Θεοδόσιος Α'(στέψη ως μονοκράτορας σαν σήμερα 15/05/392)

Θεοδόσιος Α'(στέψη ως μονοκράτορας σαν σήμερα 15/05/392)

Ο Ιβηρικής καταγωγής Φλάβιος Θεοδόσιος Αύγουστος(Flavius Theodosius Augstus) ή Θεοδόσιος Α'(Ισπανία 346-Μιλάνο 395), o αποκαλούμενος «Μέγας», υπήρξε Ρωμαίος Αυτοκράτορας(379-95). Βασίλευσε ως συναυτοκράτορας αρχικά με το Γρατιανό και Ουαλεντινιανό Β'(ως 383), μόνο με τον Ουαλεντινιανό Β' και με συναυτοκράτορα τον γιο του Αρκάδιο(392-θάνατός του). Υπήρξε ο τελευταίος αυτοκράτορας της ενιαίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας(μετέπειτα Α και Δ) όταν ο ίδιος χωρίς αιτία πολέμου ή στάσης προέβη στην κατάτμησή της για να διασφαλίσει αυτοκρατορικό θρόνο στους γιους του Αρκάδιο και Ονώριο(μοναδική περίπτωση στη παγκόσμια ιστορία). Επέβαλε αναγκαστικά τον Χριστιανισμό σε όλη την Αυτοκρατορία με την απειλή θανάτου, καταστρατηγώντας το περίφημο Διάταγμα των Μεδιολάνων. Υπήρξε σφαγέας των Θεσσαλονικέων, δεινός καταστροφέας των αρχαίων ελληνικών μνημείων και «Μέγας» μεν, Διώκτης δε, του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Ικανότατος στρατιωτικός, άσκησε τη διοίκηση της αυτοκρατορίας όσο ο Ουαλεντινιανός Β' ήταν ανήλικος. Παντρεύτηκε αρχικά την Φλασίλλα με την οποία απέκτησε τον Αρκάδιο, τον Ονώριο και την Πουλχερία και αργότερα την αδερφή του Ουαλεντινιανού Γάλλα ή Γκάλλα, κόρη της Ιουστίνας από την οποία απέκτησε την Γάλλα Πλακιδία, ή Γκάλλα Πλακιντία. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Ο Θεοδόσιος αντιμετώπισε επιτυχώς τις βαρβαρικές εισβολές, την διείσδυση Γότθων κ.ά., οι οποίοι απειλούσαν ήδη την αυτοκρατορία με διάλυση(για το Δτμήμα του κράτους έγινε πραγματικότητα 100 περ. χρόνια μετά), και στερέωσε την αυτοκρατορία παραδίδοντας στους απογόνους κράτος στα όρια αυτού του Μ. Κωνσταντίνου, με στρατιωτική και οικονομική ισχύ και, ακόμη περισσότερο, ενιαία και ισχυρή πολιτειακή ιδεολογία. Κατά τη διάρκεια λαϊκής εξέγερσης στη Θεσσαλονίκη και τη δολοφονίας του επικεφαλής της φρουράς Γότθου Βουθέριχου(389), έδωσε την εντολή για την εκτέλεση 7.000 αμάχων(ή 15.000 κατά τους Κεδρηνό, Θεοφάνη, Μωυσή Χωρηνό). Για την πράξη του αυτή προέβη σε «δημόσια απολογία» μπροστά στον αρχιεπίσκοπο Μεδιολάνων Αμβρόσιο. Αναγνώρισε (27/02/380) τον Χριστιανισμό ως την επίσημη θρησκεία της αυτοκρατορίας δηλώνοντας «επιθυμούμε όλα τα διάφορα υπήκοα έθνη[...] να ακολουθούν την Θρησκεία που παραδόθηκε στους Ρωμαίους από τον άγιο απόστολο Πέτρο» και έθεσε εκτός νόμου τις αρχαίες θρησκείες(08/11/392). Εξέδωσε(02/05/381) το λεγόμενο «έδικτο κατά των αποστατών» με το οποίο τιμωρούσε με πλήρη στέρηση δικαιωμάτων δικαιοπραξίας όλους τους πρώην χριστιανούς που επέστρεφαν στην Εθνική Θρησκεία. Απαγόρευσε(21/12/382) με ποινή θανάτου και δήμευση της περιουσίας των ενόχων Εθνικών(χαρακτηρίζονται «παράφρονες» και «ιερόσυλοι»), κάθε μορφή θυσίας, μαντικής, ψαλμωδιών προς τιμή των Θεών ή τις απλές επισκέψεις σε αρχαίους Ναούς. Διέταξε(384) την κατεδάφιση ή το σφράγισμα Εθνικών Ιερών και υπέγραψε νέα απαγόρευση των θυσιών. Ανανέωσε (24/02/391) την πλήρη απαγόρευση των θυσιών, των επισκέψεων σε Εθνικούς Ναούς: «Κανείς δεν θα μολυνθεί με θυσίες και σφάγια, κανείς δεν θα πλησιάσει ή θα εισέλθει σε Ναούς, ούτε θα σηκώσει τα μάτια σε εικόνες φτιαγμένες από ανθρώπινο χέρι, διαφορετικά θα είναι ένοχος μπροστά στους ανθρώπινους και τους θεϊκούς νόμους». Ως συνέπεια της διογκούμενης έλλειψης ανεκτικότητας, καταστράφηκε(392) ο μεγάλος ναός του Σέραπι στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Σταμάτησαν να δίνονται επιχορηγήσεις προς τα παγανιστικά ιερατεία, ενώ αυξήθηκε η οχλοκρατική βία εναντίον των παγανιστικών ναών και ομοιωμάτων με την υποκίνηση των μοναχών. Εξουδετέρωσε(05-06/09/394) τα στρατεύματα υπό τους Βίριο Νικόμαχο Φλαβιανό και Αρβογάστη, τα οποία είχαν την υποστήριξη της παγανιστικής πλειοψηφίας της ρωμαϊκής Συγκλήτου, νικώντας τον στρατό τους στην φονική μάχη του Φρίγδου και εξοντώνοντας μετά όλους τους πρωτεργάτες της ανταρσίας. Τα χριστιανικά στρατεύματα θεώρησαν αυτή τη νίκη ως σημείο στροφής καθώς ο Θεός είχε εκδηλώσει την οργή του κατά των παγανιστών. Η βασιλεία του Θεοδοσίου δεν παρουσιάζει συνταρακτικές επιτυχίες, ωστόσο ήλθε σε εποχή εξαιρετικά δύσκολη για την Αυτοκρατορία, και συνετέλεσε αποφασιστικά στη διάσωσή της. Ήταν ικανός στρατηλάτης και διπλωμάτης και σε όλη την διάρκεια της βασιλείας του πολεμούσε συνεχώς με επιτυχία εναντίον εξωτερικών εχθρών. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ακολούθησε αδιάλλακτη θρησκευτική πολιτική στη διάρκεια της οποίας έθεσε εκτός νόμου τις αρχαίες λατρείες. Η αρχαία θρησκεία επέζησε βέβαια τουλάχιστον ως την εποχή του Ιουστινιανού. Ως σήμερα είναι διαδεδομένη η άποψη ότι ο Μέγας Θεοδόσιος απαγόρευσε την τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων, με την αιτιολογία ότι είχαν πάρει πλέον μια καθαρά ωφελιμιστική κατεύθυνση, με επιδείξεις μονομάχων, θεάματα τσίρκων και εκτεταμένο επαγγελματισμό, θεάματα ασύμβατα με την νοοτροπία του Χριστιανισμού.(«Η μεγαλύτερη ευεργεσία για τους Ολυμπιακούς Αγώνες», γράφει ο π. Γ. Μεταλληνός στο έργο του «Παγανιστικός Ελληνισμός ή Ελληνορθοδοξία;», «ήταν η παύση τους[«στο πλαίσιο όμως της απαγορεύσεως κάθε εθνικής θρησκευτικής εκδηλώσεως», σημειώνει και παραπέμπει], όπως είχαν καταντήσει».) Σύμφωνα με έρευνες νεωτέρων βυζαντινολόγων(Howell, Robinson κ.ά.· βλ. και Κορομηλά Μαριάννα, «Εν τω Σταδίω»), όμως, δεν απαγόρευσε ο Μέγας Θεοδόσιος τους Ολυμπιακούς Αγώνες, αλλά απλώς απαγόρευσε τις θυσίες κατά την διάρκειά τους. Μάλιστα, οι Αγώνες συνεχίστηκαν για περίπου 30 χρόνια ακόμη και ο λόγος που έσβησαν(όχι διεκόπησαν-οι συγκεκριμένοι ιστορικοί ομιλούν για φθορά και σβήσιμο) ήταν η έλλειψη χρημάτων(χορηγών) και κάποιες φυσικές καταστροφές, όπως η πυρκαγιά στον ναό στης Ολυμπίας. Πεθαίνοντας ο Θεοδόσιος(Ιανουάριος 395), σε ηλικία 50 ετών, κληροδότησε την αυτοκρατορία στους 2 γιους του: στον Αρκάδιο, το Α τμήμα και στον Ονώριο το Δ. Από τότε τα 2 τμήματα της αυτοκρατορίας ακολούθησαν διαφορετικές πορείες, γι’ αυτό πολλοί ιστορικοί θεωρούν το έτος 395 απαρχή της βυζαντινής ιστορίας. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Ο Μέγας Θεοδόσιος κατά τα αρχικά έτη της διακυβέρνησής του, εφήρμοσε μια μετριοπαθή θρησκευτική πολιτική, κυρίως λόγω της παρουσίας μικρών και αποδυναμωμένων ομάδων, που εξακολουθούσαν ακόμα να έχουν ως πίστη την «εθνική» θρησκεία. Ενίσχυσε περαιτέρω την χριστιανική πίστη, χωρίς να μεταβάλει ουσιαστικά το περιεχόμενο της πολιτικής αντιμετώπισης της «εθνικής» θρησκείας, με εξαίρεση(383) όταν και απαγόρευσε με ποινή θανάτου και δήμευση της περιουσίας τους όποιον τελούσε προσφορές θυσιών. Λίγο νωρίτερα(380), σε συνεννόηση με το Γρατιανό, ο οποίος αν και δεν ήταν ο διάδοχος στο Δ κομμάτι της Αυτοκρατορίας, κατείχε όμως στα χέρια του την εξουσία, είχε απαγορεύσει όλες τις Θρησκείες πλην της χριστιανικής, που όμως λόγω της μετριοπαθούς πολιτικής του, δεν τις εξεδίωξε. H μεγαλύτερη σπουδή του Θεοδοσίου αφορούσε κατά κύριο λόγο την αντιμετώπιση των αιρετικών ομάδων, δηλ. όσων διαφωνούσαν με τις αποφάσεις της Ά Οικουμενικής Συνόδου. Έτσι θέλοντας να εξουδετερώσει την εσωτερική διάσπαση του χριστιανισμού, συγκάλεσε, όπως και ο Κωνσταντίνος, σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη(Β’ Οικουμενική, 381) για την καταπολέμηση των Αρειανών-που δεν είχαν εκλείψει- η οποία συμπλήρωσε το Σύμβολο της Πίστης. Ο διορισμός ως έπαρχου της Α, του Ματέρνου Κυνηγίου(384), φαίνεται πως αποτέλεσε την αφετηρία πιέσεων στους εναπομείναντες «εθνικούς» και ειδωλολάτρες. Την ίδια εποχή κατά τον ιστορικό Σωκράτη, καταστραφήκαν πολλοί ναοί των εθνικών και ειδωλολατρών, κατά κύριο λόγο σε Αίγυπτο και Συρία, ενώ πολλοί άλλοι μετατράπηκαν σε χριστιανικούς ναούς. Ο Θεοδόσιος αντιλαμβανόμενος όμως ότι αυτή η πολιτική ήταν αδιέξοδη, φρόντισε με το θάνατο του Κυνηγίου(388), να τον διαδεχθεί ο Ευτόλμιος Τατιανός, ιδιαίτερα μετριοπαθής σε θρησκευτικά ζητήματα και ο οποίος με την άνοδό του στον επαρχικό αξίωμα, έπαυσε πλήρως τους διωγμούς, ενώ με διατάγματα υπό την ονομασία του Θεοδοσίου, απαγόρευε τις καταστροφές ναών. Η πολιτική του Μεγάλου Θεοδοσίου όμως οξύνθηκε μετά το 392 όταν στη Δ ο Φλάβιος Ευγένιος και πολλοί αριστοκράτες εθνικοί, με προεξάρχοντα τον στρατηγό Αρβογάστη, στήριξαν υποψηφιότητα για τον Αυτοκρατορικό θρόνο, τον πρώην έμπιστο του Θεοδοσίου και εθνικό Νικόμαχο Φλαβιανό. Ο ίδιος μάλιστα αγωνίστηκε με πάθος για την αναβίωση της παλαιάς θρησκείας, φτάνοντας σε σημείο να υποσχεθεί, πως σε περίπτωση εκλογής του, θα μετατρέψει σε στάβλους το χριστιανικό ναό του Αμβροσίου. Η αντιπαράθεση αυτή έφτασε σε πολεμική σύρραξη στον ποταμό Φρίγδο της Ακηλυίας, με αποτέλεσμα τη συντριβή των δυνάμεων του Αρβογάστη και του Νικόμαχου, οι οποίοι και αυτοκτόνησαν. Ο Θεοδόσιος συνέδεσε άρρηκτα τη νίκη αυτή με τον έναν Θεό των χριστιανών. Παρόλα αυτά με το πέρας της νίκης δεν έδειξε εκδικητικές διαθέσεις, αλλά με νέα διατάγματα ενίσχυσε και άλλο τη θέση του χριστιανισμού στην αυτοκρατορία, όντας πανίσχυρος(392-4). Σήμερα πιστεύεται ότι δεν εξέδωσε διάταγμα επί των ημερών του, για παύση των Ολυμπιακών αγώνων, όπως πολλοί του αποδίδουν. Ο Μέγας Θεοδόσιος με τη θρησκευτική πολιτική του, καθόρισε την εξαιρετική θέση της εκκλησίας στις δομές της λειτουργίας της αυτοκρατορίας, κατοχυρώνοντας το χριστιανισμό ως επίσημη θρησκεία.