ΠΩΣ Η ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΕ ΤΟΝ Β’ ΠΠ(συγκυρίες που έφεραν τον Hitler στην εξουσία νόμιμα, με εκλογές) ΜΕΡΟΣ 1ο
Η παγκόσμια οικονομία, όπως και το 2008-σήμερα σε κατάρρευση. Η Γερμανία, ηττημένη στον Α’ ΠΠ(1914-8), οφείλει τις πολεμικές αποζημιώσεις και να τηρήσει την Συνθήκη των Βερσαλλιών. Την ίδια στιγμή, ένας αποτυχημένος στρατιώτης, όχι και με σώας τας φρένας, ονόματι Hitler, επηρεασμένος από ρατσιστικές ιδέες και εκμεταλλευόμενος την οργή και την ταπείνωση για την ήττα, προετοιμάζει την εκδίκησή του για την ήττα, που ήλθε, κατά αυτόν, από προδοσία των πολιτικών και εξαιτίας των πολλών «υπανθρώπων» που ζούσαν στην Γερμανία τότε(π.χ. Εβραίοι, που πολέμησαν για την Γερμανική Αυτοκρατορία και θυσιάστηκαν για την Μ. Ιδέα του τελευταίου κάιζερ Γουλιέλμου Β΄, 1859-1941). Σα σήμερα(25/04/1929) Το γερμανικό κράτος παίρνει δάνειο από τις μεγάλες τράπεζες, επειδή δεν έχει χρήματα να πληρώσει μισθούς δημόσιων υπαλλήλων και να χρηματοδοτήσει επιδόματα ανεργίας. ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΚΡΑΧ 1929(δεν έμαθε κανένας από αυτό) Η παγκόσμια οικονομική ύφεση του 1929(The Great Depression), διήρκεσε 1-10 χρόνια σε διάφορες χώρες. Ήταν η μεγαλύτερη οικονομική ύφεση της σύγχρονης ιστορίας και χρησιμοποιείται(21ος αι.) ως παράδειγμα για το πόσο οδυνηρή μπορεί να είναι μια οικονομική καταστροφή. Η «Μεγάλη Ύφεση»(ΗΠΑ), προκλήθηκε μετά από το χρηματιστηριακό κραχ(24/10/1929, «Μαύρη Πέμπτη»). Το τέλος της κρίσης στις ΗΠΑ ταυτίστηκε με το έναυσμα της πολεμικής οικονομίας(Β’ ΠΠ, περ. 1939). Είχε καταστροφικές επιπτώσεις στον ανεπτυγμένο και στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Επηρεάστηκε το διεθνές εμπόριο, τα προσωπικά εισοδήματα, τα έσοδα από φόρους, οι τιμές και τα κέρδη. Η οικονομία πόλεων ανά τον κόσμο επλήγη, ιδίως εκείνων που εξαρτιόνταν άμεσα από τη βαριά βιομηχανία. Οι κατασκευές πάγωσαν, οι αγροτο-κτηνοτροφικές εργασίες υποχώρησαν λόγω πτώσης των τιμών στις σοδειές 40-60%. Με τη ζήτηση σε διαρκή υποχώρηση, σε συνδυασμό με την έλλειψη εναλλακτικών εργασιών, περιοχές που εξαρτιόνταν από τον πρωτογενή τομέα(εκμετάλλευση γης, ορυχεία και ξύλο υπέφεραν ακόμη περισσότερο). Η τερματίστηκε σε διαφορετικό χρόνο ανά χώρα. Οι περισσότερες χώρες εφήρμοσαν προγράμματα ανακούφισης και η πολιτική τους ζωή πέρασε αναταραχές, εξωθώντας την ιδεολογία στα άκρα. Σε ορισμένα κράτη, οι απελπισμένοι πολίτες στράφηκαν προς δημαγωγούς εθνικιστές(Hitler), με αποτέλεσμα την έναρξη του Β’ ΠΠ(και λόγω της ήττας, όπως είπαμε, του Α’). ΧΙΟΝΟΣΤΟΙΒΑΔΑ Η μεγάλη κρίση δεν ήταν αποτέλεσμα μιας απότομης πτώσης. Οι χρηματιστηριακές αγορές κινούνταν ανοδικά(αρχές 1930), επιστρέφοντας στα αρχικά επίπεδα των αρχών του 1929(Απρίλιος), αν και ακόμη περ. 30% κάτω από τα μέγιστα του Σεπτεμβρίου του 1929. Η αμερικανική κυβέρνηση και η βιομηχανία ξόδεψαν περισσότερα(α’ εξάμηνο 1930) απ' ότι στην αντίστοιχη περίοδο του 1929. Όμως, οι καταναλωτές-πολλοί είχαν υποστεί σημαντικές απώλειες στην αγορά τον προηγούμενο χρόνο- είχαν περικόψει τα έξοδά τους κατά 10%, ενώ μια μεγάλη περίοδος ξηρασίας κατέστρεψε τις αγροτικές περιοχές των ΗΠΑ(ως το καλοκαίρι του 1930). Η τραπεζική πίστη ήταν διάχυτη(αρχές 1930) και διαθέσιμη σε χαμηλά επιτόκια, αλλά ο κόσμος ήταν συντηρητικός στη λήψη δανείων. Οι πωλήσεις αυτοκινήτων σημείωναν (Μάιος) πτώση κάτω από τα επίπεδα του 1928. Οι τιμές άρχισαν να πέφτουν, αλλά οι μισθοί διατηρούνταν σταθεροί(ως το 1930), οπότε άρχισε να υποχωρεί η αγοραστική δύναμη. Η κατάσταση ήταν ακόμα χειρότερη στις αγροτικές περιοχές, όπου οι τιμές των εμπορευμάτων έπεφταν απότομα και σε ορυχεία και δάση, όπου η ανεργία ανέβαινε και υπήρχαν ελάχιστες δουλειές. Η υποχώρηση της αμερικανικής οικονομίας ήταν ο παράγοντας που συμπαρέσυρε και τις υπόλοιπες χώρες. Αργότερα η εσωτερική κατάσταση στις οικονομίες της κάθε χώρας καθόρισαν τις συνθήκες σε εθνικό επίπεδο. Απέλπιδες προσπάθειες για έξοδο από την κρίση μέσα από προστατευτικές πολιτικές(π.χ. Πράξη Smooth-Hawley Tariff(1930, ΗΠΑ) και ανταποδοτικοί δασμοί σε άλλες χώρες, κατέστησαν πιο εύκολη την κατακρήμνιση του διεθνούς εμπορίου). Από τα τέλη του 1930 ως το Μάρτιο του 1933 η οικονομία ακολουθούσε σταθερή πτώση. ΑΙΤΙΑ ΚΡΙΣΗΣ Πολλοί παράγοντες προκάλεσαν την κρίση(π.χ. δομικές αδυναμίες και περιστατικά τα οποία τη μετέτρεψαν σε γενικευμένη κατάθλιψη και ο τρόπος με τον οποίο μεταφέρθηκε από χώρα σε χώρα). Οι ιστορικοί αναφέρουν ως δομικούς παράγοντες μεγάλες καταστροφές τραπεζών και το χρηματιστηριακό κραχ, ενώ αναλυτές όπως ο Peter Temin και Barry Eichengreen δίνουν έμφαση στην απόφαση της Βρετανίας να επιστρέψει στις ισοτιμίες το Gold Standard πριν ξεσπάσει ο Α’ ΠΠ. Οι εναλλασσόμενοι κύκλοι ύφεσης θεωρούνται σύνηθες κομμάτι της ζωής σ’ ένα κόσμο με αβέβαιες ισορροπίες μεταξύ προσφοράς και ζήτησης. Το ποιος παράγοντας μετατρέπει μια συνήθη ήπια και σύντομη ύφεση ή οικονομικό κύκλο σε μια γενικευμένη κατάπτωση αποτελεί αντικείμενο συζήτησης. Άνθρωποι της διανόησης δεν έχουν συμφωνήσει ως προς τα ακριβή αίτια και τη συμβολή τους στην κρίση. Η αναζήτηση των ευθυνών είναι στενά συνδεδεμένη με το ερώτημα του πώς να αποφευχθεί μια μελλοντική κρίση. Ως εκ τούτου οι πολιτικές απόψεις τους αναμειγνύονται σε μια ανάλυση ιστορικών γεγονότων 80 ετών πριν. Το μεγαλύτερο ερώτημα: επρόκειτο για μια αποτυχία της ελεύθερης αγοράς ή αποτυχία των τραπεζών να προλάβουν την κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος, τον πανικό και περικοπές στα χρηματικά αποθέματα. Εκείνοι που υποστηρίζουν ένα σημαντικό ρόλο του κράτους στην οικονομία, πιστεύουν ότι επρόκειτο κυρίως για αποτυχία των ελεύθερων αγορών, ενώ εκείνοι που πιστεύουν στην ελεύθερη αγορά υποστηρίζουν την άποψη πως η κρίση οφειλόταν στην αποτυχία της κυβέρνησης να αντιμετωπίσει το πρόβλημα. ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ 1ον: υπάρχουν οι υποστηρικτές των κλασικών οικονομικών, μονεταριστές, η αυστριακή σχολή και η νεοκλασική οικονομική θεωρία, που όλες επικεντρώνονται στις μακροοικονομικές επιπτώσεις στο χρηματικό απόθεμα και στην προσφορά χρυσού που στήριζε πολλά νομίσματα προτού γενικευθεί η κρίση, συμπεριλαμβανομένης της παραγωγής και της κατανάλωσης. 2ον: υπάρχουν πολλές δομικές θεωρίες-πιο γνωστή η Κεϋνσιανή θεωρία, και η σχολή των θεσμικών οικονομικών, που τονίζουν την υποκατανάλωση και την υπερεπένδυση(οικονομική φούσκα), προκλητική συμπεριφορά των τραπεζικών παραγόντων και βιομηχάνων, ή ανεπαρκείς κρατικοί λειτουργοί. Όταν ο πανικός ξεκίνησε και ακολούθησε η ύφεση, πολλοί πίστεψαν ότι μπορούσαν να διασώσουν τα χρήματά τους παραμένοντας μακριά από την αγορά, καθώς οι τιμές υποχωρούσαν έτσι ώστε ένα δεδομένο ποσοστό χρημάτων να μπορούσε να αγοράσει περισσότερα αγαθά. 3ον: υπάρχει η μαρξιστική κριτική για την πολιτική οικονομία. Εστιάζεται σε αντιφάσεις του ίδιου του καπιταλισμού, μια κοινωνική αντιπαλότητα ως προς την οικειοποίηση της υπεραξίας του κεφαλαίου, καθώς προαγόταν μια έμφυτη ανισορροπία στη συσσώρευσή του, με υπερβολική συσσώρευση που κλιμακωνόταν μέχρι τις περιοδικές κρίσεις που το απομείωναν. Η προέλευση της κρίσης, εντοπίζεται αμιγώς στη σφαίρα της παραγωγής, αν και η οικονομική κρίση δύναται να επιδεινωθεί από προβλήματα δυσαναλογίας στην υπερπαραγωγή στη βιομηχανία και συναφείς παραγωγικούς τομείς και στην υποκατανάλωση. ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΟΣ ΔΑΝΕΙΣΜΟΣ «Το εύκολο χρήμα είναι η κύρια αιτία του υπερδανεισμού. Όταν ένας επενδυτής πιστεύει πως μπορεί να βγάλει κέρδος 100% ετησίως δανειζόμενος με επιτόκιο 6%, θα δελεασθεί να δανειστεί, επενδύσει και κερδοσκοπήσει με τα χρήματα αυτά. Αυτός ήταν ο πρωτεύων παράγοντας που οδήγησε στην υπερχρέωση του 1929. Εφευρέσεις και τεχνολογικές βελτιώσεις δημιούργησαν τεράστιες επενδυτικές ευκαιρίες, οδηγώντας σε μεγάλα χρέη.» Ο υπερβολικός δανεισμός θεωρείται μία από τις αιτίες της μεγάλης κρίσης. Οι τράπεζες που είχαν χρηματοδοτήσει τα υπερχρέη άρχισαν να καταρρέουν καθώς οι δανειολήπτες αδυνατούσαν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους και καταθέτες σήκωναν τα χρήματά τους μαζικά από τους λογαριασμούς τους, σχηματίζοντας τραπεζικές ουρές. Κυβερνητικές εγγυήσεις και νομοθετικές ρυθμίσεις της FED που είχαν σκοπό να αποτρέψουν τέτοιες ουρές πανικού απεδείχθησαν αναποτελεσματικές και σε ορισμένες περιπτώσεις απεφεύχθησαν. Τραπεζικές καταστροφές οδήγησαν στην απώλεια αποθεμάτων εκ. $. Τα απλήρωτα χρέη κατέστησαν ακόμη πιο επικίνδυνα, καθώς οι τιμές και τα εισοδήματα έπεφταν 20-50%, αλλά τα χρέη παρέμεναν στα ίδια επίπεδα. 744 αμερικανικές τράπεζες κατέρρευσαν(μετά την κρίση του 1929 και τους 10 πρώτους μήνες του 1930). Ανέρχονταν συνολικά στις 9.000(τέλη 1930). Οι καταθέτες είχαν σημειώσει(1933) απώλειες $ 140 δις. Οι καταρρεύσεις πήραν μορφή χιονοστιβάδας καθώς απελπισμένοι τραπεζίτες απέσυραν δάνεια, τα οποία δεν είχαν χρόνο ή χρήματα οι δανειολήπτες να αποπληρώσουν. Όντας τα μελλοντικά κέρδη χαμηλά, η επένδυση κεφαλαίων και οι κατασκευές περιορίστηκαν ή πάγωσαν. Εν όψει προβληματικών δανείων και χειροτέρευσης μελλοντικών προγραμμάτων, οι διασωθείσες τράπεζες κατέστησαν ακόμη πιο συντηρητικές στις χορηγήσεις δανείων. Άρχισαν να «κτίζουν» κεφαλαιακά αποθέματα και να περικόπτουν τα δάνεια, εντείνοντας την υποτίμηση του χρήματος. Ένας φαύλος κύκλος σχηματίστηκε, ενώ ακολούθησε και η οικονομική κατρακύλα. Αυτή η αυτοεκπληρούμενη προφητεία προκάλεσε μετέτρεψε την οικονομική ύφεση του 1930 σε μια μεγάλη οικονομική εξαθλίωση ως το 1933.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου