Ελληνικός μεσοπόλεμος(1923-40)

Ελληνικός μεσοπόλεμος(1923-40)

Ως ελληνικός μεσοπόλεμος σε αντιδιαστολή µε τον ευρωπαϊκό ορίζεται ιστοριογραφικά η περίοδος µεταξύ 1923-40, δηλ. μεταξύ Mικρασιατικής Καταστροφής(1919-23) και εισόδου της Ελλάδας στον Β' Π.Π. H ήττα των ελληνικών δυνάμεων στη Μικρά Ασία σηματοδοτεί τη λήξη μίας δεκαετίας συνεχών πολέµων και τη συρρίκνωση της Mεγάλης Iδέας µετά από έναν αιώνα σχεδόν εδαφικών επεκτάσεων και μεταβολών εξαιτίας των αλλεπάλληλων ενσωµατώσεων πληθυσμών. Είναι πιθανόν η πλέον ταραγµένη, γεµάτη αντιφάσεις και περίοδο, αλλά αποτελεί κλειδί για τη βαθύτερη κατανόηση και διαµόρφωση της σύγχρονης νεοελληνικής κοινωνίας. ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Είναι η πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία κατά την οποία κρατική οντότητα Ελλάδα συμπεριλαμβάνει στους κόλπους της το µέγιστο ποσοστό του Ελληνισμού. Πάνω στην ήττα γεννιέται µια περίοδος µεταβατικού χαρακτήρα χωρίς κυρίαρχο ιδεολογικό, συνεκτικό ιστό. Πρόκειται για περίοδο εσωστρέφειας με αιτήµατα εσωτερικής ανασυγκρότησης, στη βάση των νέων πολιτικοκοινωνικών δεδοµένων. Η αθρόα συρροή προσφύγων προκάλεσε στο εσωτερικό της χώρας µια σειρά αλυσιδωτών αντιδράσεων χαρακτηριστικό της οποίας υπήρξε η πτώση του βιοτικού επιπέδου των µεσαίων τάξεων και η γενική δυσαρέσκεια από την πορεία των εθνικών εξελίξεων. Οι 2 βασικοί παράγοντες ώθησαν σε έναν νέο προσανατολισμό τις μεταρρυθμίσεις των νεοϊδρυθέντων δημοκρατικών κομμάτων στα οποία κυρίαρχο ρόλο έπαιξαν προσωπικότητες που είχαν αποχωρήσει από το βενιζελικό κίνηµα. Ο πολιτικός που κατεξοχήν συνέδεσε το όνοµά του µε την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας σε αυτή την περίοδο είναι ο Aλέξανδρος Παπαναστασίου. Είναι τόσο χαρακτηριστική η πολιτική αστάθεια ώστε η τελευταία κυβέρνηση του Eλευθέριου Bενιζέλου(1928-32) υπήρξε η µοναδική που εξάντλησε την 4χρονη κοινοβουλευτική της θητεία. Μετά τη λήξη της θητείας της η αστάθεια και οι συγκρούσεις έγιναν εντονότερες με χαρακτηριστικές διώξεις και την καθιέρωση του θεσμού των εκτοπίσεων. Oι ενέργειες των επόμενων χρόνων ανάμεσα στις οποίες ξεχωρίζουν η απόπειρα δολοφονίας κατά του Bενιζέλου και τα συνεχή πραξικοπήματα βενιζελικών στρατιωτικών(1933 και 1935), οδήγησαν(Νοέμβριος 1935) στην κατάλυση του πολιτεύματος της Aβασίλευτης ∆ηµοκρατίας και στην παλινόρθωση του Γεωργίου Β’ µε πραξικοπηματικές ενέργειες οµάδας αξιωµατικών επικεφαλής των οποίων ήταν ο Γεώργιος Κονδύλης. Οι συγκυρίες του 1936(π.