ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΑ, ΤΟ 1ο ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΑΚΟ ΣΚΑΝΔΑΛΟ ΣΤΗΝ ΝΕΟΤΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ(σα σήμερα 08/04/1896 η εξέγερση των μεταλλωρύχων) ΜΕΡΟΣ 1ο
Πώς οι Ευρωπαίοι εκμεταλλεύθηκαν τον πανάρχαιο πλούτο της Λαυρεωτικής με την συνενοχή των πολιτικάντηδων σαν σήμερα 08/04/1896(ολυμπιακό έτος). Λαυρεωτική. Από την αρχαιότητα το όνομα αναφέρεται στο ΝΑ άκρο της Αττικής. Στην νεότερη Ελλάδα, αναφέρεται στον Δήμο Λαυρίου(1835-90) και σήμερα στους Δήμους Λαυρεωτικής και Σαρωνικού. Έχει έκταση περ. 120 km2, είναι άγονη και στο τέλος της είναι το Σούνιο με τον Ναό του Ποσειδώνα. Από την αρχαιότητα, η Λαυρετωτική ήταν γνωστή για τον ορυκτό της πλούτο, στήριγμα για την αθηναϊκή κυριαρχία στις θάλασσες του τότε γνωστού κόσμου. Το υπέδαφός της είναι πλούσιο σε άργυρο, μόλυβδο, σίδηρο, χαλκό κ.ά., που εκμεταλλεύθηκαν και στην νεότερη εποχή. Η μεταλλευτική δραστηριότητα στο Λαύριο και τον γειτονικό Θορικό άρχισε πριν το 3.000 π.Χ.. Συνεχίστηκε ως τον 6ο αι. π.Χ.. Με τον άργυρό του Λαυρίου, η Αθήνα έκοψε τα αργυρά της νομίσματα(λαυρεωτικές γλαύκες-κουκουβάγιες, το σύμβολο της θεάς προστάτιδας της Αθήνας, Αθηνάς-). Επί Πεισιστράτου τα μεταλλεία Λαυρίου, εκμεταλλεύθηκαν εντατικά και τα έσοδα πήγαν για δημόσια έργα. Με τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη(τέλος τυραννίας) κρατικοποίηθηκαν. Μετά την Μάχη του Μαραθώνα(490 π.Χ.), ο Θεμιστοκλής έπεισε τους Αθηναίους να διαθέσουν τα έσοδα από τα ορυχεία για την κατασκευή πλοίων. Έτσι, δημιουργήθηκε(θεσμός) ο αθηναϊκός πολεμικός στόλος, που έδωσε την νίκη στην Ναυμαχία της Σαλαμίνας(480 π.Χ.). Τα κρατικά μεταλλεία αργύρου, αξιοποιούνταν από «εργολάβους» για ένα συγκεκριμένο σταθερό ποσό και ένα μέρος της εργασίας. Οι σκλάβοι μισθώνονταν αποκλειστικά. Σημαντικό γεγονός στην ιστορία του Λαυρίου ήταν η επανάσταση των δούλων της Λαυρεωτικής(413 π.Χ., σπαρτιατική κατάληψη Δεκελείας). Τότε, οι Αθηναίοι αναγκάστηκαν να κόψουν χάλκινα νομίσματα. Τα μεταλλεία εγκαταλείφθηκαν τον 2ο αι. π.Χ.. Ο Παυσανίας πέρασε από το Λαύριο τον 2ο αι. μ.Χ.. Επαναλειτούργησαν(1864), όταν η εταιρεία γαλλικών/ ιταλικών συμφερόντων ROUX SERPIERI FRESSYNET C.E.(του Ιταλού Giambattista Serpieri, με χρηματοδότηση τους Γάλλους Roux και Fressynet-στηριγμένοι στην μελέτη του Σμυρνιού Ανδρέα Κορδέλλα, μεταλλειολόγου(1836-1909)), εξασφάλισε από το ελληνικό κράτος το δικαίωμα εκμετάλλευσης της περιοχής. Η εταιρεία αγοράστηκε από την ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΕΙΩΝ ΛΑΥΡΙΟΥ(Ανδρέας Συγγρός, 1873), μετά από συνεννόηση με την ελληνική κυβέρνηση, για να λυθεί η διαμάχη με την ξένη εταιρεία(τα Λαυρεωτικά ή Λαυρεωτικό Ζήτημα), μετά από 5 χρόνια παρουσίας της στα μεταλλεία(1864-9). Κατόπιν δραστηριοποιήθηκαν στο Λαύριο η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΛΛΕΙΩΝ ΛΑΥΡΙΩΝ και η αντίστοιχη ΓΑΛΛΙΚΗ(COMPAGNIE FRANCAISE DES MINES DU LAURIUM, ως το 1992). Το εργοστάσιο κατόπιν αγοράστηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού και πλέον είναι διατηρητέο μνημείο(βλ. Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου). Λόγω της ανάπτυξης της σύγχρονης πόλης, το Λαύριο έχει επιβαρυνθεί περιβαλλοντικά(βλ. αρσενικό στο νερό), με συνέπειες στην υγεία (π.χ. νεοπλασίες στους πνεύμονες). Τα Λαυρεωτικά, είναι η 1η μεγάλη εισβολή ξένου κεφαλαίου Ελλάδα(«επενδύσεις», με κοινό χαρακτηριστικό την αδιαφορία για τους Έλληνες και την αποικιοκρατική σχέση με το ελληνικό κράτος). Η μεγάλη φτώχεια της εποχής(πτώχευση) οδηγεί ανθρώπους από όλη τη χώρα στο να εργαστούν στους ξένους που «δουλεύουν με μοντέρνα συστήματα». Η «επένδυση» στο Λαύριο έφθασε στα 15 εκ. δρχ.. Όμως κατέστησε, μαζί με τις άλλες «επενδύσεις», την Ελλάδα αποικία των Μ. Δυνάμεων. Οι εργαζόμενοι στα μεταλλεία θυμίζουν δουλοπάροικους με υποχρεώσεις μόνο. Δουλεύουν μέρα-νύχτα σε άθλιες συνθήκες εργασίας, χωρίς κανένα εργασιακό δικαίωμα και καμία υγειονομική περίθαλψη ή σύνταξη. Όσοι καταφέρνουν να παραμείνουν για μεγάλο διάστημα στις ανήλιαγες στοές, καθίστανται άχρηστοι για οποιαδήποτε άλλη εργασία και πετιούνται στον δρόμο. Η εταιρεία «φρόντιζε» να παίρνει πίσω τα ελάχιστα χρήματα που τους έδινε. Εισάγει για 1η φορά την πληρωμή σε εταιρικό νόμισμα που έχει αντίκρισμα μόνο σε μαγαζιά της εταιρείας στην ευρύτερη περιοχή, με αποτέλεσμα και αυτά τα ψίχουλα να επιστρέφουν πάλι σε αυτή… Στην επιφάνεια των τεράστιων αγορασμένων εκτάσεων βρίσκονταν διάσπαρτοι χιλιάδες τόνοι σκωριών και εκβολάδων του λαυρεωτικού υπεδάφους. Δηλ. «φτωχού μεταλλεύματος» που επειδή από την αρχαιότητα μέχρι τότε δεν μπορούσε να αξιοποιηθεί, σωριάζονταν σε μεγάλες ποσότητες που δημιουργούσαν λοφίσκους. Τώρα όμως υπήρχε τρόπος αξιοποίησης του θησαυρού αυτού και η εταιρεία προχώρησε στην άμεση εκμετάλλευσή του χωρίς να ενημερώσει την πολιτεία. Όταν αυτό έγινε αντιληπτό άρχισαν οι αντιδράσεις, που