Πλιάτσικο σε 37 πόλεις και 17 παράνομες ανασκαφές

Πλιάτσικο σε 37 πόλεις και 17 παράνομες ανασκαφές

Η Ελλάδα πλήρωσε το δικό της τίμημα από τη γερμανική Κατοχή και ως προς τις αρχαιότητές της. Θα ήταν απείρως βαρύτερο αν οι αρχαιολόγοι, αφοσιωμένοι στην επιστήμη τους, δεν είχαν προνοήσει να κρύψουν τα αρχαία μας πριν από τη γερμανική εισβολή. Και επίσης, αν δεν προστάτευαν όσα έμειναν με κίνδυνο ακόμα και της ζωής τους. Ο Δημήτρης Ρέππας ανέφερε στη Βουλή πως η Ελλάδα δεν παραιτείται των αξιώσεών της επί των γερμανικών αρχών για όσα έγιναν στην Κατοχή. Στις αξιώσεις αυτές υπάγονται και οι αρχαιότητές μας. Σε 37 πόλεις και περιοχές της χώρας έγιναν κλοπές αρχαιοτήτων από τους Γερμανούς κατακτητές. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής Γερμανοί αρχαιολόγοι έκαναν παράνομες ανασκαφές σε 17 περιοχές της Ελλάδας. Τα διάφορα ευρήματα τα έστελναν στη Γερμανία. Κατά την αναχώρηση των Γερμανών από την Αθήνα προκλήθηκαν μεγάλες ζημιές σε αρχαιότητες. Με πυροβολισμούς και με ξιφολόγχες κατέστρεψαν αγάλματα και αγγεία στην Ακρόπολη και τον Κεραμεικό. Όλα αυτά περιγράφονται σε έκθεση που εκδόθηκε το 1946 από το υπουργείο Παιδείας. Μήνες πριν από την πτώση του μετώπου και την εισβολή των Γερμανών στην Ελλάδα οι φωτισμένοι εργάτες της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας αποφάσισαν να κρύψουν τους πολιτιστικούς θησαυρούς της. Σε σπηλιές(Ακρόπολη), σε αρχαίους τάφους(Δελφοί), σε κρυφούς υπόγειους χώρους των μουσείων(Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο) και κάτω από τα βάθρα των αγαλμάτων(Ερμής του Πραξιτέλους στο αρχαιολογικό μουσείο Ολυμπίας) ή στα θησαυροφυλάκια των τραπεζών (χρυσά αντικείμενα και αρχαία νομίσματα), οι σοφοί και σεμνοί άνθρωποι της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας διασφάλισαν όσα περισσότερα μπορούσαν. Με τάξη και επισημότητα. Ο ακαδημαϊκός Βασίλειος Πετράκος περιγράφει τα πάντα στο βιβλίο του «Τα αρχαία της Ελλάδος κατά τον πόλεμο 1940-1944». Περιγράφει επίσης πώς ήδη από πρώτους μήνες της Κατοχής οι ναζί δημιούργησαν ειδική στρατιωτική «υπηρεσία «προστασίας της τέχνης», δήθεν για να προστατεύσουν τις αρχαιότητες. Επικεφαλής της ορίστηκε ο αρχαιολόγος Hans Ulrich von Seneberg, ο οποίος έφερε τον βαθμό του αντισυνταγματάρχη. Η «προστασία» κράτησε πολύ λίγο και τη διαδέχθηκε η αρπαγή με παράνομες ανασκαφές και κλοπές. Παράνομες ανασκαφές έγιναν σε πολλά σημεία της Κρήτης(και στην ίδια την Κνωσό), στην Αίγινα, στη Χαλκίδα, σε σπήλαιο της Κωπαΐδας, στη Λακωνία, στην Αγία Θεοδώρα Άρτας, στη Νέα Αγχίαλο Μαγνησίας, στη Λάρισα, στον Βόλο, στη Θεσσαλονίκη, στη Βεργίνα. Στην έκθεση του υπουργείου Παιδείας αναφέρονται χαρακτηριστικά παραδείγματα κλοπής αρχαίων: Αρχαία κεφαλή γυναικός του 4ου π.