χ. θάνατος Bενιζέλου, έλλειψη νέας ηγετικής προσωπικότητας και αδράνεια του πολιτικού κόσµου) έδωσαν τη δυνατότητα στον βασιλικό ευνοούµενο Iωάννη Mεταξά να αυτοανακηρυχθεί «κυβερνήτης» της Ελλάδας με την πρόφαση του κινδύνου, κοινωνικών ανατροπών. Tην αρχική αναστολή των πολιτικών ελευθεριών, ακολούθησαν ποικίλες διώξεις προς τους ιδεολογικά και πολιτικά αντιπάλους στη νέα τάξη πραγμάτων, δηλ. προς τη συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού. Tα παραπάνω, συνοδευόµενα από αντιγραφές των φαινοµένων της Ιταλίας και της Γερµανίας, έδωσαν στο μεταξικό καθεστώς το στίγµα του ολοκληρωτισμού. H ελληνοϊταλική σύρραξη (1940) και οι οδυνηρές συνέπειές της διέκοψαν τη συνέχεια της δικτατορίας, παράγοντας νέες παραμέτρους για το καθεστωτικό στην μεταπολεμική Ελλάδα. ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Στόχος της ελληνικής διπλωµατίας στον Μεσοπόλεμο υπήρξε η διατήρηση της ασφάλειας και της εδαφικής ακεραιότητας. Η Ελλάδα εντάχθηκε στην ΚτΕ, επιδεικνύοντας προσήλωση στο καθεστώς των διεθνών συνθηκών και αποβάλλοντας εθνικές διεκδικήσεις σε Δωδεκάνησα, Β. Ήπειρο και Κύπρο.. Καθώς πρακτικά η ΚτΕ στάθηκε αδύναμη να προασπίσει τα ζωτικά συµφέροντά της και να διασφαλίσει τη γενικότερη ειρήνη, η Ελλάδα προσδέθηκε στο άρµα των Μεγάλων ∆υνάµεων. Οι εξωτερικές σχέσεις της χώρας διαµορφώθηκαν(1928-32) σε νέα βάση με την ενίσχυση της βαλκανικής συνεργασίας και την επιδίωξη του Ιωάννη Μεταξά να διατηρεί ισχυρούς δεσμούς με την Αγγλία, παρόλο που ιδεολογικά βρισκόταν πιο κοντά στις χώρες του Άξονα. Όταν ξέσπασε ο Β' Π.Π. η Ελλάδα βρέθηκε με αυτόν τον τρόπο στο πλευρό των Συμμάχων. ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ Foxtrot και Charleston ακούγονται από τα καλύτερα σαλόνια. Κυρίες περνούν επιδεικνύοντας τον φετιχισμό τους στα καπέλα, ενώ τα καλοκαίρια οι πλαζ φιλοξενούν τα πρώτα «ben mix», τα προκλητικά μικτά μπάνια. Από την Μάντρα του Αττίκ ακούγονται νοσταλγικές μελωδίες, ο Ελύτης συζητά με τον Εμπειρικό στις γωνιές της πόλης, ενώ στην Αθήνα καταφθάνουν οι ευρωπαϊκές μόδες της φυσιολατρίας, της Coco Chanel και των καζίνο. Μπήκαμε στην μηχανή του χρόνου και μεταφερθήκαμε λίγες δεκαετίες πίσω, στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου. Και ενώ η κοσμική Αθήνα ανθεί, η πολιτική ζωή… πενθεί τον θάνατο της σταθερότητας. Μεταξύ 2 δεινών, μεταξύ ενός «ωχ» και ενός «όχι» ορίζεται ο ελληνικός Μεσοπόλεμος. «Γεννήθηκε» στις στάχτες της Σμύρνης και στις μαύρες σελίδες της Μικρασιατικής Καταστροφής και πέθανε την(γνωστή) 28^η Οκτωβρίου με την διάσημη άρνηση.  Τι συνέβη όμως σε αυτές τις 2 δεκαετίες που καθόρισαν την πορεία της χώρας στον 20ο αιώνα; Οι ιστορικοί επιμένουν πως στον Μεσοπόλεμο διαμορφώθηκε ο κορμός του σύγχρονου ελληνισμού, γι’ αυτό και αναζητάμε τα χνάρια και την μυρωδιά του στην πορεία της Ιστορίας και αναρωτιόμαστε: Είναι τελικά τόσο μακρινή όσο ακούγεται εκείνη η εποχή; Ο Μεσοπόλεμος ξεκινά για την Ελλάδα αρκετά καθυστερημένα σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη, καθώς ενώ ο Α’ ΠΠ έχει τελειώσει, ο ελληνισμός συνεχίζει να δοκιμάζεται στο «μέτωπο» του αλυτρωτισμού. Η Μικρασιατική Καταστροφή φέρνει στην χώρα ένα τεράστιο προσφυγικό κύμα, το πολιτικό σκηνικό κλονίζεται από πραξικοπήματα, δημοψηφίσματα και σκάνδαλα και το κραχ του 1929 σφραγίζει το ασταθές σκηνικό.  Και ενώ όλοι σπεύδουν να παραλληλίσουν την σημερινή κατάσταση με την χρεοκοπημένη Ελλάδα του Τρικούπη, στον Μεσοπόλεμο ίσως κρύβεται η απαρχή των διλημμάτων και των πολώσεων της κοινωνίας όπως την βιώνουμε και σήμερα. Διαβάστε τις παρακάτω προτάσεις και σκεφθείτε αν ισχύουν για… παραπάνω από μία εποχές.

·      Προσφυγικά ζητήματα: Οι μετανάστες γίνονται σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού, οι συνθήκες διαβίωσης γίνονται δύσκολες και για αυτούς αλλά και για τα μεσαία στρώματα που πλήττονται από την φορολογία και οι αυτόχθονες αντιμετωπίζουν τους νεοφερμένους ως παρίες που τους απειλούν.

·      Οικουμενική κυβέρνηση: Ένας τραπεζίτης αναλαμβάνει πρωθυπουργός της Ελλάδας εν μέσω εκτάκτων συνθηκών για να αποφευχθεί η ακυβερνησία και να οδηγήσει τελικά την χώρα σε εκλογές. Είναι ο Αλέξανδρος Ζαΐμης και αναλαμβάνει την πρωτοκαθεδρία μιας οικουμενικής κυβέρνησης μετά από την δικτατορία του Θεόδωρου Πάγκαλου, ο οποίος ανέλαβε «πρωθυπουργός» παίρνοντας μάλιστα ψήφο εμπιστοσύνης από την Βουλή των Ελλήνων, και πριν την επάνοδο του Βενιζέλου.

·      Δικομματισμός: Μετά από μία μακρά περίοδο επικράτησης 2 παρατάξεων και αλληλοδιαδοχής τους στην εξουσία, ο λαός «αγανακτεί» με τα σκάνδαλα των κυβερνήσεων και το πολιτικό σκηνικό αναδιαρθρώνεται. Στην περίπτωση του Μεσοπολέμου, πρόκειται για τους βενιζελικούς και τους φιλοβασιλικούς, των οποίων η ασταθής πολιτική προξένησε πραξικοπήματα, απόπειρες δολοφονίας(Βενιζέλου), καθεστώτα ουσιαστικής ανελευθερίας(δικτατορία Μεταξά), αποχωρήσεις στελεχών τους και σχηματισμό νέων κομματικών ομάδων και έντονες λαϊκές κινητοποιήσεις. Οι καπνοπαραγωγοί απεργούν σε όλη την B Ελλάδα, ενώ την ίδια στιγμή, η κυβέρνηση Βενιζέλου είναι η τελευταία του Μεσοπολέμου που διανύει ολόκληρη την 4ετία της (1928-32), πέφτοντας τελικά υπό το βάρος ενός σκανδάλου περί συμβάσεως του δημοσίου με την εταιρία ηλεκτρισμού POWER.