κορυφώθηκαν όταν στο «παιχνίδι» μπήκε η αντιπολίτευση του Επαμεινώνδα Δεληγεώργη· θέλοντας να φθείρει την κυβέρνηση, άρχισε να διασπείρει φήμες ότι σε αυτές τις εκβολάδες υπάρχει χρυσάφι το οποίο η κυβέρνηση Κουμουνδούρου έχει παραχωρήσει στους ξένους. Άνθρωποί της περιφέρονταν στην πόλη έχοντας στα χέρια τους μετάλλευμα ανακατεμένο με χρυσόσκονη, πείθοντας τον λαό ότι στο Λαύριο βρισκόταν η λύση στα ανυπέρβλητα οικονομικά προβλήματα του κράτους. Μπροστά στην αυξανόμενη πίεση από αντιπολίτευση, κόσμο και εφημερίδες, η κυβέρνηση υποβάλλει νομοσχέδιο(Μάρτιος 1871), που αναφέρει ότι οι εκβολές και οι σκωρίες του Λαυρίου θα αποτελούσαν πλέον κρατική περιουσία, διότι ως προϊόντα ανθρώπινης εργασίας δεν εντάσσονταν στον νόμο του 1861 «περί μεταλλείων». Το νομοσχέδιο προέβλεπε τη φορολογία των περισσευμάτων. Η κυβέρνηση Δεληγεώργη απέρριψε το νομοσχέδιο αλλά απαγόρευσε και κάθε χρήση των κατάλοιπων των μεταλλουργικών εργασιών στέλνοντας στα ορυχεία του Λαυρίου στρατιωτική δύναμη. Κατατέθηκε άλλο νομοσχέδιο(Απρίλιος 1871) που προέβλεπε την εθνικοποίηση των περισσευμάτων. Το αυτονόητο δικαίωμα της χώρας προκάλεσε την άμεση αντίδραση Ιταλίας-Γαλλίας που απαιτούσαν διεθνή διαιτησία(θυμίζει κάτι με την Γερμανία του 2010-12) μέσω των πρεσβευτών τους στην Ελλάδα άρχισαν να εκτοξεύουν απειλές: «(…) αι 2 δυνάμεις ευρεθείσαι εις την ανάγκην θ’ αντιτάξουν αλλαχού ή εις το συμβιβαστικόν πνεύμα της ελληνικής κυβερνήσεως τα μέσα προς διάσωσιν των συμφερόντων της ιταλογαλλικής εταιρείας». Οι πιέσεις από το εξωτερικό εντάθηκαν φτάνοντας μέχρι τις άμεσες απειλές της στρατιωτικής επέμβασης για την υπεράσπιση της εταιρείας… Η υπόθεση(1869) είχε εξελιχθεί πια σε ζήτημα εθνικής αξιοπρέπειας, με αποτέλεσμα, να ψάχνουμε τρόπο να υποχωρήσουμε εθνικά υπερήφανα… Στο προσκήνιο υπήρχαν πύρινες δηλώσεις, όπως αυτή του τότε πρωθυπουργού(πλέον) Επαμεινώνδα Δεληγεώργη(Ιούλιος 1872): «Η εν λόγω εταιρεία καρπούται τον πλούτον του Λαυρείου κυριαρχεί ανθ’ ημών ούτε καν διοικούντων ένθα αυτή υπάρχει… Αδικεί και υβρίζει ημάς… Δεν υπάρχει αφορμή να κατακρίνωσιν ημάς αλλά μάλλον να εκπλαγώσι διά την ανοχήν μας οι ξένοι και μόνον εις το έθνος απόκειται ήδη να δρίνη, αν η ανοχή αυτή των κυβερνώντων εντελώς δικαιολογείται εκ του δυσκόλου των περιστάσεων». Στο παρασκήνιο όμως αναζητούνταν λύση για την έξοδο από την κρίση. Βρέθηκε(1873) στο ελληνικό παροικιακό κεφάλαιο. Δημιουργήθηκαν 2 νέες εταιρίες. Ο Ανδρέας Συγγρός(1830-99), εκπρόσωπος