Χ. αιώνα δωρίθηκε στον στρατάρχη List. Από το Μουσείο Κεραμεικού εκλάπη μελανόμορφος πίνακας. Από το μουσείο Χαιρώνειας χρυσό ενώτιο, χρυσό φύλλο και 5 πήλινα αγγεία. Ο Γερμανός στρατιωτικός διοικητής Λάρισας Kohler εζήτησε και έλαβε από τον τότε νομάρχη άγαλμα Αθηνάς του 3^ου π.Χ. αι.. Στη Θεσσαλονίκη, οπλισμένοι Γερμανοί στρατιώτες αφαίρεσαν το μαρμάρινο άγαλμα Ηρακλειώτισσας(επεστράφη το 1947), γεωμετρικό αγγείο, γυναικείο άγαλμα και πορτρέτο από τους χρόνους της υστερινής αρχαιότητας. Από το Μουσείο Γόρτυνας εκλάπησαν άγαλμα νύμφης ή Αφροδίτης ρωμαϊκής εποχής, ένα άγαλμα καθήμενης γυναικός και επιτύμβιο ελληνιστικών χρόνων. Η αρχαιολογική συλλογή Ποτιδαίας, συγκεντρωμένη στο σχολείο, διερπάγη από τους Γερμανούς. Οι κατακτητές πίεζαν να αποκαλυφθούν τα θαμμένα αρχαία αλλά συναντούσαν τη σθεναρή αντίσταση των υπευθύνων. Χαρακτηριστικά ο Κεραμόπουλος απαντά στο επιχείρημα ότι κινδυνεύουν από την υγρασία, λέγοντας ότι η ελληνική κυβέρνηση έχει άλλα να μεριμνήσει, όπως π.χ. για τη σωτηρία από τον λιμό. Και ότι τα φιλάρχαια αισθήματα του λαού δεν είναι ζωηρά «εφόσον αυτός πεινά».

Οι καταστροφές και οι κλοπές αρχαιοτήτων από τους Γερμανούς ναζί κατά την διάρκεια της Κατοχής στην Ελλάδα(1941-1944) «Για τους Γερμανούς, όλα τα μνημεία ήταν ουρητήρια και κατά προτίμηση το εσωτερικό του Παρθενώνα». Έτσι καταλήγει ο ειδικός τόμος που εξεδόθη το 1946 από το υπουργείο Παιδείας με τίτλο «Ζημίαι των αρχαιοτήτων εκ του πολέμου και των στρατευμάτων κατοχής». Εκεί καταγράφονται αναλυτικότατα οι κλοπές ελληνικών αρχαιοτήτων από τα μουσεία, οι λαθρανασκαφές, οι καταστροφές και οι ζημιές μνημείων από τους ναζί. Τα γερμανικά, ιταλικά και βουλγαρικά στρατεύματα απεδείχθησαν ορδές «νέων Elgin», που κατέκλεψαν ανεκτίμητης αξίας αρχαιότητες. Οι περισσότερες εξ αυτών εστάλησαν στη Γερμανία, στην Αυστρία και σε άλλες χώρες. Κάποιες εξετέθησαν ακόμα και σε μουσεία, ενώ οι πιο πολλές παραμένουν άγνωστο πού βρίσκονται. Ελάχιστες έχουν επιστραφεί στην Ελλάδα. Ο ΤΥΠΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ αποκαλύπτει στοιχεία από 3 εκθέσεις που συντάχθηκαν μεταπολεμικά γι’ αυτή τη λεηλασία. Πρόκειται για την καταγραφή του υπουργείου Παιδείας, την έκδοση του υπουργείου Ανοικοδομήσεως(1947), του Κωνσταντίνου Δοξιάδη, με τίτλο «Θυσίες της Ελλάδος, αιτήματα και επανορθώσεις στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο» και την έκθεση του βρετανικού υπουργείου Πολέμου(«Works of Art in Greece. Losses and Survivals», War Office).Τις πλέον λεπτομερείς καταγραφές είχε κάνει το υπουργείο Παιδείας. Από αυτές αποδεικνύεται περίτρανα ότι το Γ’ Ράιχ ήταν «στρατός αρχαιοκαπήλων». Ως γνωστόν, τόσο για τις πολεμικές αποζημιώσεις και το κατοχικό δάνειο, που ανέρχονται σε εκατοντάδες δις €, όσο και για τις κλεμμένες αρχαιότητες, η Γερμανία έχει δώσει «ψίχουλα» στην Ελλάδα. Ωστόσο, ουδεμία ελληνική κυβέρνηση έχει διεκδικήσει σθεναρά τις αποζημιώσεις. Υπό το πρίσμα των τελευταίων δραματικών οικονομικών εξελίξεων στη χώρα μας, κοινή πεποίθηση είναι ότι έχει έλθει η ώρα για ανακίνηση της μείζονος αυτής υπόθεσης. Πόσο μάλλον, αφού οι γερμανικές αποζημιώσεις αντιστοιχούν σε ένα πάρα πολύ μεγάλο μέρος του σημερινού ελληνικού χρέους. Σύμφωνα με τον τόμο του υπουργείου Ανοικοδομήσεως, «όλους σχεδόν τους αρχαιολογικούς τόπους τούς κατέλαβαν οι δυνάμεις του εχθρού και σε πολλούς προκάλεσαν σημαντικές καταστροφές, γιατί έκλεψαν, κατέστρεψαν, έκτισαν πυροβολικά και έργα, χωρίς να σέβονται τίποτε. Οι Γερμανοί προκάλεσαν καταστροφές σε 87 αρχαιολογικούς ή ιστορικούς χώρους, οι Ιταλοί σε 39 και οι Βούλγαροι σε 3. Σήμερα, μερικοί σημαντικοί αρχαιολογικοί τόποι, όπως της Βάρης, της Δημητριάδος ή του Παλαιοκάστρου Κρήτης, δεν υπάρχουν». Και συνεχίζει: «Έγιναν, όμως, και αυθαίρετες ανασκαφές, που προκάλεσαν την καταστροφή και την κλοπή αρχαιολογικών θησαυρών. Ο,τι βρήκαν στις ανασκαφές αυτές, οι κατακτητές το πήραν μαζί τους και μας μένει ακόμα άγνωστο. Τέτοιες καταστροφές έγιναν από Γερμανούς σε 24 τόπους και από Ιταλούς σε 2. Σημαντικές ήταν και οι κλοπές αρχαιολογικών θησαυρών. Οι Γερμανοί, ειδικότερα, έκλεψαν αρχαιότητες από 42 μουσεία ή αρχαιολογικούς χώρους(σ.σ.: αρχαιολογικές συλλογές, αγάλματα, ανάγλυφα, νομίσματα, χρυσοί στέφανοι, ιερά σκεύη κ.λπ.). Οι Ιταλοί έκλεψαν αρχαιότητες από 33 μουσεία ή αρχαιολογικούς χώρους. Οι Βούλγαροι από 9 μουσεία ή αρχαιολογικούς χώρους». Τέλος, λεηλατήθηκαν, καταστράφηκαν, αλλά και υπέστησαν τεράστιες ζημιές πολλές βυζαντινές αρχαιότητες. Και βέβαια, κυρίως εκκλησίες. Εκτιμάται ότι καταστράφηκαν 15 μοναστήρια, μεταξύ των οποίων τα ιστορικής σημασίας Αγίας Λαύρας και Μεγάλου Σπηλαίου και 300 εκκλησίες, με έργα μεγάλης πολιτιστικής αξίας. «Επαγγελματίες» βάρβαροι και αρχαιοκάπηλοι Αποκαλυπτικές για τη βαρβαρότητα απέναντι στα παγκόσμιας σημασίας μνημεία, αλλά και τον «επαγγελματισμό» στην αρχαιοκαπηλία, ακόμα και αρχαιολόγων Γερμανών, είναι οι περιγραφές που υπάρχουν στον ειδικό τόμο του υπουργείου Παιδείας το 1946(«Ζημίαι των αρχαιοτήτων εκ του πολέμου και των στρατευμάτων κατοχής»). Ακρόπολη Γερμανοί αξιωματικοί και στρατιώτες με ξιφολόγχες ή άλλα μέσα αποσπούσαν κατεργασμένα μάρμαρα, φτάνοντας συχνά μέχρι την πλήρη καταστροφή σπουδαίων αρχιτεκτονημάτων. Δεν σεβάστηκαν ούτε τον Παρθενώνα(χρήση ως… ουρητηρίου). Αυτά γίνονταν καθημερινά, για όλο το διάστημα της Κατοχής. Αθήνα Γερμανοί αξιωματικοί πήραν αρχαία κεφαλή γυναικός, σε άριστη κατάσταση, του 4^ου αι. π.Χ., την οποία χάρισαν στο στρατάρχη List. Αυτός την έβγαλε από την Ελλάδα(σ.σ.: στο Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αθηνών διευθυντής ήταν ο Walter Brede, αρχαιολόγος, αλλά ακραιφνής ναζί, με τον οποίο είχε συναντηθεί και ο Hitler όταν είχε έλθει στην Αθήνα). Κεραμεικός Οι χιτλερικοί, κατά την αποχώρησή τους από την Αθήνα, πυροβόλησαν κατά του ανάγλυφου του Χάρωνος. Σούνιο Οι Γερμανοί, κατά την αποχώρησή τους, έκαναν ανατινάξεις κοντά στο Ναό του Ποσειδώνα. Ένα περιστύλιο της A πλευράς κομματιάστηκε. Κορωπί Στο σχολείο ήταν συγκεντρωμένη η αρχαιολογική συλλογή. Οι Γερμανοί διέλυσαν τελείως αυτή τη συλλογή, πολλά αρχαία αντικείμενα τα χρησιμοποίησαν για να στολίσουν τη λέσχη τους, άλλα τα έκλεψαν και άλλα τα κατέστρεψαν. Ελευσίνα Γερμανοί στρατιώτες διέρρηξαν το μουσείο και αφαίρεσαν αγγεία και διάφορα ειδώλια. Επίσης, οι χιτλερικοί ανέτρεψαν κολόνες και κατέστρεψαν διάφορα αρχαία στο εκεί μουσείο. Ό,τι μπορούσαν το έπαιρναν σαν «ενθύμιο». Με τις αρχαιότητες «προστάτευαν» το υδραγωγείο, το οποίο είχαν μετατρέψει σε καταφύγιο. Αίγινα Ο Γερμανός αρχαιολόγος Walter γέμισε (Αύγουστος και Σεπτέμβριος 1941) 4 κιβώτια αρχαία από την Αίγινα και τα έβγαλε στο εξωτερικό. Το τι πήρε αυτός ο «αρχαιολόγος» δεν έγινε δυνατό να εξακριβωθεί, γιατί επί πολλά έτη πριν από τον πόλεμο ο ίδιος έκανε ανασκαφές εκεί. Μυκήνες Γερμανοί στρατιώτες πήραν (καλοκαίρι 1941) 2 πλάκες από τον κυκλικό περίβολο των τάφων. 5 Γερμανοί στρατιώτες μπήκαν(Αύγουστος 1943) στο Θησαυρό του Ατρέως και με κοπίδια, σφυριά κ.λπ. κατέστρεψαν τάφους για να αφαιρέσουν πέντε χάλκινους ήλιους. Αλλοι «συμβάρβαροί» τους πυροβόλησαν με περίστροφα τα λιοντάρια στην Πύλη των Λεόντων. Στο τέλος, οι αχρείοι έγραψαν και τα ονόματά τους, για να μείνουν στην Ιστορία. Ολυμπία Από την παραμονή των μηχανοκίνητων στο χώρο, προξενήθηκαν μεγάλες ζημιές(σ.σ.: δεκάδες εξ αυτών αναφέρονται). Και όλα αυτά έγιναν ύστερα από τη διαβεβαίωση του αντιπροσώπου του Γ’ Ράιχ, Altenburg, ότι η Ολυμπία είναι χώρος «που ενδιαφέρει εξαιρέτως τον Hitler». Να φανταστεί κανείς και να μην τον ενδιέφερε εξαιρετικώς! Κόρινθος Αγία Λαύρα Από φωτιά που έβαλαν οι Γερμανοί, καταστράφηκε ο πάνω όροφος των κελιών του μοναστηριού. Καλαμάτα Γερμανικό πυροβολικό κανονιοβόλησε το βυζαντινό μοναστήρι της Βελανιδιάς, μέσα στο οποίο υπήρχαν πολλές βυζαντινές εικόνες και πολύτιμη βιβλιοθήκη. Χαλκίδα Οι Γερμανοί αρχαιολόγοι Laufer και Harder έκαναν ανασκαφές(1941-2). Τα ευρήματα μεταφέρθηκαν στο Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο στην Αθήνα ή αλλού. Αγνοούνται. Κωπαΐδα Γερμανοί αρχαιολόγοι έκαναν παράνομες ανασκαφές σε σπήλαιο της Κωπαΐδας. Ο Laufer έκανε ανασκαφές σε τάφους στην περιοχή. Τα ευρήματα αγνοούνται. Τιθορέα Κοντά στο σταθμό της Τιθορέας οι Γερμανοί έκαναν διάφορες εργασίες. Βρήκαν 20 αρχαίους τάφους. Το περιεχόμενό τους δεν παραδόθηκε σε κανέναν Έλληνα αρμόδιο. Θήβα Θρασύτατη διάρρηξη στο μουσείο στις 29 Απριλίου 1941. Πολλά αρχαία εκλάπησαν και προξενήθηκαν μεγάλες ζημιές. Ορχομενός Οι Γερμανοί χρησιμοποίησαν(Οκτώβριος 1944) ως στόχο βολής το μεσαιωνικό κάστρο. Μέρος του Δ τείχους γκρεμίστηκε. Βεργίνα Χωρίς καμιά άδεια, ο Γερμανός αρχαιολόγος Exner έκανε ανασκαφές κοντά σε εκείνες του καθηγητή Ρωμαίου, μεταξύ Παλατίσας και Βεργίνας. Βρέθηκαν 4-6 τάφοι. Τα ευρήματα δεν παραδόθηκαν στις ελληνικές αρχές, αλλά στη γερμανική στρατιωτική διοίκηση. Τις υποδείξεις των Ελλήνων αρχαιολόγων να μην κάνουν ανασκαφές τις αγνόησαν. Κέρκυρα Από γερμανικούς βομβαρδισμούς καταστράφηκαν: τον Σεπτέμβριο του 1943 ο βυζαντινός Ναός των Αγίων Πατέρων. Οι βυζαντινοί Ναοί του Αγίου Δημητρίου και της Οδηγήτριας(σ.σ.: σε όλους υπήρχαν σπάνιες εικόνες). Η Μητρόπολη των Καθολικών, μνημείο του 16^ου αι., που περιείχε έργα εξαιρετικής ιστορικής αξίας, πολύτιμες ιστορικές επιγραφές, εικόνες και άλλα κειμήλια. Ο Ναός Ευαγγελισμού. Οι τάφοι των ηρώων της ναυμαχίας της Ναυπάκτου. Η Βιβλιοθήκη(βενετικό κτίριο του 18^ου αι.), στην οποία υπήρχαν 70.000 τόμοι βιβλίων -μεταξύ αυτών ιστορικά χειρόγραφα, πολλές πρώτες εκδόσεις Ελλήνων και ξένων συγγραφέων(π.χ. η 1^η έκδοση του Shakespeare). Καλαμπάκα Οι Γερμανοί κατέστρεψαν μέρος της οροφής του επισκοπικού ναού, καθώς και φορητές εικόνες, τις οποίες χρησιμοποίησαν για φωτιά. Σε όλες τις εκκλησίες της Καλαμπάκας, σε Αγία Βαρβάρα, Αγία Τριάδα, Άγιο Γεώργιο, στη διπλή εκκλησία των Αγίων Ιωάννη και Χαραλάμπους, έβαλαν φωτιά και τις κατέστρεψαν. Οι Γερμανοί μετέτρεψαν τον επισκοπικό Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου σε στάβλο. Μετέωρα Καταστράφηκαν ή υπέστησαν μεγάλες ζημιές το Μοναστήρι της Μεταμόρφωσης (Μετέωρον), η Αγία Μονή, ο Άγιος Νικόλαος, ο Άγιος Στέφανος, ο Άγιος Χαράλαμπος, ο Παντοκράτορας, τα Μοναστήρια Ρουσάνου και Αγίου Αθανασίου. Ελασσόνα – Πύθιον Για να μαγειρέψουν, οι Γερμανοί χρησιμοποίησαν εικόνες. Θεσσαλονίκη Οπλισμένοι Γερμανοί εισέβαλαν (31/05/1944) στο Μουσείο «Άγιος Γεώργιος» και έκλεψαν μαρμάρινο άγαλμα γυναίκας. Στις διαμαρτυρίες είπαν ψέματα ότι τάχα το μετέφεραν σε καταφύγιο για ασφάλεια, ενώ το έστειλαν στη Βιέννη. Ποτίδαια Οι Γερμανοί άρπαξαν(Απρίλιος 1941) όλη την αρχαιολογική συλλογή. Χαλκιδική Κατά τις εργασίες για στρατιωτικά έργα, οι Γερμανοί κατέστρεψαν νεκρόπολη, στην οποία βρέθηκαν σπουδαία αρχαία. Κνωσός Ο στρατηγός Ringel έκλεψε από το Μουσείο της Κνωσού 11 πήλινα μινωικά αγγεία, μια χάλκινη υδρία και ένα λίθινο αγγείο. Για πολλές μέρες, επίσης, μετέφεραν αντικείμενα από το μουσείο στο σπίτι όπου έμενε. Στη συνέχεια, τα έστελνε στη Γερμανία(σ.σ.: αναφέρεται λίστα κλοπιμαίων). Ακόμη, Γερμανοί στρατιώτες έκλεψαν ειδώλια των θεοτήτων του υστερομινωϊκού ΙΙΙ ιερού του ανακτόρου της Κνωσού, ενώ ο βασιλικός τάφος των Ισοπάτων καταστράφηκε ολοκληρωτικά από τους Γερμανούς(τέλος 1941) για να χρησιμοποιήσουν το υλικό σε παραπήγματα επάκτιων πυροβολείων.