Συνέδριο της Βιέννης

Συνέδριο της Βιέννης

Το Συνέδριο της Βιέννης(1814-5) ήταν ένα από τα πλέον σημαντικότερα συνέδρια στην Ιστορία της Ευρώπης και σταθμός στην ιστορία του Διεθνούς Δικαίου. Στο συνέδριο αυτό που συνήλθε στη Βιέννη, δυνάμει της πρώτης Συνθήκης των Παρισίων(1814), συμμετείχαν όλες οι τότε ευρωπαϊκές Ηγεμονίες με 450 συνολικά παρευρεθείτε αντιπροσώπους. Η συνεδριακή αυτή συγκέντρωση ήταν η πολυπληθέστερη μέχρι την εποχή εκείνη. Σκοπός του συνεδρίου αυτού ήταν η αναζήτηση ενός πραγματικού συστήματος ισορροπίας μεταξύ των Δυνάμεων που είχαν εμπλακεί και από τις 2 πλευρές στους Ναπολεόντειους πολέμους (1803-15) και η δικαία ρύθμιση των χωροταξικών προβλημάτων που είχαν αναδυθεί μεταξύ των Βασιλικών Οίκων της Ευρώπης, της περιόδου εκείνης. ΓΕΝΙΚΑ Ως γεγονός το συγκεκριμένο συνέδριο ήταν καθοριστικής σημασίας για τη διαμόρφωση του γεωπολιτικού χάρτη της Ευρώπης(19^ος αι.). Οι Μεγάλες Δυνάμεις που συμμετείχαν(Αγγλία, Πρωσία, Αυστρία, Ρωσία και η ηττημένη Γαλλία), είχαν ως στόχο την εξυπηρέτηση των γεωπολιτικών σκοπιμοτήτων τους και τις προτεραιότητες που τέθηκαν από τους νικητές των Ναπολεόντειων πολέμων, δηλ από τις 4 πρώτες που είχαν και το μεγαλύτερο μέρος των κερδών του τελικού διακανονισμού. Οι εργασίες του Συνεδρίου της Βιέννης ξεκίνησαν, επίσημα(19/09/1814), υπό την προεδρία του Αυστριακού πολιτικού Metternich και έληξαν στις 09/06/1815. Σε όλη τη διάρκεια του 9μηνου αυτού συνεδρίου μετείχαν ο Τσάρος της Ρωσίας και οι Βασιλείς της Πρωσίας και Βαυαρίας. Αρχηγοί των αντιπροσωπειών των Μεγάλων Δυνάμεων ήταν ο κόμης Metternich της Αυστρίας, ο Nesselrode της Ρωσίας, ο Λόρδος Castlereagh της Αγγλίας και αργότερα ο Wellington, ο κόμης Hardenberg της Πρωσίας και ο κόμης Ταλεϋράνδος(Talleyrand) της Γαλλίας. Εκτός των Ηγεμονιών αντιπροσωπεύθηκε επίσης και η Ελβετία. Όλες οι συμφωνίες που συνήφθηκαν σ’ αυτό το Συνέδριο περιελήφθησαν σε ένα και μόνο πρωτόκολλο-πράξη που ονομάστηκε επίσημα: Τελική Πράξη του Συνεδρίου Βιέννης, και συνυπογράφηκε απ’ όλους τους αντιπροσώπους, την ημέρα που έληξαν οι εργασίες του Συνεδρίου(09/06/1815). Κατά τη διάρκεια αυτού του συνεδρίου-το 1^ο συνέδριο Ηγεμόνων της Ευρώπης, στη Βιέννη, πρωτεύουσα του τότε ευρωπαϊκού κλασικισμού- διεξάγονταν παράλληλα και μεγάλες περίλαμπρες εορτές και στρατιωτικές τελετές με επιδείξεις και παρελάσεις για τις οποίες η αυστριακή κυβέρνηση δαπάνησε τεράστια ποσά. Ο Beethoven διεύθυνε ένα από τα πανηγυρικά κοντσέρτα του, ενώ ο βιεννέζικος χορός, το waltz κυριαρχούσε. ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ-ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΕΣ Η Αγγλία, αφού επικύρωσε τον ρόλο της ως κυρίαρχης δύναμης στον θαλάσσιο χώρο, εξασφάλισε τον έλεγχο σημείων κλειδιών για την ναυσιπλοΐα: Μάλτα, Επτάνησα και νήσος Ελιγολάνδη ανοικτά της Δανίας(χωρίς όμως άλλες ιδιαίτερες εδαφικές απαιτήσεις). Θεωρώντας τη Γαλλία ως μείζονα απειλή για τη διαταραχή της ισορροπίας δυνάμεων στην Ευρώπη, επεδίωξε τη δημιουργία ενός τείχους ισχυρών κρατών Α της. Έτσι, απαίτησε τη δημιουργία του Βασιλείου της Ολλανδίας, στο οποίο προσαρτήθηκαν το Βέλγιο και το Λουξεμβούργο. Η Ρηνανία(πρώην γαλλικό προτεκτοράτο από την εποχή των Ναπολεόντειων Πολέμων), κατόπιν άλλης βρετανικής παρέμβασης, προσχώρησε στην Πρωσία, δίνοντάς της ταυτόχρονα τη δυνατότητα για την περαιτέρω ανέλιξή της σε ηγεμονική δύναμη στον γερμανικό χώρο. Η Πρωσία αύξησε τη δύναμή της με σκοπό να εξισορροπήσει τη Γαλλική. Στον Ν το Βασίλειο της Σαρδηνίας προσάρτησε τη Γένοβα και τη Σαβοΐα. Η Αυστρία ανέκτησε και πάλι τη Β Ιταλία, παίρνοντας Λομβαρδία, Βενετία, Τεργέστη και Δαλματικές ακτές. Με αυτόν τον τρόπο αύξησε την επιρροή της και πρόσθεσε 4.5 εκ υπηκόους στην αυτοκρατορία της. Ο ρόλος της, επίσης, ενισχύθηκε ακόμα περισσότερο, αφού μπορούσε να προεδρεύει σε μία χαλαρή συνομοσπονδία των 39 γερμανικών κρατιδίων που υπήρχαν εκείνη την εποχή. Έτσι, παρατηρείται οριστική διάλυση της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας(ως τότε υφίστατο απλά ως τίτλος) και την εξισορρόπηση δυνάμεων μεταξύ Αυστρίας και Πρωσίας, αφού καμιά από τις 2 δεν μπορούσε να ελέγξει πλήρως τον γερμανικό χώρο. Τούτο, εξυπηρετούσε για άλλη μια φορά τα συμφέροντα της Βρετανίας και των άλλων δυνάμεων Ρωσίας και Γαλλίας. Η Ρωσία στο Συνέδριο αυτό έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην κατανομή των εδαφών, που ήταν και η μεγαλύτερη χερσαία δύναμη της εποχής. Ο Τσάρος Αλέξανδρος επιθυμούσε να διατηρήσει υπό την ηγεμονία του την Πολωνία. Τούτο όμως ερχόταν σε αντίθεση με τα συμφέροντα των Αυστριακών, οι οποίοι σε μία τέτοια περίπτωση θα χρειαζόταν να παραχωρήσουν τμήμα των πολωνικών εδαφών που κατείχαν. Οι Πρώσοι ήταν διατεθειμένοι να παραχωρήσουν ορισμένα πολωνικά εδάφη που κατείχαν, με αντάλλαγμα τμήματα της Σαξονίας. Κάτι τέτοιο επέκτεινε την ισχύ της αυτοκρατορίας τους. Τελικά δημιουργήθηκε ένα μικρό πολωνικό κράτος με συνταγματικό Ηγεμόνα τον Ρώσο Αυτοκράτορα, ενώ οι Metternich, Castlereagh και Ταλλεϋράνδος υπέγραψαν(Ιανουάριος 1815) μυστική συμφωνία, με την οποία δεσμεύονταν να κηρύξουν τον πόλεμο ενάντια στη Ρωσία και την Πρωσία, εάν το έκριναν απαραίτητο. Μέσω των συμφωνιών και του παρασκηνίου το Συνέδριο της Βιέννης προσπάθησε να επαναφέρει το διαταραγμένο ευρωπαϊκό σύστημα διακυβέρνησης από τη Γαλλική Επανάσταση και τους Ναπολεόντειους Πολέμους δια της αρχής της «ισορροπίας Δυνάμεων». ΙΕΡΑ ΣΥΜΜΑΧΙΑ Η ανάγκη για παλινόρθωση των παλαιών καθεστώτων δημιούργησε την Ιερή Συμμαχία(Σεπτέμβριος 1815) ως μορφή αντιδραστικής δύναμης για κάθε Επανάσταση που θα έθιγε τα συμφέροντα των Μ. Δυνάμεων της εποχής. Συντάχθηκε από τους Αυτοκράτορες Ρωσίας, Αυστρίας και Πρωσίας και προσυπογράφθηκε από όλους τους Ηγεμόνες της Ευρώπης, με εξαίρεση τον Σουλτάνο. Από το Συνέδριο της Βιέννης απουσίαζαν οι εκπρόσωποι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, του «Μεγάλου Ασθενούς της Ευρώπης», που στεκόταν ως τότε εμπόδιο στην πρόσβαση των αποικιοκρατικών δυνάμεων προς τις Α αποικίες τους. Το γεγονός αυτό αποδυνάμωσε τις πιθανές ισότιμες σχέσεις που θα μπορούσε να διατηρεί ο Σουλτάνος με τους Ευρωπαίους Ηγεμόνες. Έτσι η παρακμάζουσα Οθωμανική αυτοκρατορία με τα παράλληλα προβλήματα που δημιουργήθηκαν από αυτήν αποτέλεσαν μέγιστο πρόβλημα για τις Μ. Δυνάμεις της εποχής(Ανατολικό Ζήτημα), ενώ καθόρισαν και την περαιτέρω διαμόρφωση του γεωπολιτικού χάρτη της Ευρώπης, μέσα από τη δημιουργία των βαλκανικών κρατών. Αυτή επιτεύχθηκε τελικά μέσα από άλλοτε υποστηριζόμενες επαναστάσεις(Ελλάδα) και άλλοτε κατευθυνόμενες(Βουλγαρία, Ρουμανία, Τυνησία, Αίγυπτος) κ.λπ. ΣΥΜΒΑΝΤΑ Να μνημονευθούν ιδιαίτερα 2 συμβάντα κατά τη διάρκεια των εργασιών του Συνεδρίου τα οποία αφορούσαν τον ελλαδικό χώρο(Επτάνησα) και τους Έλληνες, που κρίθηκαν σημαντικά στη μετέπειτα ιστορική εξέλιξη και 2 επεισόδια εκτός του Συνεδρίου, που αφορούσαν τους Έλληνες. ΑΓΓΛΙΚΟ ΠΡΟΣΧΕΔΙΟ Κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου της Βιέννης ο Άγγλος αντιπρόσωπος κατέθεσε ένα ειδικό σχέδιο συνθήκης που αφορούσε τα Επτάνησα. Περιελάμβανε σε περίληψη τα ακόλουθα: η Επτάνησος μετά των εξαρτημάτων αυτής (νησίδων) θα κατέχονται του λοιπού δια παντός και κατ’ αποκλειστική κυριαρχία, εν ονόματι του Βασιλέως της Αγγλίας.  Η Αγγλία παρέχει τις υποσχέσεις ότι θα εγκαθιδρύσει σ’ αυτήν μορφή κυβέρνησης ικανής που θα εξασφαλίζει πολιτική ελευθερία κ.λπ. Όλα τα έξοδα των στρατευμάτων που θα εγκατασταθούν στις νήσους αυτές και που θα εξασφαλίζουν την προστασία τους θα επιβαρύνουν τους κατοίκους αυτών. Το σχέδιο αυτό απορρίφθηκε αμέσως από τους Ηγεμόνες των άλλων Δυνάμεων. ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ Στο Συνέδριο της Βιέννης, στη ρωσική αντιπροσωπεία που συνόδευε τον Τσάρο Αλέξανδρο συμμετείχε και ο Ιωάννης Καποδίστριας. Σε κάποια στιγμή των εργασιών του συνεδρίου θεώρησε ότι ήταν η καταλληλότερη στιγμή να θέσει υπόψη του συνεδρίου και το ζήτημα των Ελλήνων που παρέμεναν υπό τον τουρκικό ζυγό. Τότε πλησιάζοντας τον Αυτοκράτορα Αλέξανδρο του μίλησε ιδιαιτέρως προκειμένου εκείνος ν’ αναλάβει την πρόνοια υπέρ των Ελλήνων προσθέτοντας μεταξύ άλλων ότι οι «Έλληνες μετά τον Θεό θεωρούν προστάτη τους μόνο την ομόθρησκη Αυτοκρατορία(Ρωσία)». Τότε ο Τσάρος του έδωσε την άδεια να θέσει το ζήτημα σε μία των συνεδριάσεων και στη συνέχεια θ’ αναλάμβανε εκείνος το βάρος. Πράγματι ο Καποδίστριας στην αμέσως επόμενη συνεδρίαση λαμβάνοντας τον λόγο είπε: «Νομίζω πως χρέος των Μεγαλειοτάτων(Βασιλέων), είναι να λάβετε οποιαδήποτε πρόνοιαν και δια το καταδυναστευόμενον ελληνικόν έθνος παρά της Οθωμανικής εξουσίας, το οποίον υποφέρει τόσους αιώνας τον τυραννικόν οθωμανικόν ζυγόν και το οποίον διακινδυνεύει να πέση εις την τελευταίαν εξόντωσιν και τον μηδενισμόν, όθεν δεν μου φαίνεται δίκαιον το να αδιαφορήσουν οι Βασιλείς.» Τότε ο αποδεδειγμένα μισέλληνας Metternich, που καλλιεργούσε αντιλαϊκά πνεύματα, σηκώθηκε και απαντώντας στον Ρώσο διπλωμάτη Καποδίστρια με έντονο ειρωνικό, προσβλητικό και απειλητικό τρόπο είπε: «Κύριε Κόμη! Η Ευρώπη δεν γνωρίζει Έλληνας, γνωρίζει την Οθωμανικήν Αυτοκρατορίαν υπό της οποίας την εξουσίαν είναι οι κατοικούντες σ΄ αυτήν Έλληνες. Δια τούτο φαίνεται, Κύριε Κόμη, υποστήριξες τόσον, και άφησες εκτός Συνδέσμου της Ιεράς Συμμαχίας, το απέραντον Οθωμανικόν Κράτος, αλλά δεν θα επιτύχεις τις ελπίδες σου περί τούτων». Τότε ο Αυτοκράτορας Αλέξανδρος θεωρώντας την προσβολή αυτή του αντιπροσώπου του ως ενάντια του προσώπου του εγέρθηκε και με έντονη φωνή διέκοψε τον Metternich λέγοντάς του: «Οι Έλληνες δια της Θείας Πρόνοιας και της Ευρωπαϊκής αιχμής ενόπλου βοήθειας θέλουν ελευθερωθούν ταχέως και συμφώνως προς τα αρχαία πατρογονικά των δίκαια, θα μείνουν ελεύθεροι, αυτόνομοι και ανεξάρτητοι». Κατόπιν αυτών ο μεν Καποδίστριας δεν συνέχισε την ομιλία του αλλά και ούτε ο Metternich τόλμησε ν’ απαντήσει, στη δε δημιουργηθείσα εκείνη ένταση που φαίνεται πως μάλλον επέφερε κάποια διακοπή, ανέλαβε στη συνέχεια ο αρχηγός της ρωσικής αντιπροσωπίας Nesselrode να θέσει αντιπρόταση επί της εισήγησης του Καποδίστρια της οποίας ακολούθησαν διάφορες ανταλλαγές απόψεων που εκλήφθηκαν τελικά μόνο ως βολιδοσκοπήσεις των άλλων Ηγεμόνων, επί του ελληνικού ζητήματος, χωρίς να ληφθεί σχετική απόφαση. ΕΠΕΙΣΟΔΙΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ 2 ήταν οι αρχές που απετέλεσαν τη βάση των διαπραγματεύσεων στο Συνέδριο της Βιέννης:

·      Η αρχή της νομιμότητας: η αποκατάσταση των συνόρων των Ηγεμονιών όπως ήταν περίπου πριν των Ναπολεόντειων πολέμων.

·      Η αρχή των αντισταθμισμάτων: η παραχώρηση εδαφών στις νικήτριες Δυνάμεις στις περιπτώσεις που δεν ήταν δυνατή η πλήρης αποκατάσταση(επ’ αυτής στηρίχθηκε το προαναφερόμενο αγγλικό προσχέδιο περί των Επτανήσων).

·      Την αρχή των εθνοτήτων, που ήδη υφίστατο τότε ως διεθνής κανόνας, τον οποίο πρώτος είχε διατυπώσει ο Φραγκίσκος ντε Βιτόρια, περίπου 3 αιώνες πριν, το Συνέδριο αγνόησε

Στις διαπραγματεύσεις εκείνες συνομολογήθηκαν οι ακόλουθες καινοτόμες αρχές του Διεθνούς Δικαίου.

·      Η ελευθεροπλοΐα στους διεθνείς ποταμούς.

·      Ρητή αναγνώριση της μόνιμης(διαρκούς) ουδετερότητας της Ελβετίας.

·      Κανονισμός ιεραρχίας των διπλωματικών υπαλλήλων και

·      Κατάργηση της δουλείας και καταδίκη του δουλεμπορίου.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Αν και οι διάφοροι κανονισμοί που συνομολογήθηκαν στο Συνέδριο της Βιέννης υπαγορεύονταν από τις αντιλήψεις της εποχής(πρώιμης) περί «ισορροπίας Δυνάμεων», εντούτοις δεν περιελήφθη σ’ αυτές καμία ρήτρα οικονομικής φύσεως.  Επίσης δεν εξετάσθηκε το θέμα περί της «ελευθερίας των θαλασσών» με συνέπεια να διαιωνίζεται ακόμη η αναρχία στις θάλασσες, ανεξάρτητα ότι επ’ αυτού στηρίχθηκε μόλις 6 χρόνια μετά ο κατά θάλασσα αγώνας ανεξαρτησίας των Ελλήνων. Στο Συνέδριο αυτό αν και επαναπροσδιορίστηκε το Ανατολικό Ζήτημα, εντούτοις δεν το απασχόλησε. Όμως 6 χρόνια μόλις μετά τέθηκε ενώπιον των Ηγεμόνων της Ευρώπης με όλη την οξύτητά του, με το ξέσπασμα της Επανάστασης των Ελλήνων του 1821. Από τις προτάσεις που περιελάμβανε το αγγλικό προσχέδιο περί των Επτανήσων διαπιστώνεται ότι η μόνη επιδίωξη τότε των Άγγλων ήταν με τη δικαιολογία της παρεχόμενης προστασίας η μόνιμη πλέον παρουσία και ανάπτυξη ναυτικών βάσεων στη Μεσόγειο.