της «Τράπεζας Κωνσταντινουπόλεως», ανέλαβε τα δικαιώματα εκμετάλλευσης του Λαυρίου ιδρύοντας μια νέα εταιρεία. Διατήρησε τις φήμες για τον χρυσό. Έτσι, αντί 11,5 εκ. φράγκων δημιουργείται η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΕΙΩΝ ΛΑΥΡΙΟΥ, που υπογράφει σύμβαση με το Δημόσιο, στην οποία ανέφερε ότι θα του παραχωρούσε το 44% των καθαρών εσόδων της από την εκμετάλλευση του εδάφους της λαυρεωτικής γης για 99 χρόνια. Στην πράξη, οι ξένοι πούλησαν αυτό που ο πολιτικός καιροσκοπισμός και η λαϊκή αφέλεια είχε φτάσει στα ύψη με την ανοχή της εταιρείας, ενώ οι ίδιοι κράτησαν το «φιλέτο» των απόλυτων δικαιωμάτων στο πλούσιο υπέδαφος της περιοχής. Ο Serpieri συνέχισε να εκμεταλλεύεται τα μεταλλεία μέσω της εταιρίας C.F.M.L. στη θέση Κυπριανός. Ο Ανδρέας Συγγρός, ζώντας χρόνια στο εξωτερικό, εισάγει στη χώρα τα δαιμόνια του χρηματιστηρίου σε έναν ανίδεο σ’ αυτά λαό, που ουσιαστικά ζει σε ένα πλαίσιο ημιφεουδαρχίας. Λόγω της έντονης αντιπαράθεσης, της συζήτησης του θέματος στη Βουλή και της εμπλοκής μεγάλων επιχειρηματιών αλλά και κυβερνήσεων, σχηματίστηκε η εντύπωση για ύπαρξη χρυσού στα μεταλλουργικά απορρίμματα του Λαυρίου. Ο ίδιος λέει στα απομνημονεύματά του ότι επέστρεψε στην Ελλάδα για να εκμεταλλευτεί «την νηπιώδην κατάστασην του χρηματοοικονομικού κλάδου». Και τα καταφέρνει. Εκδίδει μετοχές της νέας εταιρείας και ο κόσμος παρασυρμένος από τη μακροχρόνια φημολογία περί αμύθητων θησαυρών του Λαυρίου, θεωρεί ότι αυτή είναι η ευκαιρία να αλλάξει η ζωή του. Αγοράζει μαζικά μετοχές και παρατηρούνται τα κλασικά φαινόμενα που οδηγούν μαθηματικά στην «φούσκα». Πουλιούνται χωράφια, περιουσίες μετατρέπονται σε χαρτιά, χρήματα βγαίνουν από τα σεντούκια και όλα αυτά χωρίς να υπάρχει χρηματιστήριο. Στην Ελλάδα λοιπόν υπήρξε χρηματιστηριακό σκάνδαλο πριν καν ακόμα υπάρξει χρηματιστήριο! Οι συναλλαγές γίνονταν στο πατάρι του καφενείου… «Η ωραία Ελλάς»(«LA BELLA GRECIA») στη γωνία Ερμού και Αιόλου, όπου η Λέσχη των Εμπόρων. Δηλ. μπορούσες να παραγγείλεις έναν βαρύ γλυκό ή ένα «υποβρύχιο» μαζί με 20 μετοχές Λαυρίου. Οι επιμελητές έκδοσης των απομνημονευμάτων του Συγγρού, Άλκης Αγγέλου και Μ. Χ. Χατζηιωάννου, αναφέρουν: «Ξαφνικά ένα κοινό ανίδεο από οικονομικά, και το οποίο μπορούσε συνεπώς εύκολα να παρασυρθεί από λογής καιροσκόπους και κερδοσκόπους, εμπλέκεται σε μια δίνη πολυειδών ψευδαισθήσεων με άμετρες προσδοκίες. Ευκολόπιστοι και καλόπιστοι, αλλά και αφελείς οι Αθηναίοι κυρίως, πιστεύουν ότι είναι δυνατόν μια επιχείρηση αμελημένη εντελώς από την αρχαιότητα να τους λύσει το οικονομικό πρόβλημα και να μετατρέψει από τη μια στιγμή στην άλλη τη χώρα τους σε γη επαγγελίας. Χωρίς να λάβουν καν υπόψη τους ότι εκείνος που είχε κινήσει όλη την υπόθεση ήταν ένας ξένος επιχειρηματίας, ο οποίος δεν ήταν δυνατόν να ταυτίσει τις προσωπικές του επιδιώξεις από την επιχείρηση με τις προσδοκίες των Ελλήνων». Αυτό δεν μπορούσε να συνεχιστεί για πολύ. Ο Συγγρός γνώριζε ότι μπορεί από τις αρχαίες εκβολάδες να μην έβγαινε ποτέ χρυσάφι, αλλά μπορούσε να βγει από τη φημολογία, την υπερτίμηση μετοχών και την πώλησή τους όταν αυτές έφταναν στα ύψη. Έτσι έκανε. Μετοχοποιώντας την εταιρία πούλησε τις μετοχές του στους ανίδεους, φιλόδοξους, επενδυτές. Το αδαές κοινό έσπευσε να αποκτήσει τίτλους, φτάνοντας να καταβάλλει καπέλο ως και 3 φορές επάνω. Για την κάθε μετοχή έγινε υπερτίμηση από 50-310 δρχ. Ο κόσμος παρασυρμένος από τη φημολογία περί αμύθητων θησαυρών στα σκουπίδια του μεταλλείου, πούλησε χωράφια και αντάλλαξε την περιουσία του για χαρτιά-«φούσκες». Κανένας δεν ενδιαφερόταν για το αν υπήρχαν τα κοιτάσματα χρυσού! Μέχρι να αποδειχθεί ότι τελικά δεν υπήρχε η αναμενόμενη αξία στα περισσεύματα του μεταλλείου ο Συγγρός έγινε καπνός έχοντας εκποιήσει όλες του τις μετοχές! Φυσικά επακολούθησε πανικός και τις ελπίδες για εύκολο πλουτισμό τις αντικατέστησαν χρεοκοπίες και η 1η μεγάλη μεταφορά πλούτου στην Ελλάδα από τη μεσαία και κατώτερη τάξη στο μεγάλο κεφάλαιο. Την απότομη άνοδο των τιμών των μετοχών ακολούθησε ακάθεκτη κάθοδος, η οποία και θα οδηγήσει χιλιάδες αθηναίων σε οικονομική κατάρρευση. Διπλασιάστηκαν οι πτωχεύσεις(1873-5). Ο Τύπος κατηγόρησε τον Συγγρό για την οικονομική καταστροφή χιλιάδων πολιτών χαρακτηρίζοντάς τον κερδοσκόπο, ενώ δεκάδες γελοιογραφίες και λίβελλοι για το πρόσωπό του θα κατακλύσουν για αρκετό καιρό τις εφημερίδες. Σφοδρή κριτική δέχθηκε και από τον Εμμανουήλ Ροΐδη, ο οποίος είχε χάσει όλη την περιουσία του στο χρηματιστήριο. Ο Συγγρός, λοιδορήθηκε και χαρακτηρίστηκε «Λαυριοφάγος». Η εταιρεία συνέχισε να λειτουργεί μέχρι την πλήρη αξιοποίηση των εκβολάδων και των σκωριών (1917). Η ιταλογαλλική εταιρεία συνέχισε την εκμετάλλευση του υπεδάφους της περιοχής μέχρι το 1977. Σήμερα οι συναλλαγές δεν γίνονται στο καφενείο «Η ωραία Ελλάς», αλλά πολλές δομές του χρηματιστηρίου διατηρούν την καφενειακή λογική.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου