ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΚΑΣΤΡΟΥ ΣΑΛΩΝΩΝ Ή ΑΜΦΙΣΣΑΣ(10/04/1821). ΤΟ 1ο ΚΑΣΤΡΟ ΠΟΥ ΚΑΤΕΛΑΒΑΝ ΟΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗΜΕΝΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ

ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΚΑΣΤΡΟΥ ΣΑΛΩΝΩΝ Ή ΑΜΦΙΣΣΑΣ(10/04/1821). ΤΟ 1^ο ΚΑΣΤΡΟ ΠΟΥ ΚΑΤΕΛΑΒΑΝ ΟΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗΜΕΝΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ

1821: Μετά από πολιορκία του κάστρου των Σαλώνων(Άμφισσας) από τον Γκούρα και τον Πανουργιά, οι Τούρκοι που βρίσκονται μέσα σ' αυτό αναγκάζονται να παραδοθούν. Το γεγονός αυτό ήταν καθοριστικό για την εξέλιξη της Επανάστασης στη Στερεά Ελλάδα, καθώς υπήρξε η πρώτη κατάληψη κάστρου από τους επαναστατημένους Έλληνες. H Άμφισσα είναι η πρωτεύουσα του νομού Φωκίδας και της τέως επαρχίας Παρνασσίδας,. Βρίσκεται στο B άκρο του Ελαιώνα της Άμφισσας, δηλ. του αρχαίου Κρισαίου Πεδίου, στους πρόποδες του βουνού Έλατος της Γκιώνας. A της βρίσκεται ο Παρνασσός. Είναι N της Λαμίας, ΒΔ της Λιβαδειάς και των Δελφών, ΒΑ της Ναυπάκτου και Α του Λιδορικίου. Επίνειό της είναι η Ιτέα, η οποία απέχει 13 km. Παλιότερα, οι κάτοικοι ασχολούνταν με επαγγέλματα όπως η βυρσοδεψεία, η κωδωνοποιία και η σχοινοποιία, για τα οποία η Άμφισσα ήταν γνωστή. Σήμερα υπάρχουν ελάχιστοι που ασχολούνται με αυτά. Η Άμφισσα είναι 1^η στην παραγωγή γάλατος κατσίκας, όμως το μεγαλύτερο μέρος των κατοίκων της ασχολείται με την καλλιέργεια της ελιάς, αφού υπάρχει στην περιοχή έκταση με ελιές, η οποία ονομάζεται «Ελαιώνας της Άμφισσας», όπου παράγονται οι «ελιές Αμφίσσης», και η οποία προστατεύεται ως μέρος του Δελφικού Τοπίου. Η Άμφισσα, οφείλει το όνομά της κατά μία εκδοχή στην Άμφισσα, σύμφωνα με την μυθολογία κόρη του Μάκαρος(γιος Αιόλου) και ερωμένη του Απόλλωνα και κατά μία άλλη(Αριστοτέλης), στο ρήμα αμφιέννυμι, (= περιβάλλω), επειδή η πόλη περιβάλλεται από βουνά(Γκιώνα και Παρνασσός). Η πόλη έγινε γνωστή(13^ος αι.) ως (τα) Σάλωνα ή Σάλονα, για την οποία υπάρχουν πολλές εκδοχές: παραφθορά της λέξης Σαλονίκη(από το Θεσσαλονίκη) και δόθηκε στην Άμφισσα από τον Φράγκο βασιλιά της Θεσσαλονίκης, Βονιφάτιο Μομφερρατικό, ο οποίος την κατέλαβε. Από τη λέξη σάλος(= τράνταγμα), εξαιτίας των πολλών σεισμών που συνέβαιναν στην περιοχή. Ή παραφθορά του γεωργικού όρου εσάλωνα, δηλ. μέσα αλώνια, όπως Σεπόλια(έσω πόλις), Καταπολιανή(κάτω πόλις) κ.λπ. Η πόλη ξαναπήρε το όνομα Άμφισσα(1833). Το όνομα Σάλωνα πιθανόν προέρχεται από τις συγκερασμένες λέξεις ως άλωνα= σαν αλώνι= Σάλωνα ή Σάλλωνα(με 2 λάμδα- πιο βαρύς ήχος) σε ελεύθερη μετάφραση του αρχαίου Αμφί - έσω(κατ' επέκταση η λέξη Salon πιθανόν προέρχεται από τον ίδιο σχηματισμό λέξεων δείχνοντας με μεγάλη δόση υπερβολής ότι το σπίτι είχε ένα τεράστιο δωμάτιο ώς άλωνα- το καθιστικό- ερχόμενη πίσω σαν αντιδάνειο Σαλόνι). ΙΣΤΟΡΙΑ Η ιστορία της Άμφισσας ξεκινάει από την αρχαιότητα. Κατοικείτο από τους πανάρχαιους χρόνους όπως μαρτυρούν τα «Κυκλώπεια Τείχη» της ακρόπολής της και η αναφορά του Παυσανία σε 2 αξιομνημόνευτους τάφους στην πόλη, της Άμφισσας και του Ανδραίμονος, πατέρα του βασιλέα των Αιτωλών και ήρωα του Τρωικού πολέμου, Θόαντος. Η Άμφισσα αποτελούσε μεγάλη πόλη-κράτος και πρωτεύουσα των Εσπερίων ή Οζολών Λοκρών. Ο Ηρόδοτος την αναφέρει ως «ύπερθεν του Κρισαίου πεδίου». Διατηρούσε εμπορικές σχέσεις(από τον 8^ο αι. π.Χ.) με την Κόρινθο και πόλεις της ΒΔ Πελοποννήσου. Η Άμφισσα οργανώθηκε(7^ος αι.) ως πόλη-κράτος. Τέχνες και εμπόριο να γνωρίζουν άνθηση για 3 αιώνες. Κάτοικοι της πόλης και της ευρύτερης περιοχής μετανάστευσαν(653 π.Χ.) στην Κάτω Ιταλία όπου ίδρυσαν την αποικία των Επιζεφύριων Λοκρών, πόλη που υπάρχει μέχρι σήμερα με το όνομα Locri. Στον Πελοποννησιακό Πόλεμο(431-404 π.Χ.), οι Αμφισσείς τάχθηκαν με το μέρος των Σπαρτιατών εναντίον των Αθηναίων. Η Άμφισσα καταστράφηκε(338 π.Χ.) από τον Φίλιππο Β' της Μακεδονίας, ο οποίος έχοντας κληθεί από τους Αμφικτύονες και ως προϊστάμενος του Αμφικτυονικού Συνεδρίου των Δελφών, κατά τον Δ΄ Ιερό Πόλεμο την κατέσκαψε εκ θεμελίων και γκρέμισε την ακρόπολή της, ως τιμωρία επειδή οι Αμφισσείς είχαν καταδικαστεί για ασέβεια και αρνούνταν να πληρώσουν πρόστιμο, εξαιτίας του ότι είχαν καλλιεργήσει παράνομα κτήματα του Κρισαίου Πεδίου που ανήκαν στους Δελφούς. Η πόλη ανοικοδομήθηκε και αποτέλεσε μέρος της πανίσχυρης Αιτωλικής Συμπολιτείας(3^ος αι. π.Χ.), και μια από τις σπουδαιότερες πόλεις της, με την οποία πήρε μέρος(278 π.Χ.), στη νικηφόρα μάχη κατά των Γαλατών, που εδραίωσε την κυριαρχία της Συμπολιτείας στον ελληνικό χώρο. Η Άμφισσα γνώρισε την μεγαλύτερη ακμή της(2^ος αι. π.Χ.), κόβοντας δικά της νομίσματα. Διέθετε Βουλή και Εκκλησία του Δήμου, όταν, σύμφωνα με το δόγμα της ρωμαϊκής Συγκλήτου που κήρυξε στη Κόρινθο, κατά τη διάρκεια των Ισθμίων, ο Ρωμαίος ύπατος Τίτος Κόιντος Φλαμινίνος, αποτέλεσε ανεξάρτητη πόλη και πρωτεύουσα της Οζολίας Λοκρίδας. Ο Ρωμαίος ύπατος Μάνιος Ακίλιος Γλαβρίωνας απέτυχε(190 π.Χ.) να την εκπορθήσει, ενώ αργότερα, η πόλη θα συνάψει ειρήνη με τη Ρώμη και θα παραμείνει ως ανεξάρτητη πολιτεία χωρίς να πληρώνει φόρους στη Ρώμη. Γνώρισε μεγάλες καταστροφές(174-160 π.Χ.) από τον πόλεμο μεταξύ των φιλορωμαίων Αιτωλών και των αυτονομιστών, και πολλά κτίριά της πυρπολήθηκαν. Ο Οκταβιανός Αύγουστος, σε ανάμνηση της νίκης του στο Άκτιο, ίδρυσε(27 π.Χ.) τη Νικόπολη, αλλά πολλοί Αιτωλοί δεν υπάκουσαν στη διαταγή του να εποικίσουν τη νέα πόλη και προτίμησαν να μετοικήσουν στην Άμφισσα, όπως τους υπαγόρευαν αρχαιότατοι συγγενικοί δεσμοί. Τότε η Άμφισσα απέκτησε τεράστιο πληθυσμό και έγινε μία από τις πλέον ακμάζουσες πόλεις της Ελλάδας των αυτοκρατορικών ρωμαϊκών χρόνων, ακμή που κράτησε για τουλάχιστον 2 αι.. Στη Βυζαντινή περίοδο οι πληροφορίες για την Άμφισσα προέρχονται κυρίως από το «Χρονικό του Γαλαξιδίου» που γράφτηκε από τον Ιερομόναχο Ευθύμιο και βρέθηκε από τον Κωνσταντίνο Σάθα ο οποίος το επεξεργάστηκε και το δημοσίευσε. Η Άμφισσα δέχθηκε επίθεση από τις ορδές των Βούλγαρων του Σαμουήλ(τέλη 10^ου αι.), οι οποίοι την κατέλαβαν και σκότωσαν πολλούς κατοίκους της μετά την ήττα τους στο Γαλαξίδι. Η πόλη υπέφερε(1054) από πανούκλα. Τον Μεσαίωνα(αρχές 13^ου αι.(1204-5)), κυριεύθηκε από τους Φράγκους και μετονομάστηκε σε Σάλωνα. Οι Φράγκοι ίδρυσαν την «Βαρονία των Σαλώνων»(La Sola) ή «Αυθεντία των Σαλώνων», με έδρα τα Σάλωνα. 1^ος κόμης των Σαλώνων ορίστηκε ο Θωμάς Α' d' Autremoncourt(1204-10), ο οποίος έχτισε το πανίσχυρο Κάστρο των Σαλώνων πάνω στην ακρόπολη της πόλης. Η πόλη και ολόκληρη η περιοχή πέρασε(1210) προσωρινά στα χέρια του δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Α' Κομνηνού Δούκα(ως το 1215). Η «Βαρονία των Σαλώνων» τέθηκε από νωρίς κάτω από την επικυριαρχία του πρίγκιπα της Αχαΐας(ως το 1311, όταν ο κόμης των Σαλώνων Θωμάς Γ' d' Autremoncourt σκοτώθηκε στη μάχη εναντίον των Καταλανών(Ορχομενός)), ενώ ο κόμης των Σαλώνων(1278) εμφανίζεται ως υποτελής του κύρη των Αθηνών. Η Βαρονία των Σαλώνων καταλήφθηκε(1310) από τους Καταλανούς περνώντας(1318), στα χέρια της οικογένειας Φαντρίκ. Καταλήφθηκε(Μάιος 1380) από την Εταιρεία των Ναβαρραίων και την εξουσία άσκησε(ως το 1394) η βυζαντινή κόμισσα Ελένη Καντακουζηνή. Η κομητεία πέρασε(1397) στα χέρια του Τούρκου σουλτάνου Βαγιαζήτ Α΄, μετά από πρόσκληση του δεσπότη Σεραφείμ προς τους Τούρκους να έρθουν να καταλάβουν τα Σάλωνα και να γλιτώσουν τους κατοίκους από τον Φράγκο δυνάστη, Κόντο. Μετά την ανέλαβε ο δεσπότης του Μυστρά, Θεόδωρος Α' Παλαιολόγος, ο οποίος δεν είχε τη δύναμη να την κρατήσει και έτσι την πούλησε στους Ιωαννίτες ιππότες. Την περίοδο της Καταλανοκρατίας, η κομητεία διοικείτο με βάση την καταλανική νομοθεσία, είχε κατά πάσα πιθανότητα επιβληθεί στα Σάλωνα η καταλανική ως επίσημη γλώσσα. Στην κομητεία των Σαλώνων είχε προσαρτηθεί(πριν το 1327) το Λιδορίκι και η Βιτρινίτσα, η οποία μάλλον λειτουργούσε ως αυτόνομο φέουδο. Περιήλθε οριστικά(1410) στους Οθωμανούς Τούρκους. Έγινε στην περιοχή φοβερός σεισμός(1580) που κατέστρεψε πολλά σπίτια στα Σάλωνα και τα γύρω χωριά. Την Τουρκοκρατία, έγιναν εξεγέρσεις στην περιοχή της Παρνασσίδας. Η κυριότερη(1687), όταν ο επίσκοπος Σαλώνων Φιλόθεος και ο αρματωλός Κούρμας θα ελευθερώσουν την περιοχή από τους Τούρκους(ως το 1698 και την Συνθήκη του Κάρλοβιτς). Η περιοχή των Σαλώνων είχε τη μέγιστη συνεισφορά στην Ελληνική Επανάσταση του 1821 με την ανάδειξη αγωνιστών όπως ο Σαλώνων Ησαΐας, ο Αθανάσιος Διάκος, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, ο Πανουργιάς, ο Γιάννης Γκούρας, ο Γιάννης Μακρυγιάννης, ο Δυοβουνιώτης, ο Τράκας, ο Μητρόπουλος κ.ά.. Ήταν η πρώτη πόλη της Ρούμελης που επαναστάτησε και καταλήφθηκε από τον Πανουργιά(27/03/1821). Ανήμερα το Πάσχα(10/04/1821), το Κάστρο των Σαλώνων αλώθηκε από τους Έλληνες και έγινε το 1^ο  κάστρο το οποίο επανήλθε σε ελληνικά χέρια, εξοντώνοντας τους 600 έγκλειστους Τούρκους και παίρνοντας τα όπλα τους. Μετά την απελευθέρωση, τα Σάλωνα έγιναν η πρωτεύουσα της Α. Χέρσου Ελλάδας με την ίδρυση του Αρείου Πάγου των Σαλώνων όπου ψηφίστηκε το Σύνταγμα της Α. Χέρσου Ελλάδας. Οι Τούρκοι κατέλαβαν ξανά τα Σάλωνα(1825), για μερικούς μήνες. και το 1826, από τον Κιουταχή. Τη 2^η φορά, οι Τούρκοι θα κράτησαν την πόλη μέχρι το 1829, όταν την παρέδωσαν στον Δημήτριο Υψηλάντη. Έχοντας επίσημα ξαναπάρει το όνομα Άμφισσα, η πόλη προοδεύει και τα οθωμανικά κτίρια, μεταξύ των οποίων 6 τζαμιά, κατεδαφίστηκαν. Ο σεισμός(1870) γκρέμισε πολλά παλιά κτίρια στην πόλη. Η περιοχή της Άμφισσας πρωτοστάτησε και στην Εθνική Αντίσταση κατά τον Β’ ΠΠ.