·      Δημοψήφισμα: Ένα από τα ελάχιστα δημοψηφίσματα που έχουν διενεργηθεί στην χώρα μας πραγματοποιήθηκε στις 13/04/1924, το δίλημμα του οποίου ήταν «κατάργηση ή όχι της βασιλευομένης δημοκρατίας». Η ζυγαριά έκλινε προς την κατάργηση, ο Βασιλιάς αποχώρησε, και τελικά, μία δεκαετία αργότερα, το αποτέλεσμα «μαγικά» αναιρέθηκε, καθώς μέσα στην αστάθεια των εξελίξεων, ο Γεώργιος Β’ επέστρεψε στον άδειο θρόνο.

Στην σκιά του Μεσοπολέμου Ανέκαθεν καθρέφτης της κοινωνικής κατάστασης, η καλλιτεχνική δημιουργία αντικατοπτρίζει τις σκέψεις, τα προβλήματα, την καθημερινότητα της εποχής. Η ελληνική ποίηση κάνει αυτή την περίοδο το πέρασμά της από τον ρομαντισμό, ενώ η σημαντικότερη ποιητική «φωνή» εκείνης της περιόδου, ο Κώστας Καρυωτάκης, δίνει το στίγμα της ματαιότητας και της γενικευμένης απαισιοδοξίας του Μεσοπολέμου, σφραγίζοντάς την με μια αυτοκτονία. Η Μάνδρα του Αττίκ βρίσκεται στις δόξες της, παρουσιάζοντας σε Αθήνα και επαρχία τραγουδιστές, αυτοσχεδιαστικούς καλλιτέχνες και μίμους. Ταυτόχρονα, το ρεμπέτικο διαποτίζεται με τον προσφυγικό «πόνο» και περνά στην «σμυρναίικη» περίοδό του. Μάλιστα, μετά την περίοδο του «Καφέ Αμάν», στην πιο κλασική στιγμή του ρεμπέτικου είδους, γίνεται απαγορευμένο και «αποτάσσεται» ως τουρκοειδές τραγούδι. Θα πρέπει να περάσουν αρκετά χρόνια, μέχρι να αποκατασταθεί ευρέως το είδος και οι σπουδαίοι δημιουργοί του, με αφορμή την θρυλική διάλεξη του Μάνου Χατζηδάκι.  Στην λογοτεχνία και στις εικαστικές τέχνες αναδύεται η λεγόμενη «Γενιά του ‘30», με εκπροσώπους όπως οι Σεφέρης, Ελύτης, Εγγονόπουλος, Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Εμπειρικός και Κων/νος Παρθένης. Το κλειδί για την κατανόησή τους είναι ο ανθρωποκεντρισμός ως αποτέλεσμα των συνθηκών και ο μοντερνισμός, τα νέα Δ ρεύματα που καταφθάνουν στην Ελλάδα, σε μία μόνιμα αμφίδρομη σχέση με την ελληνική παράδοση(δείτε την σχετική ανάλυση στην ιστοσελίδα της Εθνικής Πινακοθήκης). Ντοκουμέντα από την Ελλάδα άλλων(;) εποχών Πέρα από τα ιστορικά βιβλία, τι; Πώς μπορούμε να ακολουθήσουμε τα ίχνη εκείνης της περιόδου; Μία άκρως ενδιαφέρουσα αρχή μπορούμε να επιχειρήσουμε μέσα από την κάμερα του ΣΚΑΪ και τις σκηνές από τα ιστορικά αρχεία που διασώζονται μέσα από την «κιβωτό» του YouTube. Παρακάτω παραθέτουμε τα 2 πρώτα μέρη, ενώ στα προτεινόμενα videos θα βρείτε την συνέχεια. Επίσης, εδώ θα βρείτε συλλογή τραγουδιών, σε έναν δίσκο αφιερωμένο σε αυτή την ιδιαίτερη μουσικά περίοδο, υπό τον τίτλο «Τα τραγούδια του Μεσοπολέμου». Τέλος, μια καλή αρχή για τον λογοτεχνικό «λαβύρινθο» της γενιάς του ΄30 είναι αυτό εδώ το βιβλίο που ακολουθεί την πορεία της ελληνικής λογοτεχνίας στα χρόνια του Μεσοπολέμου.

ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ Η χρονική περίοδος μεταξύ Α’ και Β’ ΠΠ. Την περίοδο αυτή συγκλόνισε η οικονομική κρίση του 1929. Το κίνημα του αναθεωρητισμού οδήγησε στην άνοδο του αυταρχισμού και του εθνικισμού που προκάλεσε τον Β' ΠΠ. ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ Αμέσως μετά τον Α' ΠΠ συγκροτήθηκε στο Παρίσι, συνέδριο για την αναδιανομή και την υποβολή αποφάσεων μετά τη λήξη του πολέμου. Οι νικητές με την Συνθήκη των Βερσαλλιών(1919) αποφάσισαν τη δημιουργία ενός νέου χάρτη, για την Ευρώπη και για τον κόσμο, προσπαθώντας να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντά τους έστω και υπό το πρόσχημα προστασίας των λαών. Σε αντίθεση με την πρόφαση που χρησιμοποιήθηκε στο Συνέδριο της Βιέννης(1814-5), η νομιμότητα για τις ηττημένες χώρες, κυρίως την Αυστροουγγρική και την Οθωμανική Αυτοκρατορία, αμφισβητήθηκε για χάρη της αυτοδιάθεσης των λαών και άλλων πολιτικών σκοπιμοτήτων. Η διάσπαση της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας δημιούργησε πολλά προβλήματα σε σχέση με τα σύνορα των κρατών που προέκυψαν και τις εθνότητες που υπήρχαν σε αυτά. Η ύπαρξη εθνικών κρατών ήταν κάτι που εξυπηρετούσε τη Βρετανία και τη Γαλλία, δημιουργώντας μια ζώνη κρατών γύρω από τη Γερμανία και τη Ρωσία, ώστε να εκμεταλλεύονται τις αποικίες τους έχοντας ταυτόχρονα ένα είδος κυριαρχίας στην Ευρώπη. Οι φιλοδοξίες των δεύτερων όμως, στρέφονταν σε αυτά ακριβώς τα εδάφη. Ο θρίαμβος του εθνικισμού και η αρπακτική διάθεση των νικητών με την εξάπλωση του έθνους-κράτους, δημιούργησε το πολιτικό πρόβλημα των μειονοτήτων, που οδήγησε σε προστριβές και συγκρούσεις. Όπου το κράτος ταυτιζόταν με ένα συγκεκριμένο έθνος, η παρουσία άλλων εθνοτήτων στο εσωτερικό του ήταν άμεση απειλή για την ειρήνη. Η χάραξη των συνόρων και η προσθαφαίρεση εδαφών χωρίς να ληφθούν υπόψη οικονομικά κριτήρια, είχαν σοβαρές επιπτώσεις και στην οικονομία των χωρών της Κ και Α Ευρώπης. Π.χ., η διάσπαση της Αυστρουγγαρίας είχε διαλύσει την εμπορική ενότητα με άξονα το Δούναβη. Στην Ιταλία η απογοήτευση ήταν έντονη από την αθέτηση των εδαφικών υποσχέσεων, κάτι που οδήγησε και λαϊκή υποστήριξη της κατάληψης του Fiume. Οι Ιταλοί πίστευαν ότι η χώρα τους θα έβγαινε αναβαθμισμένη από τον πόλεμο. Οι συγκρουόμενες εδαφικές διεκδικήσεις της Ιταλίας και της Γιουγκοσλαβίας δεν ήταν δυνατό να ικανοποιηθούν με βάση την αυτοδιάθεση των λαών, ούτε με βάση τη δικαιοσύνη. Οι υποσχέσεις για απόκτηση εδαφών και το πρόβλημα της αποπληρωμής των δανείων που κατά τη διάρκεια του πολέμου, περιέπλεξαν τις διακρατικές σχέσεις και αύξησαν τις επεμβάσεις στην πολιτική των χωρών μεταξύ τους. Παρότι νικήτριες, η Γαλλία και η Βρετανία βγήκαν εξουθενωμένες από τον πόλεμο. Ιδίως η Γαλλία φοβόταν έντονα μια νέα γερμανική ισχυροποίηση και πάλευε να ανορθωθεί οικονομικά, υπονομεύοντας παράλληλα κάθε γερμανική δυνατότητα ανάκαμψης. Η Βρετανία και η Αμερική όμως θεωρούσαν επικίνδυνη την πιθανότητα μιας οικονομικής και στρατιωτικής παντοδυναμίας και δεν υποστήριζαν τη Γαλλία στο ζήτημα αποπληρωμής των γερμανικών επανορθώσεων. Οι σχέσεις Γαλλίας-Γερμανίας επιδεινώθηκαν μετά την υπογραφή της συνθήκης ειρήνης, καθώς οι ΗΠΑ αποχώρησαν από την εμπλοκή στα πολιτικά της Ευρώπης και η Ρωσία είχε επίσης απομονωθεί. Η Βρετανία ήταν η μόνη που μπορούσε να έχει το ρόλο μεσολαβητή και ήδη είχε καταλάβει ότι δεν μπορούσε να αγνοεί τα ευρωπαϊκά ζητήματα. Η βρετανική πολιτική στρεφόταν προς τη διατήρηση μιας ευρωπαϊκής ισορροπίας. Όμως μετά τον πόλεμο θεωρούσε ότι η ισορροπία κινδύνευε περισσότερο από τη γαλλική εθνικιστική πολιτική.  Η απόφαση των Βρετανών και των Αμερικανών να απαιτήσουν την εξόφληση των χρεών από τη Γαλλία, οδήγησε την τελευταία να σκληρύνει τη στάση της απέναντι στο ζήτημα των επανορθώσεων. Έτσι, κατέλαβε τη γερμανική περιοχή του Ruhr για εκμετάλλευση των ορυχείων της. Αυτή η κίνηση εκβιασμού ανάγκασε τη Γερμανία να ξαναρχίσει την αποπληρωμή επανορθώσεων, τις οποίες είχε διακόψει. Η επίλυση του ζητήματος των πολεμικών επανορθώσεων ήταν ένα μέτρο που θα βοηθούσε τη Γερμανία να ορθοποδήσει και να αναπτύξει την οικονομία της. Ο πληθωρισμός χτύπησε τη γερμανική οικονομία(1922) και κλόνισε τους πολιτικούς θεσμούς. Η μετέπειτα γαλλική εκτίμηση ότι η δυναμική αναμέτρηση με τη Γερμανία δεν θα ήταν ωφέλιμη, οδήγησε σε μια νέα προσέγγιση. Το πρόβλημα των επανορθώσεων επιλύθηκε κατά ένα μέρος, με το σχέδιο Ντωζ(1924) και τη συμφωνία του Locarno(05-26/09/1925), που διευκόλυναν τη Γερμανία να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις που της είχαν επιβληθεί. Η ανάγκη της Γερμανίας να καταβάλει τις επανορθώσεις έκανε ευπρόσδεκτες τις αμερικανικές επενδύσεις σ’ αυτήν, δημιουργώντας μια ανακύκλωση κεφαλαίων, που τα οδηγούσε ως επανορθώσεις σε κράτη που με αυτά αποπλήρωναν τα δικά τους πολεμικά χρέη. Η διακοπή αυτού του κύκλου επέφερε την πτώση ολόκληρου του οικονομικού συστήματος μετά το μεγάλο αμερικανικό κραχ. ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΕΘΝΩΝ(ΚτΕ) Οι Δυνάμεις του 20^ου αι. συγκρότησαν ένα διεθνές όργανο που υποτίθεται ότι θα προστάτευε την ειρήνη μέσω των διαπραγματεύσεων. Η ΚτΕ ήταν ένα συλλογικό όργανο που συγκροτήθηκε με την προτροπή του Πρόεδρου των ΗΠΑ, Woodrow Wilson. Σκοπός της ήταν η επίλυση των διαφορών μεταξύ των κρατών χωρίς την προσφυγή στη βία. Ωστόσο από την έναρξή της δέχτηκε σοβαρό πλήγμα από την άρνηση των ΗΠΑ να γίνουν μέλος της, συνεπώς με απούσα τη μεγαλύτερη των ηγετικών δυνάμεων η ΚτΕ δεν είχε πραγματική δύναμη για επιβολή των αποφάσεών της. Δεν μπόρεσε να ανταπεξέλθει στο ζήτημα των αποικιών της Γερμανίας, υποκύπτοντας στις διαθέσεις των νικητών. Ήταν αδύναμη, εξαιτίας της διαφορετικής ερμηνείας των αρμοδιοτήτων και υποχρεώσεών της, που έδιναν οι Μ. Δυνάμεις και εξέφραζαν τις επιδιώξεις τους. Γι’ αυτό και ενώ μπόρεσε να λύσει διαφορές μεταξύ μικρών κρατών, ήταν αδύναμη να επιβάλλει λύσεις σε ζητήματα μεταξύ ισχυρών και ανίσχυρων κρατών. Ενώ οι ιδεαλιστές υποστηρικτές της προσέβλεπαν σε αυτή μια νέα ηθική και έννομη τάξη μεταξύ των κρατών, ρεαλιστές όπως οι Γάλλοι την έβλεπαν μόνο ως μέσο καταπολέμησης του αναθεωρητισμού. ΑΝΑΘΕΩΡΗΤΙΣΜΟΣ Οι ανικανοποίητες εδαφικές βλέψεις των ευρωπαϊκών κρατών, τα προβλήματα των μειονοτήτων και ο εθνικισμός ήταν οι προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του αναθεωρητισμού, δηλ. της πολιτικής των δυσαρεστημένων χωρών να αναθεωρήσουν το καθεστώς που προέκυψε από τις μεταπολεμικές συνθήκες ειρήνης. Τα προβλήματα που δημιουργούσε ο αναθεωρητισμός, επιδεινώνονταν από τις οικονομικές εξελίξεις. Τα διαρκή οικονομικά προβλήματα των εργατικών τάξεων, στις ηττημένες χώρες δημιουργούσαν προστριβές και αναγωγή τους στα αποτελέσματα του πόλεμου. Η κατάληψη του Ruhr από τη Γαλλία, θεωρήθηκε από τους Γερμανούς ως μια ενέργεια με σκοπό την ταπείνωση της χώρας τους. Για τη συγκράτηση του γερμανικού αναθεωρητισμού, η Βρετανία και η Γαλλία εγγυήθηκαν τα σύνορα ορισμένων χωρών, υποσχόμενες στρατιωτική βοήθεια σε περίπτωση επίθεσης. Ωστόσο η βρετανική εγγύηση προς τις χώρες που ήταν περισσότερο δυνατό να απειληθούν, δηλ. της Πολωνίας και της Τσεχοσλοβακίας, ήταν καθυστερημένη και περιορισμένη. Εάν οι νικήτριες χώρες είχαν προβάλει μια περισσότερο έγκαιρη και ισχυρή υποστήριξη του καθεστώτος που είχε δημιουργηθεί με τις συνθήκες ειρήνης, αυτό θα είχε συγκρατήσει το γερμανικό αναθεωρητισμό ή θα οδηγούσε στην αναθεώρηση χωρίς να εκραγεί ο Β’ ΠΠ