Αργείων και Σπαρτιατών, νίκησαν οι 2^οι, με αποτέλεσμα να αναπτερωθεί το ηθικό των Λακεδαιμονίων. Οι Αθηναίοι κατέλαβαν(416 π.Χ.) το νησί της Μήλου και σφάγιασαν τον πληθυσμό του νησιού. Στην πολιτική ζωή της Αθήνας κυριαρχεί ο Αλκιβιάδης που θα πείσει τους Αθηναίους να κάνουν εκστρατεία κατά των Συρακουσών. ΣΙΚΕΛΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ(415-413 π.Χ.) Ο Αλκιβιάδης, πολιτικός με πολλές ικανότητες και υπέρμετρες φιλοδοξίες, χρησιμοποιώντας ως πρόφαση τον πόλεμο 2 σικελικών πόλεων(Έγεστα και Σελινούντας), έπεισε την Εκκλησία του Δήμου, παρά τις αντιρρήσεις του Νικία, να οργανώσει μεγάλη εκστρατεία στη Σικελία με το πρόσχημα της αποστολής βοήθειας προς τους Εγεσταίους, φίλους της Αθήνας. Η Εκκλησία όρισε, ως αρχηγούς της εκστρατείας, 3 στρατηγούς δίνοντάς τους πλήρεις εξουσίες(στρατηγούς αυτοκράτορες): Αλκιβιάδης, ο εμπνευστής της εκστρατείας, Νικίας και Λάμαχος. Όταν ο στόλος των Αθηναίων έφτασε στη Σικελία, ξεσπάσει πίσω στην Αθήνα οξύτατη πολιτική κρίση. Ο Αλκιβιάδης κατηγορήθηκε από τους εχθρούς του ότι, την παραμονή της αποχώρησης για τη Σικελία, αυτός και οι φίλοι του, σε κατάσταση μέθης, είχαν ακρωτηριάσει τις ερμαϊκές στήλες-οδοδείκτες στους δρόμους και τις πλατείες της πόλης-. Ο λαός είχε δώσει υπερβολική σημασία στο γεγονός αυτό και η κατηγορία για ιεροσυλία ήταν φοβερή. Η Εκκλησία του Δήμου αποφάσισε να ανακαλέσει από τη Σικελία τον Αλκιβιάδη. Αυτός, φοβούμενος την καταδίκη σε θάνατο, αρνήθηκε να επιστρέψει στην Αθήνα και κατέφυγε στη Σπάρτη. Εκεί, προδίδοντας την πόλη του, συμβούλευσε τους Σπαρτιάτες να στείλουν εκστρατευτικό σώμα στη Σικελία για να βοηθήσουν τους Σελινούντιους και τους σύμμαχους τους Συρακούσιους. Ακόμη, προέτρεψε να καταλάβουν και να οχυρώσουν τη Δεκέλεια στην Αττική για να αποκόψουν την Αθήνα από την αγροτική ενδοχώρα της. Στη Σικελία η κατάσταση εξελίχθηκε άσχημα για τους Αθηναίους. Ο εμπνευστής της εκστρατείας ήταν απών, ο Νικίας δεν πίστευε στη χρησιμότητα της επιχείρησης και ο Λάμαχος είχε φονευθεί σε μία σύγκρουση με τους Συρακούσιους. Όταν έφτασαν οι σπαρτιατικές ενισχύσεις υπό τον ικανότατο στρατηγό Γύλιππο, η κατάσταση χειροτέρευσε για τους Αθηναίους και κατέληξε σε καταστροφή. Οι στρατηγοί Δημοσθένης και Νικίας παραδόθηκαν και εκτελέστηκαν ενώ χιλιάδες αιχμάλωτοι Αθηναίοι και σύμμαχοί τους πέθαναν από τις κακουχίες στα λατομεία των Συρακουσών. ΔΕΚΕΛΕΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ, ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΚΑΙ ΕΛΛΗΣΠΟΝΤΟΣ(413-404 π.Χ.) Η οχύρωση της Δεκέλειας από τους Σπαρτιάτες είχε καταστρεπτικά αποτελέσματα για τους Αθηναίους, που έχασαν την ύπαιθρο. Οι Αθηναίοι έκαναν προσπάθεια για ναυπήγηση νέου στόλου, ενώ, οι Πέρσες επανεμφανίστηκαν στο Αιγαίο. Ο Αλκιβιάδης, που είχε καταφύγει στη Μικρά Ασία, συμβούλευσε τους Πέρσες να διατηρήσουν τον πόλεμο μεταξύ Αθήνας-Σπάρτης, έτσι αυτοί έδωσαν χρήματα στους Σπαρτιάτες και εκείνοι ναυπήγησαν στόλο. Οι Αθηναίοι ανακάλεσαν τον Αλκιβιάδη, ο οποίος όμως θεωρήθηκε αργότερα υπεύθυνος για την ήττα των Αθηναίων στο Ν ακρωτήριο της Σάμου(407 π.Χ.). Η Σπάρτη ηττήθηκε στις Αργινούσες(406 π.Χ.) και ο πόλεμος μεταφέρθηκε προς το Β Αιγαίο. Ο Σπαρτιάτης Λύσανδρος στους Αιγός Ποταμούς, στον Ελλήσποντο, κυρίευσε(405 π.Χ.) με έξυπνο στρατηγικό τέχνασμα όλα τα αθηναϊκά πλοία(εκτός από 12 που κατέφυγαν στην Κύπρο), γεγονός που συντέλεσε την ολοκληρωτική ήττα των Αθηναίων. Μετά από αυτό, ο στόλος της Σπάρτης απέκλεισε την Αθήνα από τη θάλασσα και, μέσω της οχυρωμένης Δεκέλειας, από την ξηρά. Η πολιορκία εξάντλησε τους Αθηναίους οι οποίοι, παραδόθηκαν (404 π.Χ.) και ζήτησαν ειρήνη. ΣΥΝΘΗΚΟΛΟΓΗΣΗ Οι Σπαρτιάτες συγκάλεσαν συνέδριο στη Σπάρτη για να αποφασιστεί η σύναψη της ειρήνης. Οι σύμμαχοι της Σπάρτης απαίτησαν να ισοπεδωθεί ολοκληρωτικά η Αθήνα και όλοι οι κάτοικοι της να γίνουν δούλοι. Οι Σπαρτιάτες όμως δείχνοντας μεγαλοψυχία και αναλογιζόμενοι την προσφορά της Αθήνας στους Περσικούς Πολέμους αρνήθηκαν να την καταστρέψουν και να υποδουλώσουν τους κατοίκους. Δέχτηκαν να συνάψουν ειρήνη με τους παρακάτω όρους, ουσιαστικά σώζοντας την απ' την οργή των υπόλοιπων Ελλήνων, αφού καμία πόλη δεν μπορούσε να αμφισβητήσει την απόφαση τους: οι Αθηναίοι να παραδώσουν όλα τα πλοία τους, εκτός από 12, να κατεδαφιστούν τα Μακρά τείχη και τα τείχη του Πειραιά, να επανέλθουν όλοι οι πολιτικοί εξόριστοι, οι Αθηναίοι να ακολουθούν τους Σπαρτιάτες και να έχουν τους ίδιους εχθρούς και φίλους. ΣΗΜΑΣΙΑ ΠΟΛΕΜΟΥ Ο πόλεμος είναι το τέλος της αθηναϊκής ηγεμονίας και επηρέασε καθοριστικά τον ελλαδικό κόσμο. Σχεδόν όλες οι Ελληνικές πόλεις-κράτη πήραν μέρος σ’ αυτόν και οι πολεμικές συρράξεις έλαβαν χώρα σε όλον σχεδόν τον ελληνόφωνο κόσμο. Γι’ αυτό ονομάζεται από νεώτερους ερευνητές «αρχαίος παγκόσμιος πόλεμος». Αυτός ο πόλεμος δεν ήταν σημαντικός μόνο για την εξέλιξη της ιστορίας της Ελλάδας, αλλά και για την επιστήμη της ιστοριογραφίας, επειδή ήταν το 1^ο γεγονός, το οποίο έγινε αντικείμενο επιστημονικής και ιστορικής ανάλυσης: Ο ιστορικός Θουκυδίδης μας παραδίδει στο έργο του «Ιστορία» μία αναλυτική σύγχρονη περιγραφή του πολέμου μέχρι τον χειμώνα του έτους 411 π.Χ.(από την οποία εξαρτώνται ως σήμερα κατά ένα μεγάλο μέρος οι σημερινοί ερευνητές), στο οποίο αναλύει τα αίτια και τις αφορμές του πολέμου με συγκεκριμένη μέθοδο, η οποία έγινε πρότυπο για τη μεταγενέστερη ευρωπαϊκή ιστοριογραφία. Τα γεγονότα μετά το 411 π.Χ.-ο θάνατος δεν επέτρεψε στο Θουκυδίδη να εξιστορήσει- περιγράφει ο Ξενοφών στα «Ελληνικά». Η ονομασία «Πελοποννησιακός Πόλεμος» είναι μεταγενέστερη, ενώ ο Θουκυδίδης τον αναφέρει ως πόλεμο ανάμεσα στους Πελοποννήσιους και τους Αθηναίους.